Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.1996, Blaðsíða 8

Þann 1 3. þ.m. veróur opnuó stór sýning í Vínar-
borg á verkum Errós og nefnir þýzka listtímaritió
Art-das Kunstmagazin hana meó helztu stórsýning-
um í Evrópu á árinu. En hver er hugmyndafræóin
á bak vió verk Errós og er hann samskonar popp-
listamaóur og þeir amerísku. Hér er því svaraó
og farió í saumana á list Errós.
EFTIR GUNNAR B. KVARAN
A6. ÁRATUGNUM var ab-
straktlistin ríkjandi mynd-
gerð í hinum alþjóðlega list-
heimi. Menn voru sammála
um að málverk þyrftu ekki
að vera mynd af þekktum
hlut eða hafa til að bera
ytri vísanir. Abstraktmál-
verkið var sjálfstæður, sjálf-
um sér nægur myndheimur, málað í fyrstu
persónu, þar sem form og litir, líkt og í arkítekt-
úr, eða hljómur tónlistarinnar, hefðu vald til
að hreyfa tilfmningalega við áhorfendum.
í lok 6. áratugarins komu fram á sjónarsvið-
ið listamenn sem höfnuðu hinni lokuðu klifun
abstraktlistarinnar, og kölluðu eftir skýrari og
beinni tengslum við raunveruleikann og samfé-
lagið. Þeir listamenn sem vöktu hvað mesta
athygli á þessum tíma voru snemma kenndir
við ný-realisma, popplist eða frásagnarlist.
Það sem var einkennandi strax í upphafí
fyrir þessa nýju listsýn andstætt abstraktlist-
inni, var að listamennimir hættu að fínna upp
form og fígúmr en notuðu þess í stað þekktar
myndir eða hluti — auglýsingamyndir, önnur
listaverk, og alls kyns „undirmálsmyndir" í eig-
in myndverk sem þeir máluðu í 3. persónu.
Þeir höfnuðu hinum hefðbundnu listrænu for-
skriftum, sem byggðust m.a. á því að listamað-
urinn væri hin eina sanna uppspretta og að lista-
verkið, væri vitnisburður um persónulega tján-
ingu listamannsins. Fyrir þá var listaverkið
ekki einhver einstæður hlutur. Þess í stað lögðu
þeir áherslu á tjáningarlausa tækni þar sem
hönd listamannsins væri hvergi sjáanleg jafn-
framt því sem þeir notuðu gjaman ópersónuleg-
ar vinnuaðferðir sem tíðkuðust í fjöldafram-
leiðslu.
Þó svo að upphaf popplistarinnar sé sögulega
oft rakið til breskra listamanna sem upp úr
miðjum 6. áratugnum komu fram með fígúratíf-
ar samklippur sem vitnuðu um neyslusamfélag-
ið, þá eru flestir nýtímafræðimenn og gagnrýn-
endur sammála um að hin eiginlega popplist,
eins og hún birtist í Ameríku hafí aldrei komið
til Evrópu, þó svo að þar megi fínna einstaka
listamenn sem í verkum sínum nálgast á einn
eða annan hátt fagurfræði popplistarinnar.
Svarið við því hvers vegna poppið hafí ekki
birst á samsvarandi hátt í Evrópu og það gerði
í Bandaríkjunum er vafalítið margþætt og flók-
ið. En það sem mestu máli skiptir er örugglega
sú staðreynd að sérhvert menningarsvæði, sér-
hver þjóðmenning, listasaga, lífsstíllinn og aðrir
samfélagshættir ala ávallt af sér sérstæða list.
Menningin á hveijum stað umbreytir ávallt því
myndmáli, sem viðkomandi listamenn kunna
að tileinka sér á hveijum tíma.
Þótt Evrópa væri að mörgu leyti sambæri-
legt menningar- og neyslusamfélag miðað við
Bandaríkin og ætti við fyrstu sýn að geta alið
af sér sambærileg listaverk og menningarfyrir-
bæri, þá var það sérstaklega tvennt sem gerði
gæfumuninn: Fyrst er að nefna að í Evrópu
var til staðar djúpstæð og rótgróin listmenning,
sem átti sér langa sögu og sem virkar oft líkt
og listræn og menningarleg skilvinda. Og hins
vegar getum við ekki litið fram hjá þeirri stað-
reynd að Evrópumenn höfðu þurft að þola ná-
vígi við seinni heimsstyijöldina. En flestir popp-
listamenn og aðrir samtíma listamenn í Evrópu
voru einmitt að alast upp á þessum árum frá
1930-1950. Fyrir Evrópumenn gat raunveru-
leikinn aldrei verið jafn fjarlægur og yfírborðs-
kenndur og hann birtist oft í verkum amerísku
popparanna. Evrópsku listamennimir voru því
á margan hátt ábyrgir gagnvart sögunni og
menningunni. Á meðan amerísku listamennimir
létu sér nægja að endurspegla neyslusamfélag-
ið, oftast afstöðulaust, vom kollegar þeirra og
jafnaldrar mun pólitískari, gagniýnni ög meðvit-
aðri um stöðu sína og hlutverk í samfélaginu
og listasögunni. Á þessum árum var t.a.m.
frönskum gagnrýnendum tíðrætt um „hvers-
dagslega goðafræði“. á meðan ameríkanamir
lögðu áherslu á bein tengsl við hversdagsleik-
ann.
