Lesbók Morgunblaðsins - 20.12.1971, Blaðsíða 24

í leit að leyndardómum Sahara

~ ' x-'' _______
t gnlimi sandi er numið staðar og miðdegisverður framreiddur í brennandi eyðimerkursólinni.
sem tvo kliikkntíma er ölið orð
ið ágaetlega svalt. Það er þann
ig sem bedúínar flytja vatns og
geitamjólk á ferðum síniun.
Þegar um er að raeða að velja
sér tjal-d, sóið þá ekki peniirg-
unum í stórt, nýtt tjald bara af
því að framleiðandinn hefur
sett á það lokkandi nafn. Tak-
ið með ykkur gamla, lága fjaiia
tjaldið og gætið þess að hafa
með aukasett af löngum tjald-
hælum til notkunar í sandi. I
staðinn má verja peningunu.m
til kaupa á góðum svefnpoka,
þvi þótt hitinn ge:i verið mik-
ill á daginn í Sahara, getur
kuldinn orðið bitur á nóttunni
og á morgnana. Loftið i Sahara
er svo iaust við rykagnir, að
hitimi hverfur strax upp í gufu
hvoiíið um teið og sóiin gengur
til viðar, og um vetrartimann
er það ekki óalgengt að finna
hrím á tjaldinu og is á drykkj
arvatninu þegar menn vakna.
EYÐIMÖRKIN ER EKKI
BARA SANDUR
Það nægir ekki bara að sjá
Sahara — það verðnr að finna
liana, lykta af henni, lieyra
hana. Hvergi annars staðar í
heiniinum er birtan jafn breyti
leg, litirnir jafn fjölskriiðugir
og þögnin jafn nálæg og í Sa-
hara. Hvergi finnst manninum
hann jafnlítill og í þessari
heimsins stærstu eyðiniörk —
og nnir því vel! I.ífið er erfitt
í Sahara eins og í flestum nátt
úrusvæðum, en dásamlega ein-
falt. Lífsbaráttan snýst um það
eitt að halda lífi, og allt sið-
menningarprjál virðist mönn-
iim óviðkomandi og f jarri raun
vemleikamim.
Þegar maður hugsar um eyði
mörkina, hugsar meður ósjálf-
rátt um sand. Þó er aðeins tí-
undi hiuti Sahara sandur. Hitt
er klettar, bergsléttur, grjót og
steppur. Breiðir, uppþornaðir
vatns- og árfarvegir skerast
gegn um landslagið frá Atlas-
fjöllum I norðri til Hoggar í
suðri, og í vinjunum gægist
Behar Tatami, neðanjarðarhaf
Sahara upp i mynd uppsprettna
og brunna.
FYRST OG FREMST
VATN
Það fer aldrei hjá því, að
fyrsta vinin hafi sín sérstæðu
áhrif á Sahara-farann, og sagt
er, að sá sem I fyrsta sinn heim
sækir vin, fái ósk sína upp-
fyiita. Óskir manna af norðlæg
um slóðum geta verið margs-
konar, en ósk bedúínans, sem
kemur utan af steppunni til
vinjar, er fyrst og fremst vatn.
Og vatnið er vinin sjálf. Upp-
spretta eða brunnur. Auk þess
nokkrir pálmar og nokkrir iitlir
leirkofar. Vinjarnar eru við-
komustaðir stórra úlfaldalesta.
Fleiri brunnar eru grafnir og
fleiri pálmar gróðursettir. Síð
an er byrjað að rækta græn-
meti og bómull. Vinin stækkar.
Smám saman myndast markað-
ur, verzlunarmenn koma og
skapa það umhverfi, sem við
þekkjum af svo mörgum eyði-
merkurmyndum.
Ennþá ferðast lestirnar niilli
vinja, þótt þær néu færri en áð-
ur. Margar hinna löngu lesta-
slóða hafa verið lagðar niður og
i stað þeirra hivgðast malbikað
ir vegir gegnum eyðimörkina.
En 1 itl11 lestaslóðirnar munu þó
enn verða við lýði í nokkrar kyn
slóðir. Hver ætti að flytja döðl
urnar frá innstn vinjum í hinu
mikla austlæga sandliafi án úif
alda? Og úlfaldarnir ganga
rymjandi, móðgaðir, en stoltir
yfir sandöldumar með risa-
byrði sína, þvingaðir til þolin-
mæði af svipu úlfaidaknapans.
