Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.1996, Blaðsíða 4

NÁÐARGÁFA
UNDRA-
BARNSINS
/
Rússneski píanóleikarinn Evgení Kissin leikur í Há-
skólabíói í kvöld á Listahátíó. ÁRNI MATTHÍASSON
kynnti sér sögu Kissins sem kallaóur hefur verió
mesti píanóleikari seinni tíma af gagnrýnendum.
EINS OG orðið undrabam er orðið
margþvælt og slitið komast menn
ekki hjá því að grípa til þess
þegar lýsa á Évgení Kissin, sem
var farinn að leika á píanó
tveggja ára gamall. Sex ára var
hann settur í Gnessin-skólann
fyrir böm með óvenjulega tónlist-
arhæfileika, það var árið 1977, hjá kennaranum
Önnu Pavlovnu Kantor, og fyrir hana lék piltur-
'inn ungi, sem ekki gat lesið nótur, eftir minni
tilbrigði sitt við Hnotubijót Tsjækovskís. Ári
síðar lék hann píanósónötur Beethovens og
píanókonserta Mozarts og tíu ára gamall þreytti
hann frumraun sína á sviði í einum konserta
Mozarts.
í bráðskemmtilegri og fróðlegri grein um
Kissin eftir Mikael Kimmelman, sem birtist í
New York Times seint á síðasta ári, leiðir
Kimmenman rök að því að það hafi verið lán
Kissins að hann komst undir handleiðslu Önnu
Kantors og hélt áfram sémámi eftir það en
lenti ekki í tónlistarakademíu Moskvu, sem
mörkuð er af stífri samkeppni og tæknifimleik-
um í anda Adolfs von Henselts, sem mótaði
píanóleik svo í Rússlandi á sínum tíma með
ofurmannlegum kröfum sínum að eimir eftir
af því enn í dag. Fyrir vikið fékk Kissin næði
til að móta gáfur sínar og þótt enginn frýi
honum fimi - hann er líklega einn fingrafim-
asti pianóleikari heims, eins og margsannast
hefur á tónleikum, til að mynda í Paganini-til-
brigðum Brahms, sem hann leikur meðal ann-
ars hér á landi - er meira um vert að hann
hefur náð að þroska með sér næmt innsæi og
tifinningu fyrir því sem hann leikur. Þannig
þykja tónleikar hans í aðalsal Moskvukonservat-
orísins 1984 og hljóðritaðir voru mikið undur.
Það er undur að tólf ára piltur skuli hafa getað
leikið píanókonserta Chopins af slíkri snilli að
Évgení Kissin
HINAR 32 PÍANÓSÓNÖTUR BEEl
NÝJA TESTAMENTI
PÍANÓLEIKARANS
EINN af fróbærustu píanóleikurum okkar tíma,
Evgení Kissin, er kominn til tónleikahalds hér ó landi.
Meðal verka ó tónleikum hans er hin þekkta
. “ 7
„Tunglskinssónata“ eftir Ludwig van Beethoven. I
tilefni af þessu létu VIÐAR PÁLSSON og SIGURJÓN
ÖRN SIGURJONSSON þann draum rætast, aó
hlustg ó allar 32 píanósónöturnar hans í réttri röó
í einni atrennu. Meó klukkutíma matarhléi tók þaó
ellefu og hólfan tíma. Hér fjallq þeir um píanósónöt-
urnar og gildi þeirrg fró tónlistarlegu sjóngrmiói.
FYLGIST með þessum unga manni.
Einhvem daginn mun hann gera
stóra hluti í heiminum." Þessi orð
lét Mozart falla er hann heyrði
Beethoven leika af fingrum fram
á unglingsárum sínum í Vín.
Ludwig van Beethoven fæddist í
Bonn árið 1770. Hann lærði m.a.
hjá Wolfgang Amadeus Mozart árið 1787, en
síðar hjá Antonio Salieri og hljómkviðumeist-
aranum Franz Joseph Haydn á árunum
1792-94. Hann var talinn einkar sérvitur og
skapofsi hans gekk oft úr hófí fram, eins og
t.d. eitt sinn þegar hann grýtti eggjum í við-
mælanda sinn sem ekki var honum sammála.
Um aldamótin 1800 fór heymarleysi að gera
vart við sig. Ótrauður hélt hann þó áfram að
semja og kom meðal annars fram með slíkum
fiðlusnillingum sem George Bridgetower, en hin
ágæta „Kreutzersónata" fyrir fiðlu og píanó
var upphaflega tileinkuð honum. Talið er að í
kringum árið 1819 hafi heymarleysi hans orðið
algert. Það hafði margvísleg áhrif á þennan
mikla meistara að missa heymina, en sína „innri
heym“ missti hann aldrei. Má í því sambandi
nefna að ýmis prýðileg verk vom samin eftir
að hann hafði misst heymina að nokkru eða
öllu leyti. Þar á meðal er níunda sinfónían, sem
löngum hefur þótt hafa nokkuð til síns ágætis.
