Lesbók Morgunblaðsins - 11.06.1972, Blaðsíða 10

Að pússa glugga
ft lerðinni með einhverjar illa
viðeigandi eða ónauðsyniegar
athugasemdir.
Þótt ég sé leikmaður, er mér
ijóst, að bókin er veigamikil
ritgerð um þekkingarfræði.
Ekki stór, en hlaðin hugsun,
eins konar „efnismikið smá-
stimi" meðal bóka! (E. var
stjörnufræðingur! Aths. þýð.).
Það getur ekki verið þýðing-
arlítið að afmarka svo gaum-
gæfiiega svið eðlisvísindanna
og hvers er hægt að ætlast til
af þeim. Við vitum nú,
að þekkingarkerfi það, sem
nefnt er eðlifræði, er aðeins
vitneskja um gerð (byggingar-
iag, skipuiag), en ekki hægt að
ætla því, að fást við önnur við-
horf tilverunnar. Vera má, að
sumum mönnum þyki þá iítið til
koma. Þeir kunna að láta orð
liggja að því, að þó að eðiis-
fræðin taki stór framfaraspor
við að lesa úr hljómahandriti
tilverunnar a.ð forminu til, þá
sé hún í raun og veru heym-
éfflaus, en það eina, sem veru-
legu máli sldpti, sé þó
að skynja eitthvað af hljóm-
iistinni sjálfri. Ekki álít
ég samt að þeir burfi þar fyrir
að fyrirlíta formþekkinguna,
né megi þeir gleyma því að
íormin (skipulagskerfin) hafa,
á öðrum vettvangi en eðlis-
fræðinnar, önnur viðhorf lika
eins fyrir þvi. Ekki er hægt
að neita því, að eðlisvísindin
hafa fært manninum vaid á
mörgu. Vera kann að það vald,
á efnislegu sviði eins og það
er, hafi stundum verið dálitið
ofmetið. Sé svo, er þeim mun
meiri ástæða til að fagna þvi,
sem eðlisvisindin gætu lagt til
málanna um frumspekilegan
skilning.
Ktí efa styrkir það rök bök-
arinnar, að forðast að gefa sér
írumspekilegar forsendur.
Heimspekingum hættir nokkuð
til að komast í hálfgert kiúð-
ur er þeir þeita orðatiitækjum
eins og „að vera til“ og „til-
vera". Eigi að síður rek ég mig
á það, að venjulegur maður er
tregur til að varpa fyrir borð
hugmyndinni sem í þessu felst.
Og þarf það annars að vera
eðlisfræðingi nokkur fjötur um
íót, að vera um leið dálítið brot
af frumspekingi? Jafnvel þótt
eSlisfræðin sem slík geti kom-
izt af með hina formiegu
(skipuiagslegu) hugmynd sína
um tilveruna og hafi í raun-
inni ekki not fyrir annars kon-
ar hugmynd, þá er það fyrir
Pétur eða Pál næstum óhjá-
kvæmilegt, þegar hann hugsar
um form eða gerð, að setja sér
fyrir hugarsjónir eitthvað
sem hefur þessa gerð, jafnvel
þótt það eitthvað kunni að vera
andlegt í eðli sínu, og það
and-iega eðii sem slíkt náist
ekki í net eðiisfræðinnar.
Og þar sem vísindaleg þekk-
iragarfræði fellst á, að hinn
ylri heimur hafi til að bera
lilutlæga tilvist (þótt við sjá-
um hann aðeins með okkar hug
isagustu gleraugum), þá virð-
ist mér að eðlisfræðin bendi út
fyrir sín eigin takmörk og gefi
i skyn frumeðlislega „tilveru".
Tilvist efnisheims fyrir utan
okkur sýnir sig í þvi, að hann
bemur aðgreindum vitundum
íyrir sjónir með sömu gerð eða
skipulagshætti, þannig að hún
srfyðst við samkennd þeirra eða
„samskilning". Greinargerð yð-
MikiS lifandis ósköp og
skelfing finnst mér ganian að
pússa gluggarúður. Kannski
er þó ánægjan minnst fólgin
í verkinu sjálfu, þó að hreyf
ingin komi áreiðanlega í stað
beztu leikfimisæfinga. En
það er árangurinn, hvernig
ailt fríkkar bæði úti og inni.