SKIP
EYÐIMERKURINNAR
Þegar maður sér þá á ferð
úti í auðninni hundruð kíló-
metra frá næstu vin, þá er sem
eidáfðin sjáJf haldi tíguiega af
stað — frá engu -— til einskis.
En hitti maður þá fyrir utan
borgarmúrana að kvöld'lagi,
þegar úlfaldarnir hafa lagzt til
hvíldar, og kúskarnir sitja bg
spjaiia saman kringum viðar-
kolahlóðirnar og tekatlana,
kemst maður samt sem áður
að þeirri niðurstöðu, að þetta
sé líf á leið til einhvers og frá
einhverju. 1 röndóttu úlfalda-
sekkjunum eru döðlur, korn,
ull eða einfaldiega úlfaldatað,
sem allar eru góðar verzlunar-
eða skiptivörur.
Hinn dýrmæti tími ok'kar er
óþekkt hugtak hjá sohum eyði-
merkurinnar. Tíminn er gjöf
frá AMah, og Add.ah er gjafmiid-
ur, tímiinn er ótakmarkaður. —
Því skyldi a'ldrei reka á eftir Ar
aba, heldur gefa honum tíma.
Óðagot okkar gerir hann rugl-
aðan og taugaóstyrkan, sem
stundum getur fengið útrás í
árásarhneigð.
„Komi ferðamaður til húss
þíns, skaltu bjóða honum inn,
þvo hendur hans og fætur og
gefa honum að borða af sama
mat og þú neytir sjáilfur," s.:end
ur í Kóraninum, og hirðingjar
eyðimerkurinnar, sem fara eítir
biblíu sinni, eru senniiega vin-
gjarniegasta og gestrisnasta
fólk í heimi — aðeins ef þeir
fá þann táma, sem þeir þurfa,
til að virða mamn fyrir sér og
undirhúa móttokurnar. Stund-
um sjá þeir e-kki annað fólk
mámoiðiuim saman eða kannski
árum saman.
VUji maður kyrmast hirðingj
urn, er það kurteisi að koma
sér fyrir spölkorn frá búðum
þeirra. Eftir nokkurn tíma,
klukkustund, einn dag eða tvo,
mim höfuð fjölskyldunnar eða
einn af sornun lians færa gest-
unum krús af geitamjólk eða
heita tekönnu. Þegar teið er
drukkið, nmn hann spyrja þig
hver þú sért og iivaðan þú
sért, hvort úlföldum þimun liði
vel og hvort þeir hafi haft
góða beit. Fyrst mun það vekja
furðu Iians að þú skulir ekki
vera með neina ilifalda, en svo
er hontim skemmt. Og ef þú
segir lioniun að þú sért frá
Xandi þar sém sólin skín um
miðja nótt, nmn liaim fara með
þig heim til aín og sýna þig.
Ekki sem merkilegt dýr, held
ur sem hirðingja, seni kominn
er um langan veg og þarfnast
matar og drykkjar og pláss í
tjaldinu tU að hvíla sig. Það
er svo undir hverjum og einuni
komið hve Iengi hann vill
dveljast. Einn dag, eina viku,
eitt ár — sem sagt — tíminn
er ekki til.
BLÁA FÓLKIÐ
í HOGGARFJÖLLUM
1 miðju hjarta hiunar void-
ugu Sahara búa hinir þöglu
tuaregar — hávaxið fólk, og
karlmennirnir ganga með and-
iit sítt hulið. Þeir eru Ijósari
á hörund en nágrannar þeirra,
og vísindameinn hafa lengi
glimt við þá gátu hvar þeir
séu í raun og veru upprurmir.
Rústir af gömlu virki á iand-
svæði þeirra eru sagðar róm-
verskar, aðrir hafa fundið vis-
bendingu um egypzka og myk
enska manningu.
Sé flett upp í Encyclopedia
Brittanica má náikvæmlega sjá
landamörk Sahara, bæði hin
,,eiginlegu“ og þau „óeigin-
legu“, þ.e.a.s. hin innri og hin
ytri. Ef Mltið er á kortið stend-
ur Sahara skrifað með stórum
stöfum yfir þriðja hiuta Afr-
iku, en þegar maður loiks eftir
mikinn undibúning kemst inn
í hina landfræðilegu Sahara,
hættir hún skyndilega að vera
til — nema sem staður langt í
burtu. Sahara — hún er ailtaf
lenigra, á öðrum stað, ekki
hérna, heldur „þarna fyrir hand
an“.
Sé hirðingi spurður hvaöan
hann sé að koma, bendir hann
um öxl og svarar frá Sahara.