Beethoven lést í Vín 26. mars 1827 úr skorpu-
lifur. 20.000 manns fylgdu honum til grafar,
og meðal kyndilbera var Franz Schubert sem
ári seinna var lagður til hinstu hvílu við hlið
meistarans. Segja má að Beethoven standi með
annan fótinn í klassíska tímabilinu en hinn í
því rómantíska; tónlist hans myndar eins konar
brú á milli umræddra tímabila. En einn besta
þverskurð á lífi Beethovens frá tónlistarlegu
sjónarmiði mynda hinar 32 píanósónötur hans.
Ekki einungis lýsa þær stórbrotnu lífi þessa
tónskálds heldur einnig sýna þær glöggt þróun
klassíkur yfir í rómantík. Því má segja að þessa
grundvallarbreytingu í þróun tónlistar megi
hvað best heyra á tíu klukkustundum sem spil-
unartími sónatanna 32 er. Hafa þær löngum
verið nefndar „Nýja testamenti píanóleikarans"
(það gamla er Das wohltemperierte Klavier
eftir Johann Sebastian Bach).
II. 1792-1802
Vani er að skipta tónlistarferli Beethovens
í þrjú megintímabil. Það fyrsta er talið árabil-
ið 1792-1802. Á því tímabili samdi hann meg-
inhluta testamentisins, eða 20 sónötur (frá
Op.2 til Op.31). Á meðal þeirra eru tvær minni
sónötur sem samdar voru á bilinu 1795-97 en
gefnar út árið 1805 sem Op.49. Sónötur þessa
fyrsta tímabils Beethovens eru í öllu klassísk-
ar. Þær bera þess sterk einkenni að vera samd-
ar undir áhrifum manna eins og Mozart en
þó einkum og sér í lagi Hadyn. Fyrsta sónatan
í þessum flokki var samin 1793 og sú síðasta
1802. Merkasta sónatan í þessum flokki er án
efa hin rómaða sónata nr.8, Op.13 og hefur
fengið viðumefnið „Pathétique". Hún var sam-
in árið 1797-98 og hún markar nýtt upphaf
meðal sónatanna. Þetta var fyrsta skiptið sem
Beethoven leyfði sér að byrja sónötu svo ró-
lega. Annars er það hinn hægi miðkafli sónöt-
unar sem helst gerir nafn „Pathétique“-sónöt-
unnar stórt, en hann inniheldur eitt best þekkta
tónlistarstef Beethovens. Við umfjöllun á
píanósónötum þessa fyrsta tímabils á ferli
Beethovens er þó rétt að geta sónötu nokkurr-
ar sem talið er að Beethoven hafi samið á
árabilinu 1791-98 en er án opusnúmers og
einungis varðveitt að hluta. Aftur á móti nær
frægð „Pathétique“-sónötunnar seint frægð
„Tunglskinssónötunnar" svokölluðu. Hún er
seinni sónatan af þeim tveimur er mynda
Op.27-flokkinn og er 14. í heildarröðinni. Það
vekur athygli að Beethoven skrifaði við báðar
þessar sónötur orðin Sonata quasi una fantas-
ia, en slíkt gefur honum færi á að fara frjáls-
legar með sónötuformið en ella. „Tunglskins-
sónatan er þrískipt. Hún var samin 1801 en
gefin út árið eftir. Fyrsti kafli hennar er einkar
hægur og sannar vel að oft eru það einföldustu
hlutimir sem eru fullkomnastir. En þar á móti
kemur að þeim mun erfiðara hefur mönnum
reynst að túlka hann af nægilegri tilfinningu.
í kjölfarið fylgir stutt scherzo og tríó sem mynda
annan kaflann. Þriðji kaflinn byrjar æsilega og
hefur ætíð þótt vera líflegur með afbrigðum.
Þar fær píanóleikarinn tækifæri til að sýna
tækni sína og hraða enda em tónlistarfyrir-
mæli kaflans skýr. Presto agitato. Strax í upp-
hafi náði sónatan fádæma vinsældum meðal
almennings og virðist ekkert lát vera þar á.
Beethoven
Allir helstu píanóleikarar heims hafa síðan reynt
hæfileika sína á þessari sónötu og er vert að
geta tónleika frá árinu 1835. Þar var fyrsti
hluti sónötunnar leikinn af hljómsveit en þeir
síðari af sjálfum Franz Liszt, en hann hefur
alla tíð verið viðurkenndur sem besti og fæ-
rasti píanóleikari fyrr og síðar.
III. 1803-1816
1803-16 er talið annað tímabil tónlistarfer-
ils Beethovens. Á því tímabili samdi hann átta
píanósónötur (frá Op.53 til Op.lOl). Á þessu
tímabili má það almennt segja um Beethoven
að hans persónulegi stíll kemur æ betur fram
og skerpist. Beethoven eyðir minni tíma í að
kynna stef en meiri tími fer í úrvinnslu þeirra.
Óvæntar áherslur og synkópuvirkni verða áber-
andi. Fyrsta sónatan í þessum flokki er e.t.v
ekki eins vinsæl meðal almennings eins og
„Tunglskinssónatan" en þeim mun þekktari
er hún í heimi þeirra sem lifa og hrærast í
klassískri tónlist. Sónatan, sem var samin
1803-4, er tileinkuð Waldstein greifa, og er
•m
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. JÚNÍ 1996