Lesbók Morgunblaðsins - 11.06.1972, Blaðsíða 8

Fyrir nokkru sá ég
í blaði eða tímariti hér vitn-
að í Albert Einstein (1879—
1955) sem stuðningsmann
trúrænnar lífsskoðunar.
Þetta minnti mig á, að ég
átti fyrir mörgum árum lít-
ilsháttar bréfaskipti við Ein-
stein einmitt um þetta efni.
Ég hafði lesið grein eftir
hann í enska tímaritinu
„Nature'1, sem mér fannst
mjög athyglisverð, en var
þó ekki að öllu leyti ánægð-
ur með, svo að ég dirfðist
að bera athugasemdir mín-
ar undir hann.
Það kom í Ijós, að Ein-
stein hélt að vísu fram trú-
rænni lífsskoðun á vissan
hátt. En ef minnzt er í þessu
sambandi orða Páls postula
í 1. Tímóteusarbréfi hans 4,
8, að guðhræðslan (við
mundum ef til vill segja nú:
trúarþelið) sé „til allra hluta
nytsamleg og hefur fyrir-
heit bæði fyrir þetta líf og
hið komanda", þá virðist
ljóst, að Einstein hefði gjarn
an tekið undir þetta með
Páli, að undanskildum síð-
ustu orðunum.
Einstein virtist sem sé
ekki þurfa á hinni venju-
legu guðshugmynd eða
ódauðleikatrú að halda. í rit-
gerðum eftir hann er látið í
ljós, að undirstaða þess trú-
arþels, sem hann telur svo
mikilvægt, sé lotning hugs-
andi manns og skilningur á
því, að alheimurinn sé
byggður upp eftir skynsam-
legum og rökrænum lögmál-
um; lögmál hans séu þess
eðlis, að þau séu í samræmi
við mannlega skynsemi og
feli meðal annars í sér or-
sakalögmál. Hugmyndin um
persónulegan guð, sem
stundum grípi þar inn í,
mundi fela í sér aðra —
ónauðsynlega — orsaka-
keðju til viðbótar. —
Þessi bréfaskipti við Ein-
stein fara hér á eftir, ef ein-
hver hefði áhuga á að líta
yfir þau. Bréf hans í frum-
riti, með lauslegri þýðingu.
Mín bréf í þýðingu aðeins,
til þess að lengja ekki grein-
ina óþarflega mikið.
Reykjavík, 15. 7. 1943.
Prófessor Albert Einstein,
Princeton.
Kæri prófessor,
í tímaritinu „Nature" birtist
9. nóv. 1940 grein yðar með fyr
irsögninni „Vísindi og trú“. 1
mínum augum er þessi djúp-
hugsaða og vel ritaða grein
mikilvæg, og hefur hún oft orð-
ið mér umhugsunarefni síðan
ég las hana. En í einu tilliti
virðist mér sjónarmið það, sem
þar er fram sett, ná of skammt,
og ég vona að þér virðið mér
á betri veg, að ég skuli ónáða
yður út af þessu atriði. Yður
er auðvitað ljóst, að ávallt er
Albert Einstein. Hér leikur
hann sér á reiðhjóli í Pasadena
í Kaliforníu.
vel tekið eftir því, sem þér haf
ið að segja, um hvaða málefni
sem er, og ef til vill mætti líta
á þessa orðsendingu frá mér
sem sýnishorn úr einum afkima
veraldarinnar af áhuga þeim,
sem venjulegur hugsandi les-
andi hefui' á hinu ákaflega mik
ilvæga umræðuefni yðar.
Hin gagnorða skilgreining yð
ar á markmiði og verksviði vís
indanna er eðlilega töluð af
myndugleika, en jafnframt vil
ég segja, að hin viðtæka skil-
greining yðar á kjarna trúar-
innar gæti varla verið betri:
Það er, trúin I víðtækasta skiln
ingi er hin ævagamla viðleitni
mannanna að komast til skýrr-
ar og fullkominnar vitundar
um yfirpersónuleg verðmæti
og markmið, og einlægt trúar-
þel er fólgið í sannfæringunni
um raungildi og háfleygi þess-
ara yfirpersónulegu mál-
efna o'1 markmiða, sem hvorki
er hægt að leggja grundvöll-
inn að með skynsemisrökum né
burfa þess heldur með. Meira
að se°rja vísindin, ást á sann-
leika og þekkingu, hvíla á trú-
rænran grundvelli, réttlætast af
trúrænni eðlishvöt ef svo mætti
segja.
