Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.1996, Blaðsíða 12

í RAUÐA húsinu, sem Morris teiknaði og innréttaði 1859. Það þykir bera vott um
hönnunarsnilld Williams Morris og þýzki gagnrýnandinn Hermann Muthesius sagði
löngu síðar, árið 1904, að Rauða húsið væri fyrsta móderne húsið í sögunni.
Vió minnumst Williams Morris fyrir íslandsferóirnar
og óhugg hans ó fornsögunum. En í heimalandi
hans er hann þekktur sem skáld og umfram allt sem
frábær hönnuóur, bæói veggfóóurs og innréttinga.
EFTIR GÍSLA SIGURÐSSON
A100. ÁRTÍÐ Williams Morris
hafa komið út veglegar
bækur um manninn og verk
hans. Stærst er bók Fionu
Mc Carthy; ævisaga uppá
tæpar 800 blaðsíður. Síðan
má nefna William Morris -
Líf hans og verk eftir Step-
hen Coote og ennfremur William Morris -
Decor and design eftir Elizabeth Wilhide. Fleiri
. bækur kunna að hafa komið út um Morris
þótt ekki hafði þær rekið á okkar fjörur, en
þar að auk hefur hans verið minnst í brezkum
blöðum. í sunnudagsútgáfu blaðsins Independ-
ent er umfangsmikil umfjöllun eftir Tim Hilton
og bæði þar og annarstaðar er eftirtektarvert,
að menn eru að fjalla um sjónlistamann sem
var þó ekki málari eða teiknari að neinu marki,
heldur kannski umfram allt hönnuður. En
áhugasvið hans og hæfileikar voru svo víðf-
eðm, að hann var líka skáld og sérlegur áhuga-
maður um forníslenzkar bókmenntir og ísland
þar með. Sá kapítuli í sögu Morris er rakinn
anfiarsstaðar i blaðinu og verður einungis litið
á hönnunarhliðina hér.
Um hefðbundið listnám var ekki að ræða
hjá Morris. En hann lenti ungur í slagtogi við
málarann Edward Bume-Jones og annan sjálf-
menntaðan málara og bóhem, Dante Gabriel
Rosetti, sem átti heldur betur eftir að hafa
áhrif á líf hans, bæði til góðs og ills. Þegar
þess er gætt að Morris hafði ekki hefðbundna
skólun í teikningu, er furðulegt að hann gat
teiknað rómantískar gyðjur og jarðneskar kon-
ur svo vel að þar sést ekki þessi vöntun á
skólun. Aðeins málaði hann eina mynd sem
varðveizt hefur, „ísold hina fögru“, frá árinu
1858. Sú ísold er dæmigerð, ensk yfirstéttar-
stúlka í síðum kjól; rómantískur dapurleiki
yfír andlitinu. En myndin er svo vel upp byggð
og prýðilega máluð, að það er fullkomlega
með ólíkindum að ekki Iiggja fleiri málverk
eftir höfundinn.
Fyrirsætan var eiginkona Morris, fædd Jane
Burden og af alþýðustétt komin. Morris og
hún höfðu kynnst þegar hann ásamt Rosetti
og Bume-Jones áttu hlut að innréttingum og
skreytingum á viðhafnarbyggingu í Oxford,
The Oxford Union Society building. Morris
hreifst ákaflega af stúlkunni með dramatíska
, andlitið, sem bæði hann og einkum þó vinur
i hans Rosetti hefur gert fræga með ótal teikn-
Iingum og málverkum. Og ekki að ástæðu-
lausu. Vinurinn Rosetti varð líka yfír sig ást-
fanginn af frúnni og með tímanum varð hann
þriðja hjól undir vagninum sem ástmaður henn-
ar.
Morris var úr efnaðri, borgaralegri fjöl-
skyldu, en svo fjölgáfaður sem hann var, reynd-
ist honum erfitt að snúa sér að einhverju sér-
stöku. Ekki lýsti hann því heldur yfir að hann
vildi verða skáld eða rithöfundur. Ekki heldur
að hann ætlaði sér að verða myndlistarmaður
eða hönnuður. Með slagtogi við menn eins og
Rosetti og með borgaralegri giftingu var hann
í rauninni að segja skilið við stétt og stöðu.
Þar að auki var hann hirðulítill um klæðaburð
með úfíð hár og skegg.
En svo vel efnum búinn sem hann var, veitt-
ist honum auðvelt viðfangsefni að byggja
draumahúsið yfír sig og eiginkonuna fögru.
Þetta var „Rauða húsið“ sem svo var nefnt
og Morris var staðráðinn í að innrétta það
með þeim hætti að það yrði „listahöll". Rauða
húsið var byggt 1859 í héraðinu Kent suður
af London. Áð utanverðu er húsið svipað öðrum
viktoríönskum húsum frá síðustu öld. Annað
mál var og er, þegar inn er komið. Þar er
margt sem gleður augað og hefur til að bera
sígilda fegurð. Upphafalega gerði hann ráð
fyrir freskum á nokkra veggi, en úr því varð
ekki og af því spratt, að Morris teiknaði sjálf-
ur mynstur fyrir veggfóður. Upp frá því varð
skreytilist Morris, sem notuð var á hin vönd-
uðu veggfóður í híbýlum yfirstéttarinnar, að
umfangsmiklu viðfangsefni. Hann notaði ævin-
lega eitthvað úr ríki náttúrunnar, blóm eða
annan gróður og teinunga sem fléttast fagur-
lega saman og í þetta lagði hann liti af stakri
smekkvísi. Með módernismanum í húsagerðarl-
ist datt notkun á veggfóðri niður, til dæmis
hér á landi, en í Englandi hefur hún alltaf
haldið velli og þar er litið á Morris sem snilling
á þessu sviði.
í Rauða húsinu fann Morris það sem síðan
átti eftir að verða honum viðfangsefni ævina
út. Hann talaði gjaman um „minni háttar list-
ir“ sem hann vildi ýta undir og átti þar m.a.
við innanhússhönnun. Minnkandi tekjur þegar
leið á ævina urðu til þess að hann stofnaði
með fleirum fyrirtæki, sem var alltaf nafn-
laust og hefur einfaldlega gengið undir nafninu
„Firmað". Að því stóðu arkitektar og málarar,
Rosetti þar á meðal, og hugmyndin var sú að
feta í fótsport ítalskra miðaldalistamanna svo
sem Giottos, sem höfðu gert eitthvað svipað.
Þama var hugmyndabanki og listiðnaðarmið-
stöð og menn teiknuðu húsgögn í anda tímans
og hvaðeina sem orðið gat til prýði innanhúss,
þar á meðal veggfóður.
Bretland var hið eina og sanna heimsveldi
um þessar mundir og mikill auður safnaðist
til heimalandsins. Sífellt var verið að gera upp
hallir og herragarða, svo Morris og félagar
ÍlfSllm
W
Wwmmmmfm
HÁTÍÐASALUR í Queen’s college í Cambridge. Innréttaður og skreyttur af Morris og félögum.
-12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. JÚNÍ 1996
H