Litir og drættir umhverfisins
skýrast, og allir Idutir innan
húss fá á sig Ijóma og glans,
og manni finnst miklu fínna
inni hjá sér eftir en áður.
Mér er sérstaklega minnis
stæð skemmtileg stund við
gluggapússun skömmu eftir
síðustu áramót. Það var einn
þennan blíðviðrisdag, sem
skaparinn sendir okkur
stundum hér norður á hjara
veraldar um liáveturinn til
uppbótar fyrir rosann og um
hleypingana, sem við ftium
stundiim yfir okkur á ólík-
Iegustu tímum. Þegar mér
varð Ijóst blíðviðrið úti, fann
ég að nú var ég alveg í
„stnði" til að pússa glugg-
ana, hófst handa og setti
skemmtilega plötn á fóninn.
Og meðan strengjaserenata
Mozarts hijómaði, vann ég
mitt verk. En þegar þvi var
lokið, var mér ljóst, að ann-
ar fyrir hlutverki minnisins í
því, að vekja og treysta þenn-
an sams konar skilning er að
visu mjög athyglisverð. En þar
sakna ég þess, sem mér sýnist
liggja beinast við til að rétt-
læta þennan samskilning, en
það er mannslíkaminn sem
tengiliður. Um okkar eigin
líkama höfum við bæði
hina ytri þekkingu um gerð
hans og þá beinu innri þekk-
ingu sem felst í því að við
skynjum hann innan frá. Um
iikami annarra höfum við sams
konar ytri þekkingu, og á því
byggist trú okkar á meðvitund
hjó þeim svipaða og okkar eig-
in. Það er hliðstæðuályktun,
ar hafði líka verið að verki,
pússingameistarinn mesti. Á
gráu loftinu var farið að
glitta í bláfáða himinskjá-
ina, og innan skamms rauð-
bryddi hnígandi skammdegis
sólin öll ský á loftinu. Allir
litir og drættir í Esju og
Akrafjalli höfðu fegrazt og
skýrzt og í gegnum fágaðar
rúður andrúmsloftsins sást
alla Ieið vestur á Snæfeils-
nes.
Mig furðar oft á því, þeg-
ar talað er lítilsvirðandi um
þær húsmæður, sem hafa
gaman af því að hreinsa
og fága í kringnm sig. Mér
finnst þær heldur eiga skilið
heiður og hrós, sem halda
vilja hreinum þessum flanna
legu tízkurúðum, sem kostað
hafa tugi þúsunda, ryksuga
„teppin út í öll horn“ og
halda sínum palísander- og
plasteldhúsum skinandi
hreinum. Ef þetta er ekki
gert sómasamlega, held ég að
ekki sé hótinu „fínna“ hjá
okkur nú en var á velsópuð-
um moldargólfum eða sand-
skúruðum fjalagólfum hér
fyrrum.
en svo sterk, studd af aliri
reynslu, að enginn efast um
hana.