augum felst rt*jngildi og verð-
mæti þeirra í raungildi þeirra
fyrir einhverja vitund, fyr-
ir vitund okkar. Og okkur
fininst, að ef vitund okkar á fyr
ir sér að slokkna með öllu að
lokum, feli það í sér, að raun-
gildi tilverunnar hverfi. „Raun
gildi“ hefur vissulega að for-
sendu sál eða anda, og „raun-
gildi fyrir mig“ hefur að for-
sendu á hinn sama rökrétta
hátt: „sál mána“.
Og enn fremur, er ekki vit-
rænt eðli tilverunnar að ein-
hverju leyti skert, eða jafnvel
vafasamt, ef meðvitund manns-
ins er jafn einangruð og hverf-
ul staðreynd í náttúrunni og
gömul og ný efnishyiggja gerir
ráð fyrir? Er ekki ósamræmi í
hugmyndinini um feiknarvíð-
áttu efnisheimsins annars veg-
ar og örsmæð (mannlegs) vit-
undarsviðs hins vegar? Verð-
ur hitt ekki meira samhengi og
samræmi, þ.e. hugmyndin um al
tækan andlegan grundvöll að
baki tilverunni og mannssál-
ina sem einhvers konar sýnis-
horn af honum?
Ég vona að þér skiljið hvað
fyrir mér vakir, „raungildi"
eða „verðmæti" hefur að for-
Yngvi Jóhannesson
VISINDI
OG TRÚ
Bréfaskipti við
Albert Einstein
og
Sir Arthur Eddington
Sir Arthur Eddington
Ég er yður alveg sammála,
að það, sem i trúarþelinu skipt
ir máli, er styrkur hins yfir-
persónulega innihalds og ein-
lægni sannfæringarinnar um yf
irgnæfandi raungildi þess, þótt
ekki sé gefinn gaumur að nein
um tilraunum til að binda þetta
innihald við guðdómlega veru
hugsaða með einhverju mann-
legu svipmóti. En hér er kom-
ið að atriðinu, sem mér virðist
vanta.
Raumgildi tilverunnar, hinn
viðurkenndi kjarni í trúarhug
sjóninni, fær ef til vill hjá sum
um mönnum (einkum þeim vís-
indalega sinnuðu?) fullnægj-
andi tjáningu i íhugun þeirra
um rökrænt samhengi i aiheim-
inum. En fyrir þá, sem hugsa
líkt og ég, og marga aðra að
ég hygg, er þetta ekki nægi-
legt. Við berum i brjósti ósk
um að ná lengra, búum yfir ei-
lifðarþrá, ódauðleikaþrá. Hin-
ar yfirpersónulegu hugsjón-
ir og markmið eru vissulega
staðreyndir, óhultar fyrir öll-
um árásum efans, en í okkar
sendu anda til að meta, og i
okkur býr eðlishvöt, sem þráir
að ná sígildi verðmætanna með
framhaldi tilvistarskilyrðis
þeirra, þ.e. anda, sem met-
ur. Og í öðru lagi: Er unnt að
trúa því, að tilveran sé fylli-
lega vitræn án þess að gera ráð
fyrir, að andinn sé að minnsta
kosti jafnvíðtækur og efnis-
heimurinn?
Ég vil þess vegna halda því
fram, að hin aðdáunar-
verða skilgreining yðar á
trúnni niái of skammt, ef ekki
er bætt við trúnni á, eða að
miinnsta kosti ósk um, einhvers
konar ódauðleika. — Til þess
að fá fulla skilgreiningu
á trúnni mætti ef til vill einn-
ig bæta við óskinni um að þróa
sjálfan sig til vaxandi samræm
is við hinar yfirpersónulegu
hugsjónir.
Ef til vill er það skortur á
hæversku að vænta svars frá
yður við þessurn línum frá al-
gerðum leikmanni, en að sjálf-
sogðu þætti mér vænt um að
heyra, ef þér telduð ekki rök
8 EESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. júní 1972