Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.1996, Blaðsíða 9

GAUGUIN, olía á léreft, 1992.
\i 1
\ \ m.WÉKaBmX J
\ \m 1 yn \ t \ v« ^íé
l t ■ í ■ \
1\ | rjjrSv 1 ^
J . VM4T 1 v*l I M j|Wv * Blef 1 idw' A Í>.'C 1 I . \
r 1 \
1 \I I \ 'rff' ' i iv i r '
JBf át * 1 ' 1

r ■
T*/ . . . ■■ V 'mm hI* i
i \ m ft "i <m 'V
I ' 1 gtt Nv
Meó því aó safna saman á léreftib myndum
sem aó öllujöfnu mcetast af tilviljun í raun-
veruleikanum> opinberar Erró okkurkerfi þessa
heims.
myndmálsins kemur fram að með nokkurri
einföldun má greina eftirfarandi frásagnarað-
ferðir í verkum listamannsins.
Fjölrýmisfrásögn: Mörg rými afmarka og
byggja upp myndrýmið. Fjöldi mynda er settur
hlið við hlið, og því skapast engin dýpt í mynd-
heildinni. En þar sem sérhver mynd hefur sína
innri eiginlegu fjarvídd, hvarflar auga áhorf-
andans milli myndflatarins alls og rýmis hverr-
ar einstakrar myndar.
Frásögn í 2-3 myndhlutum: Myndrýminu
er skipt niður í 2-3 hluta. Listamaðurinn leiðir
frásögnina og sýn okkar frá myndfletinum yfir
í fjarvíddarhjúp hverrar einstakrar myndar.
Einrýmisfrásögn: Hér mætist fjöldi hluta
eða mynda samtímis, og samlagast fullkomlega
í sameiginlegu rými. í þessum myndaflokki
skapar Erró opinn glugga gegn mótsagnar-
kenndum heimi, gegn tvíræðum leik annarrar
og þriðju víddarinnar. f rauninni má segja að
hér þvingi listamaðurinn sjónblekkinguna í
annað veldi, með því að stefna saman mynd-
hlutum sem vísa til ólíkra staða og tíma. Þessi
viðleitni til að safna saman margs konar tíma
undir eina sýn skapar óvenju margræða frá-
sögn, sem kallar á raunverulegan lestur áhorf-
andans. En það sem er athyglisvert í málverk-
um Errós er að sérhver hlutur er hlaðinn eigin
sjónblekkingarmætti, enda enn merktur hinni
upprunalegu myndbyggingu, myndmáli og
formskrift.
Snúnings- eða víxlfrásögn: Þessi mynda-
flokkur er nokkið sérstæður þar sem hér er
um að ræða myndir sem allt eins gætu fallið
undir annan hvom fyrri flokkinn. En þessar
myndir falla þó í sérflokk því þær em umbreyt-
ing á einni eða tveimur myndum sem hann
ýmist víxlar eða_ umtumar.
Netfrásögn: Á síðastliðnum árum hefur síð-
an komið fram í verkum hans ný frásagnarað-
ferð, sem hann sjálfur hefur kennt við jámnet-
ið eða the Iron net. Það er þannig til komið
að Erró rissar á blað ákveðna hreyfingu, sem
hann lætur síðan tölvu um að undirgreina og
útfæra sem rúmfræðiteikningu.
Nauðsyn er að undirstrika að þessi greining
eða flokkun byggist á afgerandi einföldun á
vinnubrögðum Errós. Hafa ber í huga að vart
er hægt að tala um línulega þróun hvað þetta
varðar. Erró gerir oft samtímis tilraunir með
ólíkar frásagnaraðferðir, eða þá hann endur-
notar eldri aðferðir í ljósi nýrra aðstæðna. Þá
hikar hann ekki við að steypa saman í einu
myndverki fleiri en einni frásagnaraðferð. Ef
við viljum merkja einhveija þróun í verkum
hans þá er það helst að á síðastliðnum áratug
hefur frásögnin í verkum hans orðið meir og
meir fiókin og ofhlaðin. í verkum The Secret
Revealed: getum við séð margskonar frásagn-
ir samtímis á myndfletinum: bæði í myndfletin-
um, inn í mynddýptina, (listamaðurinn teiknar
með mismunandi afgerandi litum, sem gera
það að verkum að persónumar virðast mismun-
andi nálægar og fjarlægar í myndinni) auk
þess sem mismunandi stærðarhlutföll riðla og
aðgerina ólíkar frásagnir.
