Lesbók Morgunblaðsins - 22.07.1973, Blaðsíða 7

Talið frá vinstri: Bob Bartley, Friðrik Pálsson og- Bobert Crane.
'undir af íuglum lcomið
til landisins en áður, t.d.
skúfönd og hettuimáfur.
1 samlbandi við það atriði,
rannsaka Iþeiir, hvaða áhrif
það getur haft á ltfið við Mv.
viaitn, en talið er að hettumáf
uiiilnn isé hasttulegur fyr-
ir umga oig egg.
Miinlkuriinn er mjög skæð-
ur, eihs og hændiur við Mý-
vattn hafa orðið varir v3ð, og
milkið heifiur verið gert till að
reyna að eyða honum, en bor
ið Oítinn árangur, þar sem
orfitt er að komast að honum,
veigna hraunbreiðu li ikringum
vatnið, og reyndar alls stað-
ar S isveitiimni. Robin og félag-
ar haifa fundið dauðar endur,
sem gmeiMlegt er að minkur
heflur drepið. Sagði Robin, að
þetta vætri eklki elrnsdæmi við
Mýviatn, þvi alliLs .staðar
i heiminum, þangað sem mink-
ur -hefur verið fluttur, hefur
hann raskað MiutfaMi náttúr-
unnar.
Eilnte og kunnugt er,
eru fugtlategundir, og fjöldi
fuigla mjöig miikill við Mý-
vatn. Talsverður tfjöldii fugla,
sem þar iifir, enu farfuglar
og drepast margir þeirra aif
oiffiumenigun á hafinu og toma
þvi færri fuglar aiftur, en
þeir sem faira.
Pilskur fer minnkandi, en
þar sem na'hna er vitað um
ffifið li vatni, en á Qiandi, er
ekMi hpigt að igéfa ifuffinægj-
andi skýringu á því. Bkki er
'fulilrannsakað hvaða áhrilf
það ’hefur á fuiglaliífið, að
fisku-r ifer mdhnkandi.
Áður notuðu bændur mi'.k-
ið hóllma úti á vatnin-u, sem
beitiiandl fyirir sauðfé, en
'hættu þvi svo alveig qg alffit of
mi'kilil gróður fyrir varp hef-
ur vertið á hólmunum. En
bændur enu e'itthvað hyrjaðir
að siá Iþar oig er það vel.
Mótorbátamir og nyionnet
ih hafa ffika isett istrik S reikn
iniginn-, því með aukihni
tækhi hetfur meira veiðzt af
fislki ag endur hafa flækzt í
rnetum og drepizt.
Notkun tffibúins áburðar
hefur aukizt mikið oig er
hann mjög hættulegur fyrir
dýraláfið, þVí eitithvað er
blandað d hann af eiturefn-
um.
Bggjataka hefur einnig sín
áhnilf, jafnved þó iskiii'h séu
eftir n'dkkur eigg S hverju
hreiðri. Sá fuigl, sem ifer af
stað með 14 unga rniss-
ár kannski 4 oig tiíiu komast
á leigg, en þegar búið er að
taka heiminiginn af eggjunum
koma 7 umgar út, og ef tveir
drepast, eru aðe'ns 5 eftir.
Hefur þetta áhrif til h'ns
venra á f jöigunina, þegar þúis-
undir oig jafnvel tugir þús-
unda fuigla eiga i hiut.
Perðamenn fara um affit,
tnúfla ifiugila og hræða þá burt
af hreiðrum slinum, e.t.v. fyr-
iir fuillt og alit. Þeir ifélag-
ar hafa séð fólk með mynda-
vélar, og situr Iþað kannski yf-
ir sama fuglinum dag eftilr
dag, t.d. lómnum, og þeigar sá
maður er farinn, kemur nýr
og .leikur sama leikinn og
þanmiig fseiast fuglamir frá
hreiðrum slinum smátt og
smátt.
Rohin kvaðst undrast, að
ferðamönnum skuli ekki vera
vtísað á sérstaka staði, til að
myndia Ifuglaffifið, þar sem
elkki er mikffi hætta á að þeir
vaidi truiíQiunum.
Þó margir hafi álitið, að
Kiisiiverksmiðjan sé hættuieg
fyrir náttúruna, er það stað-
reynd að ef ktísiigúrnum er
ekki dælt upp úr vatninu
sezt hann á botninn og við
það grynnkar va-tnið og þar
af leiðandi minnkar lifið í
vatninu. Það er áli-t Robinis,
að Kíslverksmiðjan sé til
góðs, og er hann ekki sá eini,
sem er á þeirri skoðun. En
þó sagði Robih, að þar sem
dælupramminn er, má alltaf
Framh. á bls. 16
ÁRNIÓLA
ÖRNEFNA-
SÖGUR
Mörg örnefni hér á landi
eru af keltneskum toga spunn
in. EHefir því verlð litill gaum
ur gefinn, en þó væri það mál
fræðingnm verðugt viðfangs
efni (að rannsaka þetta.
Mætti þá svo fara, að þessi
ömefni veitto ýmsar upplýs-
ingar um byggð keltneskra
manna hér á landi áður ien
norsldr landnámsmenn komu.
Sumir halda að ánauðugt fölk
hafi gefið þessi örnefni
og hiun það líklega rétt um
sum þeirra. En af fornsög-
um vorum má sjá, að það hafa
verið forréttindi landnáms
mannanna norsku, að gefa ör
nefni, þar sem þeir settust
að, og hefir 'þá ekki verið
spurt um hvort önnur eldri
örnefni væru þar fyrir. Nafn
giftir hafa verið einn þáttur
landnámsins, því að örnefni
setja svip á landið, og þeim
svip hafa landnámsmenn
sjálfir viljað ráða. Þeim mun
þó ekki liafa tekizt að þurrka
út öll eldri nöfn, enda mundi
það hafa reynzt örðugt, þar
sem fyrir hefir verið þétt-
býli eldri landnámsmanna.
