Lesbók Morgunblaðsins - 09.06.1968, Blaðsíða 8

Oli segir sjálfur frá II. — Eftir Björn Daníelsson
Hann kom til landsins 1937, og heitir
Óli Aadnegard. Ásamt Maríu, konu
sinni, býr hann á efri hæð í stóru
húsi við Skógargötu. Það er víst einir
200 fermetrar. Þeir eiga hæðina saman,
hann og elzti sonur hans, Óli yngri,
sem er kennari við Miðskólann á
Blönduósi. Annars eiga þau hjónin tólf
börn, sem er nokkuð óvanalegt, og eðli-
lega hefur stundum verið þungt fyrir
fæti að ala þessa tylft ti'l manns, og
kannske ekki alltaf hljóðlaus umferð
um herbergi og ganga á Skógargötu 1.
En Óli kvartar ekki. Hann veit að
mannvænleg börn eru hverju gulli dýr-
mætari.
— Og hversvegna komstu?
— Ég var ráðinn sem refahirðir. Ég
kom að Reynisstað til Jóns. Hann átti
búið ásamt Eysteini Bjarnasyni. Það
kom hingað töluvert af Norðmönnum á
þessum árum. Dýrin á Reynistað voru
um 30—40, fullorðnir silfurrefir. Svo
var eitt minkatríó.
— Já, loðdýrarækt hafði mikið verið
stunduð í Noregi, og þegar íslending-
ar Hófust handa með refaeldi, þá fengu
þeir Norðmenn sem leiðbeinendur og
sumir þeirra ílentust hérna. Ég hafði
áður unnið í tvö ár úti. Það var ekki
beinlínis nám, heldur æfing hjá reynd-
ari mönnum. Það var einn kominn hing-
að á undan mér, Lars Oleivsgard. Hann
var hjá Briem, síðan hjá Birni á Löngu-
mýri og aftur hjá Briem. Seinna fór
hann til Dalvíkur og stundaði þar mink-
aeldi. Hann var frændi minn og sveit-
ungi.
— Og hvað varð um hann?
— Fór til Noregs, þegar minkurinn
var bannaður. Þar setti hann upp verzl-
un í Osló, með kol og svoleiðis. En
síðast þegar ég vissi um, þá leiddist
honum, langaði til íslands.
— Hvaðan ertu, Óli?
Óli Aadnegard
— Úr Hallingdal, það er rétt við
Bergenbrautina næstum miðja vegu milli
Oslóar og Bergen. Við erum þaðan báð-
ir við Lars. Já, þetta gekk fremur vel
með refina, meðan hægt var að selja
lífdýr, en þegar átti eingöngu að treysta
á skinnasöluna, þá gekk allt ver. Ég
var fjögur ár á Reynistað, en keypti
þá Jóns part og flutti á Krókinn. Þar
rákum við búið í þrjú ár. En verðfall-
ið á skinnum var orðið svo mikið að
við gáfumst upp — og aukinn fóður-
kostnaður.
— Hvað segirðu um að byrja loð-
dýraræktina á nýjan leik, t.d. minka-
rækt?
— Ekki gott. Þeir stunda þetta enn
mikið í Noregi. Nú er samkeppnin of
hörð, hitt er annað mál, að við hefðum
aldrei átt að hætta — heldur þreyfa
okkur áfram og hafa betri umbúnað í
búrunum svo dýrin slyppu ekki út. En
það þýðir ekki að byrja aftur. VTB
höfum tapað of miklum tíma.
— Ætlaðirðu upphaflega að setjast
hér að?
— Nei, það held ég ekki. Ég var
ráðinn í tvö ár. Þá var ég 27 ára-
Svo skall styrjöldin á og þetta æxlaðist
svona. Þá var ekki hægt að fara, og
kannske kærði ég mig ekki um það.
Á stríðsárunum sótti ég um að verða
íslenzkur ríkisborgari eins og margir
aðrir landar mínir. En þá var ég ekki
búinn að dvelja hér tilskilinn tíma, eða
tíu ár. Enda fór það svo, að ég fékk
hann ekki í það sinn, og enginn okkar
— held ég. Norska stjórnin, sem þá
sat í London taldi það óvinskap sér
sýndan, ef breytt yrði um ríkisfang
okkar eins og á stóð, og þar við sat.
Það var ekki fyrr en miklu síðar, sem
ég varð íslendingur. Jú, mér hefur fall-
ið vel við fólkið — alveg sérstaklega
vel, og aldrei fundið til þess, að ég
væri útlendingur meðal ókunnugra.
Þetta voru mín forlög og ég er sáttur
við þau.
— En landið, hvað segirðu af því?
— Ágætt land. En eitt er ég viss
um, að Ísland mundi tapa miklu af sín-
um töfrum, ef það væri skógi vaxið.
Þá yrði græni liturinn aljsráðandi. Ég
var með íslenzkum pilti í Noregi, sem
var þar að kynna sér refarækt. Hann
sagðist ekki vel geta dregið andann
innan um öll þessi tré — það væri
svo þröngt. Honum fannst skógurinn
kreppa að sér.
— Hver?
— Guðmundur í Ljárskógum, bróðir
Jóns, sem söng.
— Svo þú mælir ekki með skógrækt?