Nýsagan og frósagnarmólverkió
Víst er að sögulega hafa frásagnaraðferðir
Errós skírskotanir í samklippur þýsku dadaist-
ana frá því um 1920. Listamanna á borð við
Alin Jouffroy.
Hannah Höch (1889-1978) og Raoul Haus-
mann (1886-1971).
En það sem kemur óneitanlega upp í hug-
ann þegar myndir Errós eru skoðaðar í menn-
ingarlegu samhengi þ.e.a.s. í tengslum við þá
almennu menningarumræðu — myndlist, heim-
speki, nýrýni og frv. — í Frakklandi á þessum
tíma, eða allt frá 6. áratugnum, og það eru
bókmenntaleg einkenni og tengslin við frönsku
nýsöguna.
I verkum sínum leikur Erró sér með hluta-
tákn, teiknimyndir, eftirprentanir, ljósmyndir
af hlutum og persónum, sem hafa glatað sjálf-
stæði sínu og persónuleika. Hann stefnir ýmist
saman tveimur veruleikum sem merkingarlega
framlengja eða andmæla hvor öðrum, eða hann
leysir frummyndina undan sínu upprunalega
rými og lætur ofgnótt myndbrota mætast
hindrunarlaust á myndfletinum og skapa óneit-
anlega margþætta frásögn.
En ekki má þó skilja þetta svo að verk Er-
rós séu eins konar bókmenntalegar lýsingar
(illutrasionir). Myndir hans lúta sínum eigin
lögmálum og samanborið bæði við bókmenntir
og kvikmyndir, þá er það umfram allt lestrar-
ferlið (í bókmenntum frá bls. 1 og áfram og
í kvikmyndum frá fyrsta myndskeiði) sem
gerir sérstöðu þess. Við fyrstu sýn er mynd
ávallt lesin í einni svipan. í verkum Errós er
ekki um að ræða neitt stigveldi (hýrargi). Líkt
og við sáum í fyrmefndum frásagnaraðferðum
listamannsins, þá er sjaldnast gefin upp ákveð-
in lestrarstefna.
Myndbrot
Það sem er þó sameiginlegt öllum fyrmefnd-
um frásagnaraðferðum og það sem kannski
einkennir hvað mest myndgerð Errós, fyrir
utan þá staðreynd að hann notar í verkum
sínum vísanir í aðrar myndir, er notkun hans
á myndbrotum (fragments) í verkum sínum. í
verkum sínum, allt frá því 1958, notar Erró
ávallt fleiri eða færri myndbrot til að miðla
þeim vemleika sem listamaðurinn vill útlsita
á myndfletinum. Fyrmefndar frásagnaraðferð-
ir em því ekki einfaldlega tæknileg aðferð til
að koma til skila ákveðnum upplýsingum, held-
ur em þær ennfremur leið hans til að ná utan
um viðkomandi myndefni. Myndmál sem hefur
ákveðna merkingu í sjálfu sér.
I þessum verkum styðst Erró við fjölda
myndfræðilegra heimilda. Myndir af vinum og
vandamönnum viðkomandi, listaverkum eftir
áhrifavalda, sagnfræðilegum upplýsingum,
myndir af ákveðnum atburðum og auðvitað
myndir af viðkomandi einstaklingum jafnvel
fleiri ein eina eða tvær. Þá safnar hann og
skrásetur í þessum listrænu ævisögum alls
kyns hleypidóma og kliskjur sem frægar per-
sónur verða oft á tíðum fyrir. Og þegar lista-
maðurinn leiðir saman þessar upplýsingar á
léreftinu, þá tekst honum oft að endurlífga eða
framkalla þessar persónur og hlaða þær krafti
og lífsorku. Þessi „ævisögumálverk“ leiða
áhorfendur því inn í fullkomlega skáldsagnar-
kenndan heim.
Höfundurinn er forstöðumaður
Kjarvalsstaða. Grcinin erhluti af lengri
ritgerð.
VERKUM ERROS
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. JÚNÍ 9