Vert er að hafa þetta í huga þegar við lítum
nánar á hóp listamanna sem snemma fékk sam-
heitið La fíguration narrative, eða fígúratífa
AMERÍSKfyrirætlun, samklippa, 1958.
frásagnarmálverkið, en meðal þessara lista-
manna vora m.a. Monory, Adami, Klasen, Tel-
emaque, Rancillac, Jan Voss, Arroyo og Erró.
Þessi hópur var dyggilega studdur af gagnrýn-
endum á borð við Alain Jouffroy og Gerard
Gassiot Talabot, en hann skipulagði fyrstu sýn-
inguna þeirra og gaf hópnum nafn.
Frásagnir
Það sem aðgreindi þessa listamenn bæði frá
ameríska poppinu og frá nýrealistunum einnig,
var að í verkum þeirra, sem vora fyrst og
fremst málverk, birtist ríkuleg frásögn. Þeir
létu sér ekki nægja að vitna í listina eða samfé-
lagið heldur lögðu þeir ávallt áherslu á að
skapa frásögn, sem þó er myndgerð á mismun-
andi hátt í verkum þeirra. Aftur á móti áttu
þeir það sammerkt með poppinu að þeir mál-
uðu eða sköpuðu ekki út frá raunveruleikan-
um, heldur út frá öðram myndum, sem þeir
skeyttu saman í nýja frásögn og fluttu yfír á
léreftið oftast með aðstoð myndvörpu.
„Les visionneurs (líkt og Alain Jouffroy
nefnir La fíguration narrativehópinn) aðgreina
sig ekki aðeins (frá bandarísku poppi og hyper-
réalistunum) með myndefninu, heldur einnig
með litnum, innsetningu mynda í rými myndar-
innar, myndbyggingu og með samklippi ljós-
myndabrota, sem þeir varpa uppá léreftið. í
staðinn fyrir að láta sér nægja að leika fullkom-
ið upptökutæki og stækkunartæki, skapa þeir
með, úr og í gegnum hin myndrænu gögn,
sjálfstætt tjáskipamál, þar sem raunveruleik-
anum er breytt, hann ummyndaður, sundur-
greindur, skoðaður huglægt áður en honum
er breytt í málverk."
Erró og list hans er hluti af þeirri nýju
myndlist sem óx fram í Evrópu upp úr 1960.
Erró hafði þegar árið 1958 byijað að gera
samklippur í anda dadaismans, þar sem næsta
óskyldum myndbrotum er stefnt saman í marg-
ræðri frásögn.
S.V.GUERASSIMOV, Móðir hermannsins,
olía á léreft, 1966.
„Erró rótar í ævintýralegu myndsafni hvers-
dagsleikans, í endalausum skrám yfír „neyslu-
hæfar" myndir — hvort þær eru til hversdags-
legrar neyslu eins og bílamyndir eða heimilis-
tæki, eða til göfugra nota eins og eftirprentan-
ir af málverkum eftir Léger eða Pollock — og
setur saman málverkið eins og samklippur, eða
öllu heldur eins og gijóthríð (stórskotahríð)
„hluta-tákna“. „Hluta-tákna," því það era
einginlega ekki hlutirnir sjálfír sem hann mál-
ar eða endurmálar (bílar, málverk eftir Lé-
ger), heldur öllu fremur umræðan um þá
(valdalöngun, menningargrillur), helgisagnir
um þá (dæmisagan um heiminn) og löngunin
í þá, hin fáranlega saga allsnægtarþjóðfélags-
ins.“
Árið 1962 þegar Erró fór í fyrsta sinn til
New York komst hann í kynni við ameríska
popplistamenn sem voru í þann mund að kynna
sínar framsæknu hugmyndir. Ljóst er að þar
fann Erró nýja möguleika/leið til að nýta sam-
klippurnar, með því að stækka þær og yfír-
færa á léreftið.
Allt frá þessum tíma hefur Erró málað
myndir annarra (second hand images) og lagt
sig fram við að vitna um samtímann, söguna,
menninguna, stjómmálin og listina í frásögn
sem tekið hefur á sig margvísleg form á mynd-
fletinum.
Samanborið við ameríska poppið og reyndar
einnig við evrópska samtímalistamenn Errós,
þá er það Ijóst að Erró hefur alla tíð lagt sér-
staka rækt við sköpun frásagnarinnar eða öllu
heldur frásagnaraðferðarinnar. Á meðan amer-
ísku popparanir létu sér nægja að stilla upp
einu myndskeiði eða endurtaka það á myndflet-
inum, þá setur Erró ávallt á svið fjölda mynd-
brota eða hlut-tákna, sem miðla áhorfendum
margvíslegu myndefni. Myndir hans era ávallt
merkingarlega ríkar.
Þegar litið er yfir listsköpun Errós í gegnum
tíðina og ef sérstaklega er rýnt í samsetningu
/
FRASOGNINI
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. JÚNÍ 1996