Og spyrji maður hann hvert
hann sé að fara, þá svarar
hann líka: Heim — til Sahara.
Vinjarbúinn bendir út úr
pálmalandi sinu þegar hann tal
ar um eyðimörkina, og jafn-
vel frönsku, rússnesku eða þá
amerísku verkfræðingarnir,
sem vinna á oiiusvæðunum,
ferðast til Sahara, hvort sem
þeir eru að koma eða fara.
Eini staðurinn þar sem þess
ar tilvísanir til hinnar fjar-
lægu eyðimerkur hætta, er í
Tamanrasset, hinu hæggenga
hjarta Sahara. Þar er yfirleitt
ekki talað um Sahara, því Sa
hara er blómstrandi forsögu-
iegt land að eilífu glatað ibú-
•umiim, sem eru að deyja út óð
íluga, biáu bedúinunum, túar-
egunum.
Þöglir ganiga þeir fram hjá
manni undir skuggsælum trján
um á rykugri aðaJigötunni —
tveir og tveir, þrir og þrír sam
an — hávaxnir, liprir, með al-
vörugefin augu, sem horfa
beint á mann út um glUfuna
í dökkfc#.uím, næstum svörtum
túrbaninum, sem hylur allt and
litið utan órannsakanleg aug-
un. Auginaráðið er hvorki for
vitið né fjandsamlegt, hvorki
krefjandi né ásakandi. Þeár
heiisa ekki og betla ekki eins
og Arabarnir, og séu þeir spurð
ir einhver, fæst sjaldan svar.
FraJckar lögðu land þeirra
undir sig með vaidi, og á sama
hátt og kona, sem tekin hefur
verið með valdi, er þeim óvið-
komandi, þannig kemur 3a-
hara þeim ekki lengur við.
I aiigum túareganna í Tam-
anrafísi-t eru aðeins fjöllin til
— og borgin Gata, markaður,
fáeinar búðir — síðasta tilfinn
ing um innbyrðis tengsl. Að
sitja I skugganum tveir og
tveir, þrír og þrír. Samtal er
óþarft, það er ekkert að segja
á banasænginni. Engum arfi er
að skipta eftir þetta fólk.
Timgumál þess hefur verið
rannsakað og skráð. Ættmóðir
þeirra liggur í glerkistu í AI-
sir. Eftir er aðeins að bíða þess
að allt þetta fái sinn óhjá-
kvæmUega endi.
nugvél flýgur með drunum
yfir borgina — yfir þessi miklu
fjöl'l, sem sköpuðu grundvöll
inn að hinu h.ugarfl'ugsrika At
iantis Platós. Jeppi með tveim
síðskeggjiuðum „roumis“, —
Evrópumönnum, þyriar upp
nasstum hvitu rykinu á göt-
unni í síðdegiskyrrðiinnj. 1 úit-
varpinu á bamum hinum meg-
in götunnar heyrist útsending
bænastundar, en túareginn
kastar sér ekki í rykið í átt til
Mekka eins og Arabar gera.
Hann heldur áfram að sitja
stiiMltiur upp við húswegiginn og
höfuð fctans er hreyfingarlaust
meðan hann fylgiir vegfa'rendum
með augunum. Bak við rauðu
leirhúsin gnæfir Hoggarfjall-
garðurinn. Brúnleitar myndir
hans eru íjarlægar í sólskin-
in.u, en skelfand'i nálægar á
tunglskinsiausum nóttum, eins
og óteijandi halfl.iir tröiilkoniuiniga.
Trúaregarnir í Hoggar
þe'kkja aðeins borgina og íjöll
in — mog Timbuktu, „nafli
hinnar stóru konu“, er fólk-
inu nálægari en höfuðborgin
Alsír. Vegurinn tii Mali iifir
ennþá í hugmyndaheimi íbú-
anna sem vegurinn til Para-
disar, þótt hann sé að eiiífu
lokaður og geti hvorki fært
þeim gott né iilt. Atlantis sökk
ekki í hafið á sínum tíma íyrir
meira en tvö þúsundum árum
— það byrjaði að sökkva þeg-
ar Gordon Laing komst til Tim
bukitu árið 1824 fyrstuir Evrópu
manna.
Túaregarnir, sem að vísu
gátu ekki séð fyrir stjórnmáia
þróun næstu hundrað ára,
fcdjóta samt sem áður að hafa
fiundið á sér að „eitthvað“
mundi fyl'gja í fótspor þessa
saklausa, kristna manns, þeg-
ar þeir myrtu hann í t jafldi
24 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
20. desember 1971