Lesbók Morgunblaðsins - 20.12.1971, Blaðsíða 11

átta eftir vörum, vestur
að Kyrrajhafi eða austur til
Halifax, norður i námahéruð
eða suður til Bandarikjanna.
Nú hafði safnazt saman
í vaigninn dálitih hópur vinnu-
klæddra manna, þeir voru
fátalaðir og brostu litið. Svo
var komið í áfangastað,
ég hraðaði mér út og hópur-
inn á eftir, inn um stórt hlið
á hárri girðingu og svo inn í
langa, lága byggingu, klukku
■húsið. Eftir endilöngu húsi stóð
röð af stimpiliklukkum og hver
gætti sins hliðs, ég gekk að
einu þeirra, tók mitt spjald og
stimplaði mig inn. Um leið
hætti ég að vera einstaklingur
en varð að lítilfjörlegri eind í
þessu mikla samgöngusigur-
verki, sem aldrei mátti stanza,
hélt aidrei upp á helgan dag,
ekki einu sinni j'óiin.
„Halló Slim, sláninn þinn.
Hvernig lýst þér á jólin þau
arna?“ Það var Pat O’Malley,
rauðhserður irsfcur risi, sikát-
ur og spaugsamur, er ávarpaði
mig svona og áréttaði það með
miklu höggi á bak mér. „Held-
urðu, að það væri nú munur
að vera kominn heim til gamla
landsins í staðinn fyrir
að þræla hér í Skít og reykjar-
svælu, svartur eins og erfða-
syndin á sjálfa jólanóttina?"
Pat var eini kunininginn, siem
ég hafði eignazt á þess-
um vinnustað, enda var
ég ekki búinri að starfa þar
nema í 6 vikur. Hann gat ætíð
komið manni í gott skap, glað-
værð hans var svo einlæg og
írski hreimurinn í rödd hans
svo dillandi. „Blessaður vertu
ekki að minnast á þetta, Pat,
mér líður nógu bölvanlega
samt,“ sagði ég. „Sannarlega
var það ófyrirgefanlegur asna
skapur að vera að flækjast
hingað I þetta heiðingjaland,
sem heldur efcki einu sinni jól-
in heilög."
„Þetta er nú það fyrsta, sem
ég hef heyrt þig segja af viti,
þú afkomandi norskra mann-
drápara og írskra meyja, o-g
það sver ég við skegg hennar
ömmu minnar, að næstu jól
skal ég halda heilög i stein-
kofainum hans O’Malleys föð-
ur mins í Kilkenneýhéraði.
Hún amma mín var nú annars
merkis persóna og skeggvöxt-
ur hennar verðugt rannsókn-
arefni...“
„Hættu þessu rausi, Pat, nú
skulum við koma okkur i at-
ið,“ sagði ég, hafði í þetta sinn
enga ánægju af glaðværu
gaspri hans en hann starði á
mig furðu lostinn og hristi höf-
uðið í forundran.
Klukkan var nú að slá 11
svo að við hröðuðum okkur í
átt að „hringhúsinu". Það var
geysistór, hringlaga bygging
utan um stórt opið svæði.
Skarð var í bygginguna og um
það lá sporbraut inn í hring-
inn, að miklum vagni er var í
honum miðjum og snerist
á spori. Inn á þennan vagn óku
eimr'eiðarnar og hann sneri
þeim síðan að sporum er lágu
inn að 40 básum, fyrir þær í
byggingunni. Er ég kom inn úr
dyrunum á hringhúsinu blasti
við mér sjón, er ætið hafði
mjög einkennileg áhrif á mig.
Þar stóðu eimreiðarnar hlið
við hlið til beggja handa, svart
ar og ferlegar og minntu mig
einna helzt á einhver fornald-
ardýr. Þarna lágu þessi
skrýmsli fram á lappir sinar,
sum sváfu vært og bærðu ekki
á sér, önnur virtust í svefnrof-
um og önduðu þungt, nokkur
glaðvakandi, fóru hamförum,
fnæstu eimyrju og igufumekki
úr nösum og létu dótgslega.
Mér virtist óvenju margt um
manninn í hringhúsinu þetta
kvöld. Aldrei þessu vant hafði
eitthvað aif síðdegisvaktinni
staldrað við og þeir stóðu
á tali við þá, sem voru að koma
á næturvaktima. Kyndarar og
vélstjórar, er höfðu verið að
koma með eimreiðar úr ferð,
virtust einnig vera þarna í
bland. Smá hópar af vinnu-
klæddum mönnum stóðu mas-
andi og hlæjandi í ganginum
framan við eimreiðarnar og
mér sýndist ekfci örgrannt, að
þar væru vasaipelar á lofti. Pat
var efcki fyrr kominn inn úr
dyrunum en til hans var kall-
að frá einum hópnum. Hann
fór þangað en ég að skápnum
mímutm og fór þar í vimnugall-
ann. Ég hafði ekkert kynmzt
þessum vinnufélögum ennþá
og glaðværðin í kring um mig
angraði mig. Ég var í þann
veginn að leggja af stað
á minn vinnustað er ég heyrði
kallað til min hastri röddu.
