Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1982, Side 11

grófu þau úr gleymsku um
miðja 19. öld. Af verkum Hand-
els hafði Haydn einhver kynni,
eins og áður var vikið að, en það
var ekki fyrr en í London á efri
árum hans sem þau kynni urðu
svo náin, að þau hefðu umtals-
verð áhrif á ævistarf Haydns
sjálfs. Rætur sínar átti Haydn í
austurrískri barokk-tónlist, en
forvígismenn hennar teljast nú
ekki meðal stærri spámanna
tónlistarsögunnar, og ýmislegt
mun hann hafa lært af eldri
samtíðarmönnum sínum, sem
snúið höfðu baki við barokk-
listinni og voru að þreifa fyrir
sér um nýjan og einfaldari stíl.
En einnig þeir mega heita
gleymdir, ef undan er skilinn
Carl Philip Emanuel Bach, einn
af sonum Johann Sebastian
Bachs.
Sá sess, sem Haydn skipar
óumdeilanlega í tónlistarsög-
unni, verður sízt óveglegri fyrir
þessar sakir. Þróunarsaga
þeirra tónlistarforma, sem
klassísk tónlist — og raunar
einnig rómantísk að miklu leyti
— byggist á, er hvergi skráð
skýrari stöfum en í verkum
hans. Þegar blaðað er í þeim,
má fylgjast með því, hvernig
hann markvisst og stig af stigi,
áratug eftir áratug, víkkar og
dýpkar þau einföldu form, sem
hann hafði tekið í arf eftir fyrir-
rennara sína, unz þau höfðu tek-
ið á sig það mót, sem eftirkom-
endurnir sættu sig við í höfuð-
dráttum næstu hundrað árin
eða þar um bil. Og hann fyllti
þessi nýþróuðu form heillandi
fegurð og andríki. Samkenni
verka hans eru óbrigðull skýr-
leiki í hugsun og framsetningu,
mikil fágun og hófsemd, traust
samhengi og auðugt hugarflug í
úrvinnslu efnis, hóglát gaman-
semi og djúp alvara.
Formþróunin í verkum
Haydns var vel á veg komin,
þegar Mozart, sem var 24 árum
yngri, kom til sögunnar. Hann
lærði margt af Haydn, og
Haydn líka ýmislegt af honum.
Þessir öfundlausu keppinautar
örvuðu hvor annan. Báðir voru
þar jafnt gefendur og þiggjend-
ur. Mozart dó ungur, 1791, en
einmitt þá og næsta áratuginn á
eftir var sköpunarmáttur
Haydns í hámarki. Ári eftir
andlát Mozarts fluttist Beethov-
en, 22 ára gamall, til Vínarborg-
ar og gerðist skömmu síðar
nemandi Haydns. En fyrsta sin-
fónía Beethovens var ekki samin
fyrr en fjórum árum eftir að síð-
asta verk Haydns í því formi,
Lundúna-sinfónían, kom fram,
og á þeim tíma verður naumast
sagt að nemandinn hafi verið
kennaranum fremri. Það er
fyrst með þriðju sinfóníu sinni,
„Eroica", sem Beethoven tekur
við hlutverki brautryðjandans á
þessu sviði.
Allt þetta verður að hafa í
huga, þegar metin eru og borin
saman afrek þessara miklu
snillinga. Þá er eins og stjarna
Haydns skíni talsvert skærar en
áður, án þess þó að nokkuð dragi
úr ljóma Mozarts eða Beethov-
ens. í þessu ljósi verður að
skoða verk meistara Haydns, og
því nánari sem kynnin af þeim
verða, því meira þykir mönnum
til þeirra koma.
Hljómleikasalurinn
í Esterhazy-höll-
inni í Eisenstadt
var vinnustaður
Haydns þau ár
sem hann þjónaði
furstanum. Myndin
er tekin í maí 1981
á hljómleikum Sin-
fóníuhljómsveitar
íslands í Ester-
hazy-höllinni.
11