Ýmis keltnesk örnefni,
eldri en norræn byggð á ís-
landi, haldast því enn við.
láfseigja þeirra getur ekki
stafað laf öðru len því, að á
þeim stöðum, er þau finn-
ast, hafi verið margt kelt-
neskra manna laingt fram
á svonefnda landnámsöld, og
þeir hafi haldið svo fast í ör-
nefnin, að norræna kynið
hafi tekið þau upp á sína
arma.
Svo er t.d. um örnefnið
Dímun. Nafn þetta er irskt
og að sögn fróðra manna þýð-
ir það tviíburar á íslenzku.
Þetta nafn finnst nokk-
uð víða hér á landi, en því
miður mun ég ekki þekkja
alla þá staði. En kunnugt er
mér um fimm staði, og all-
langt á milli þeirra. (I Fær-
eyjum er nafnið líka til).
Nafnið er orðið nokk-
uð breytilegt. Nú er það víð-
ast Dímon, en í Landnámu,
Eiríks sögu rauða og Eyr-
hy&ffja sögu er það rit-
að Dimun. Víðast er nafnið
liaft í karlkyni, en 1 Austur-
Skaftafellssýslu er það kven-
kyns og ritað Díma. En alls
staðar getur tvíburamerking-
in Verið rétt, það á við tvö
einkenni í landslagi, sem eru
nauðalík og skammt á milli.
Nú skal minnst á þá staði,
sem ég þekki, og farið eftir
lýsingum í Árbókum Ferða-
félags fslands.
Vestan imdir Svínafelis-
nesi á Mýrum í Hornafirði er
mýrlendi og nær inn eftir
dal, sem þar er, allt inn að
Stóru Dímu, sem er grjóthóla
þyrping inni á aurunum.
Nokkru innar er annar grjót
hóll á aurunum og heit-
ir Litla [Díma.
Tveir móbergshnúkar í
Austur-Landeyjum, heita Dí-
mon. Stóri Dímon er á mlðj-
nm aurunum, en Litli Dimon.
austar við þá framarlega. —
Svo virðist sem herraþjóðin
norska hafi ætlað að útrýma
iþesu nafni, þvi að í Njálu er
Stóri Dímon nefndur Rauðu-
skriður. Sú tilraun hefir mis
tekizt, þvi að nú nefnir eng-
inn Rauðuskriður, heldur
Dímon.
Tvennir Dímonar eru í
Holtum, skammt frá Ak-
bvaut. Eru það toppmyndað-
ir hólar.
f Þjórsárdal er sér-
stakt f jall, norðaustan undir
Skriðufelli (sem nú kallast
Skriðufellsfjall, til aðgrein-
ingar frá bæjarnafninu
Skriðufell). Dímon er óiikur
öllurn öðrum felium á þess-
um slóðum. ÍHann er bungu-
myndaður og skógi vaxinn að
neðan, en efst eru einkenni-
legar þursabergseggjar og
stuðlar á köflum. — Það er
einkennilegt að þetta fell
skuli hafa hlotið nafnið
Dímon, því að hér er ekki um
tvíbura að ræða. Menn veltu
þessu lengi fyrir sér, þangað
til dr. Helgi Pjeturss fann
skýringnna: Dímon í Þjórsár-
dal er tvö fjöll, nýtt fjall hef
ir myndazt ofan á eldra
fjalii. Það er því samvaxnir
tviburar. Þetta var Keltun-
um ljóst fyrir rúmlega þús-
nnd árum, þótt það dyldist
bæði vísindamönnum og al-
þýðu fram á þessa öld.
Ct frá Klofningsfjalli og
nokkru utar en Purkey á
Breiðafirði eru tvær eyjar
sem heita Dímon. Þetta eru
tveir háir og keilulaga hólar,
sem gnæfa yfir allar eyjarn-
ar og sjást langt að, bæði ut-
an af hafi og innan úr Döl-
um. Milli þeirra heitir Dím-
unarvogur og er hann fræg-
ur fyrir það, að þar leyndi
Eiríkur rauði skipi sinu og
útbjó það áður en liann
lagði í landaleit og fann
Grænland. — Vegna þess að
Dímonarnir þarna voru mjög
áberandi, var farið að kalla
þá Dimonarklakka, og siðar
var svo nafnið stytt í mæltu
rnáli og eyjarnar kallað-
ar Klakkeyjar og er það nú
miklu tíðara en Dimonnafnið,
en þó heldur Dímunarvogur
enn sínu nafni og mun lengi
gera.
Eins og áður er drepið á,
munu Dimonarnöfnin haldast
enn, vegna þess að á öllum
þeim stöðum, er þau eru,
munu hafa verið keltneskar
byggðir þegar norsku land-
nemarnir komu, og þær byggð
ir haldist lengi síðan, enda
þótt vér höfum ekki skráðar
sögur um. það. Til er þó vit-
neskja um að „papar“ voru i
upphafi landnáms dreifðir
um allt svæðið milli Beru-
fjarðar og Síðu. Og mikið má
það vera, ef ekki glyttir í
keltneska byggð í Þjórsárdal
á þeim tíma, í milli línanna í
Landnámu. Þar segir svo:
Þorbjörn laxakarl nam
Þjórsárdal allan og ofan til
Kalfár (?) og bjó hinn fyrsta
vetur að Miðhiisum. Hann
hafði þrjár vetursetur áður
Framh. á bls. 14
Forn írsk nöfn
á íslandi