„Heyrðu þarna, langi íslend
ingur, hægðu svolitið á þér. Þú
átt að fara út í öskuigryfjuna í
nótt. Karlfjamdinn hann pólski
Mike ketmur ekki i nótt, hann
er sjálfsagt fullur, skepn-
an sú arna. Það ætti annars
ekki að drepa þig, vinnan þar
í nótt, engin umferð fyrr en
undir morgun, sofðu nú ekki
yfir þig fram yíir vaktaskipt-
in.“
Það var Tom garoli, verk-
stjórinn okkar, sem las þenn-
am pistil yfir mér. Hann var
hrjúfur og hávær en gæða
blóð; hafði verið vélstjóri á
eimreiðum, orðið að hætta því
vegna sj'óndepru Oig var þá
gerður að verkstjóra á hunda-
vakt. Ég heyrði það á radd-
blænum, að hinir gömlu félaig-
ar hans, sem þarna voru á far-
aldsfæti, höfðu gefið hon-
uim vel þegna hressingu.
öskugryfjan, sem ég átti að
þjóna þessa nótt, var talin
óveglegasti vinnustaðurinn á
hringhússvæðinu. Þó var ég
síður en svo óánægður yfir þvi
að vera sendur þangað þessa
nött. Þar hafði ég unnið fyrsta
mánuðinn á þessum vinnustað
og þvi vissi ég, að þar var ég
einn míns liðs í friði og ró og
að þessa góðviðrisnótt var það
ólikt betri vist en inni i reýkj-
arsvælunni í hringhúsinu, troð-
fullu af eimreiðum. En vlssu-
lega var þetta furðulegur
vinnustaður.
Þetta var um eins m djúp
gryfja undir öðru járnbrautar-
sporinu, er lá að hringhúsinu,
og um 20 m á lengd. Hún var
það breið, að til hliðar við
sporið stóð járnbrautarvagn
með lágum hliðum á símu spori.
Er eimreiðarnar komu úr ferð
ófcu þær inn yfir gryfjuna og
í hama var hvolft allri eldsglóð
og öslku úr eidhólfi þeirra. Sið-
an var sprautað vatni á glæð-
umar unz allur eldur var
slokknaður og öskunni síðan
mokað úr gryfjunni upp
í vagminn. Þvi var það, oftar
en hitt, að I kring um grytfj-
una var ailt í svartakafi af
reyk og gufu, svo að ekki sást
handa skil og maður gekk þar
um af stakri varúð. 1 misjöfnu
veðri var þetta leiðinda vinnu-
staður og oft mjög erfiður.
Þetta kvöld var þar öðru-
vasi um að litast og ástæðan
sú, að vegna jólanina var um-
ferð í lágmarki, allar vörulest-
ir stöðvaðar í sólarhring og
farþegalestir í áætlunarferð-
um í algeru lágmarki. 1 gryfj-
unni var lítil aska og hringhús
ið sneisaf ullt af vélum, en eng-
in þeirra átti að fara út fyrr
en undir morgun. Á sporum í
mánd við hringhúsið stóðu
nokkrar vélar, sem ekki kom-
ust inn fyrr en básar losnuðu,
óánægðir kyndarar voru á
aukavalct við að halda þeim í
fullri kyndingu. Sú dásamlega
staðreymd blasti við mér, að ég
haíði ekkert Iramundan nema
hóiflegam slatta af ösku i gryf j-
unni.
Það hélzt sama dásemd-
arveðrið, blæjallogn og stjörnu-
bjart en frost óvenjulega vægt
eftir árstíma. Mér fannst mik-
ið til um umhverfið; allt í kring
um mig voru eimreiðar af mis-
munandi stærðum, reykur-
inn og guifan upp af þeim stóð
eins og þráðbeinn stöpull upp
i loftið í kyrrðinni. Nokkuð
handan við gryfjuna sást hilla
umdir kolabyrðuna, eldsneytis-
stöð altra eimreiða er um stað-
inn fóru en á þessum árum
voru dísilvélar næstum ókunm-
ar. Kolabyrðan stóð svört og
skuggaieg á háum trönum og
alla nóttina gat að heyra frá
henni dynki og undirgang, er
virtist eiga upptök sín ein-
hvers staðar í iðrum hennar. I
kring um byrðuna sást oft
bregða fyrir skuggalegum
mannverum, útötuðum í köla-
ryki, þær birtust og hurfu án
þess að hægt væri að gera sér
grein fyrir hvaðam þær komu
eða hvert þær hurfu. Þó vissi
ég, að þetta voru mennirnir,
sem störfuðu að þvi að flytja
kol úr járnbrautarvögnum á
skóflubönd, sem lyftu þeim
upp í geymsluhólf byrðunnar
en úr þeim hrundu þau niður
á kolavagna eimreiðamna, oft i
æmum skömmtum, því að þær
stærstu þeirra brenndu tonni á
klukfcustund í þungum akstri.