Um það, hvort „efnið" sé
raunverulegur hlutur, ef til
viil í eðli sínu ósambærilegur
við meðvitundina, virðist mér,
að þar geti einnig verið eðli-
legt að athuga, hvað hliðstæð-
um líður. Um annað fólk höf-
um við til að byrja með aðeins
hina ytri þekkingu, en álykt-
um um meðvitund þess út frá
því, hve likömum þess svipar
til okkar. Um heiminn utan við
okkur að öðru leyti höfum við
sömuleiðis aðeins ytri þekk-
ingu, en þar getum við ekki
Framh. á bls. 15
Hringvegur »i»i fsland, það
er mikill hljómur í þeissum orð-
um og nú fylgrr þeim einnig
birta í hugum islenzku þjóðar-
innar, því að loksins hiHir und
ir það, að þessum langþráða
áfanga verði náð. Austur á
söndum hafa risavélar tekið
til að ýta saman vegi og senn
munu brúarsmiðir hefja sín
störf við að söðla ólmar ótemj-
ur, brúa jökulvötnin hams
lausu, sem eru eins Hkieg til
að bera takmarkaða virðingu
fyrir þeim nývirkjum. Hugur
íslenzku þjóðarinnar til
þessara fraimkvæmda kom
mjög greinilega í ljós er happ
drættissKuldabréfin, sem eiga
að kosta hana, fu'ku út á svip
stundu. Vonandi að jám-
ið verði nú hamrað heitt og
ekki dregið um of að bjóða út
næsta hluta lánsins. Ég held
að það séu einnig mjög marg-
ir á þeirri skoðun, að það eigi
að bjóða út nokkurn hluta af
þessu mikia verki, ísienzkir
verktakar myndu áreiðanlega
fagna því, að fá að taka þátt
í þessu og þeir hafa sýnt það
og sannað á undanförnum ér-
um, að þeir eru vel færir um
það.
„Það er stórt orð Hákot“ er
haft eftir manni, sem eitt sinn
hokraði á bæ með því nafni,
og „hringvegur um Island" er
ekki síður mikið í munni, enda
enginn smá spö'lur, um 1470
km. Það, sem nú er verið að
gera þarna eystra er að tengja
saman endana, loka hringnum,
og það er raunar um 70 km
vegalengd, frá brúnni á
Skaftá hjá Kirkjubæjar-
klaustri austur í Öræfi. Eng-
3n ástæða er tii að halda
annað en að þessi nýi veg-
ur verði í aila staði til fyrir-
myndar en þá vaknar um leið
sú spurnimg, hvernig er ásta-tt
með þessa 1400 kim, sem fyrir
eru og eiga sér svo mismun-
andi langa sögu að baki, sumir
meira en hálfa öid? En áftur
en sú spurning er tekin tii at-
hugunar væri ekki úr vegi að
velta íyrir sér öðrum spuming
um og leitast við að fá svar
við þeim: Hvaða hlutverki
gegnir þessi vegur, hvaða kröf
ur verður að gera til hans fram
yfir aðra þjóðvegi og þá um
leið hvernig hann er lagður?
Það er þó fyrst af öllu, að
þetta er þjóðleið landsins aJls,
þjóðvegur nr. 1 ef okkur tekst
einhvern tíma að koma númera-
kerfi á vegina okkar. Þessi
vegur þjónar því fjmst og
íremst landinu í heild og þau
sjónarmið eiga því að vera rílíj
andi við lagningu hans en ekki
neinir sérhagsmunir einstakra
staða eða byggðariaga. Hann á
einnig að veita eins öruggar og
truflunaríausar samgöngur og
frekast er unnt að tryggja
á þessu landi sterkviðra og
náttúruhamfara. Hann á ekki
að Hggja í gegnum bæi eða
þéttbýJi heldur í jaðri þeirra,
það á að einangra hann frá
svæðaumferð eftir því sem
mögulegt er og að ég nú ekki
tali um, frá ágangi búfjár. Það
á einnig að leggja á það mikJa
áherzlu að koma aUs staðar
upp hliðarleiðum, sem hægt er
að grípa til ef vandræði ber
að höndum og um leið, að þær
hliðarleiðir séu eins lítill krók
ur og hægt er. Svo þarf að
koma því in:n í kollinn á íbúum
hinna dreifðu byggða landsins,
sem því miður hafa oft á tið-
um heldur þröngan sjóndeiJd-
arhring, bundinn hagsmunum
eigin svæða, að þjóðvegir ern
ekki koppagötur.
Og þá er að snúa sér að stóru
Leiðin bið efra frá Hrútafirði til Fitjárdals, ólagöir kaJlar
brotastrik.
Anna María Þórisdóttir.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. júní 1S72