Ég hafði stundum skotizt út að
byrðunni til að athuga þetta
mannvirki nánar, þarna sem
það stóð, umvafið dökku skýi
af kolaryki. í næturmyrkrinu
gaf ég stundum ímyindunarafi-
inu lausam tauminn, þá varð
byrðan að einhverri furðu-
mynd ókominna ára, mann-
gervingur, sem var búinn að
gera skapara sinn, manninn,
undirgefinn sínum eigin verk-
um.
En þetta kvöld hafði byrðan
á sér raunhæfari svip. Frá
henni heyrðist nú enginn dul-
arfuliur undirgangur og reyfc-
skýið var horfið, útlínur henn-
ar bar við stjörnubjartan him-
in og það var engin leið að
láta Imyndunaraflið skapa úr
henni kymjaveru.
Er ég kom út í kyrrðina og
einveruna fór mér að líða bet-
ur og ég sneri mér að Því að
moka öskunni, sem var í gryfj-
unni, upp i vagninn. Ég lét
ergelsið og leiðindin bitna á
skóflunni, sem tók þvi möglun-
arlaust og sendi aftur frá sér
með hverri skóflufylli af ösku.
Laust fyrir klukkan tvö var
ég búinn að hreinsa gryfjuna
og ákvað að taka lífinu með ró
fram að kaffitíma, kl. 3. —
Til þess þurfti ég að finna mér
hlýjan og afvikinn stað, þvi að
fyrsta lífsregían sem ég hafði
lært í hringhúsinu var: „Ef
þú ert iðjulaus þá vertu það
úr augsýn."
Nálægt kolalbyrðunni stöð
uppkynt eimreið, sem beið
þess að komast inn í hringhús-
ið og ég vissi, að það yrði ekki
fyrr en undir morgun. Þar í
hlýjunni var tilvalinm staður,
ég klifraði upp i skýlið á henni
og settist í vélstjórasætið. Vit-
anlega sótti strax á mig svefn
þarniá inni i hlýjunni en ég vildi
ekki sofna. Ég tók það fang-
ráð að klifra upp á kolavagn-
inn, sem þá fylgdi öillum eim-
reiðum eins og skugginn, og
hafði einnig geymi fyrir vatns-
birgðir ekilsins. Þar settist ég
á lokið á vatnsgeyminum, sem
var notalega hlýtt, þvi að á
veturna var vatnið hitað upp
með gufu svo að það frysi ekki.
Þarna var ólikt betra
að vera enda var veðrið svo
milt, að það setti engan hroll
að mér. Yfir mér hvelfdist al-
stirndur næturhiminin, fegurri
©n orð fá lýst, en í kringum
mig á alla vegu voru sótugar
byggingar og vélabákn, kola-
reykur og gufa. Vissulega var
ásýnd þeirrar myndar harla
andstæð því, er yfir bjó en þó
einn hlekkur í mannlegri við-
leitni og hinni óslökkvandi þrá
mannsins eftir betra og bjart-
ara lífi. En svo tóku leiðindin
að setjast að mér aftur og þá
greip ég til þess ráðs, sem fram
að þessu hafði reynzt mér
óbrigðult meðal við þeim — ég
fór að syngja. Dálitla söng-
rödd hafði ég hlotið í vöggu-
gjöf og á þessum árum mun
hún hafa verið upp á sitt bezta
— máski aldrei betri en þessa
nótt.
Fyrst var mér nokkuð
tregt um tón en það lagað-
ist fljótlega á 2—3 ættjarðar-
lögum. Svo tóku jólasálmarnir
við og mér fannst þeir koma
næstum fyrirhafnarlaust, stíga
hærra og hærra upp í kyrrð-
ina og heiðrikjuma. Og það fór
sem fyrr, þunglyndið og leið-
indin leystust upp og hurfu,
lifct og morgunlæða við sólris.
En hvað var þetta? Hvaðan
barst þessi söngur til mín? Var
ég að fá óráð eða var mig að
dreyma? Nei, þetta voru
mennskar raddir og þær komu
frá einhverjum, sem voru fyrir
neðan mig. Er ég leit niður sá
ég mér til mikillar undrunar
dálítinn hóp mtmna, sem stóðu
fyrir neðan kolavagninn og
sungu með mér. Svo virtist,
sem þeir kynnu ekki lagið
því að söngur þeirra var eins
og margraddað undirspil,
stundum dálltið hikandi_ en
ætíð samstilltur og fagur. Ég sá
einnig, að út við hringhúsið
stóð töluvert stærri hópur og
hlustaði þögull.
Það greip mig feimni er ég
sá þetta og ég hætti söngnum
er erindinu var iokið. Þá kvað
við ákaft lófatak og nokkrir
kölluðu meira, meira. Einn
þeirra, sem höfðu sungið
mefS mér, kallaði til min
á þýzkuskotinni ensku: „You
know Stille Nacht, nicht wahr?
We sing with you.“ Ég skildi
strax, að það var sálmurinn
Heims um ból, sem hann var
að biðja mig um að syngja. 1
vitund minni var sá sálmur hið
Framhald á bls. 26
20. désember 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H