— Jú, að vissu marki. En þetta tek-
ur óratíma. Og það skemmir ekki nátt-
úrufegurðina, þótt skógur sé ræktaður
á smásvæðum. En ísland væri ekki fs-
land, ef skógurinn væri alls staðar.
— Þú hefur stundum saknað æsku-
stöðvana í Hallingdalnum?
— Kannske stundum, en ég hefi aldrei
farið þangað frá því ég kom hér fyrst.
Það eru nú orðin þrjátíu ár. Auðvitað
langar mig til að koma þangað, en þá
helzt að sumrinu, en þá er það ekki
hægt — það er sá tími, sem vinnandi
maður má sízt missa. Annars skilst mér
að fólkið þar hafi það ekkert betra
en hér, en þetta er sjálfsagt allt orðið
breytt frá því ég var þar.
— Nema landið og málið?
— Það sjálfsagt líka. Þú hefur heyrt
söguna um Danann, sem var lengi bú-
inn að vera hérna. Svo fór hann að
heimsækja gamla landið. Þagar hann
kom til baka, hafði hann orð á því,
hve allt værl ððruvlsl, melra aS segja
væru þeir búnir að breyta dönskunni
þessi ósköp!
Það hafði farið svo, að hvorugur
skildi annan og trúlegt þætti mér að
norskan hefði líka breytzt í mlnum eyr-
um. Mér gefst sjaldan tækifæri til að
tala hana, — og ég hugsa al'lt á ís-
lenzku, en verð svo að yfirsetja það á
norskuna, og það er stirt.
— En segðu mér nú eitthvað, sem
er í frásögur færandi frá dvöl þinni
á bernskuslóðum.
— O, það er ekkert að segja- Ég
ólst upp eins og aðrir sveitastrákar og
fór strax að vinna. Þetta var búskap-
ur svipaður og hér. Við höfðum að vísu
í seli. Þar var fé haft á sumrin, kýr
og líka geitur. Já, ég var smali. Kring-
um selið var ræktaður blettur, sem bor-
inn var á húsdýraáburður. Hann var
kallaður voll, það segjum við að heiti
tún. Annars er orðið tun til í norsku.
Heyið af seltúninu var flutt heim á
sleða að vetrinum. Ég man eftir einni
heyferð. Ég var víst 17 ára, fór af
stað með hest og sleða eldsnemma, lík-
lega um fimmleytið. Ég hafði með mér
byssu, því ég ætlaði til rjúpna um leið.
Ég þurfti að fara yfir ísi lagt vatn.
Stytzta leiðin lá yfir vík, sem sjaldan
var trygg. En það var um hálftíma
ferð að krækja fyrir hana og pabbi
hafði harðbannað mér að fara víkina.
Nú var búið að vera frost í marga
daga, svo eftir nokkra umhugsun af-
réð ég að brjóta bannið.
Ég sló í klárinn og hann þaut yfir
ísinn. En þegar við erum næstum komn-
ir yfir, brestur ísinn og hesturinn á
bólakaf, en sleðinn, með mér á hékk
á vakarbarminum. Mér brá ónotalega,
en eftir mikið fum og hamagang tókst
mér loks að losa sleðann frá hestinum,
sem brölti í vökinni. Ég fór nú að hug-
leiða hvað gera skyldi. Ég var með
góða öxi meðferðis. Hugkvæmdist mér
þá að reyna að höggva rennu til lands
og byrjaði þegar áþví verki, og klár-
inn synti í rennunni á eftir mér, en
vatnið var hyldjúpt svo hann botnaði
hvergi. Vatnið slettist á axarskaftið
svo það svellaði og varð hált, enda missti
ég öxina útúr höndunum á mér og hún
hvarf til botns. Nú voru góð ráð dýr.
Ég sá að hesturinn mundi drepast úr
kulda í vökinni, ef ég reyndi að hlaupa
til bæja og sækja hjálp. Þessvegna
væri ekki um annað að ræða en aflífa
hann með einhverju móti. En til allrar
hamingju fékk þetta allt svo mikið á
mig að ég steingleymdi byssunni, sem
ég hafði meðferðis á sleðanum. Það
eina sem mér kom til hugar var að
hengja aumingja klárinn, það mundi
áreiðanlega taka skemmri tíma, en að
krókna í ísköldu vatninu. Ég þreif af
honum beizlið, bjó til rennilykkju á
tauminn og snaraði honum um háls hests
ins. í hálfgerðu ósjálfræði togaði ég svo
í hinn endann af öllum mætti, og hugð-
ist á þann veg stytta kvalastundir þessa
vinar míns.
En margt fer öðruvísi en ætlað er.
Þegar taumurinn fór að þrengja að
hálsi hestsins tók hann ógurlegt við-
bragð, og áður en varði hafði hann
brotist uppá skörina- Ég kom honum til
lands, spennti hann fyrir sleðann og
ók í loftköstum upp í selið, setti hann
þar inn, kveikti upp eld, hitaði vatn
og gaf honum.
— Svo allt hefur farið vel?
— Já, klárinn þornaði, en það varð
minna um rjúpnaveiðina — honumvarð
ekkert meint af, en ég sagði pabba
aldrei frá þessu.
— Þú hefur lagt hönd á margt um
ævina. Hvað tókstu fyrir, þegar þú
hættir við refaræktina?
— Það var nú svona ýmislegt. Alls
konar verkamannavinna. Ég vann við
verksmiðjubygginguna á Skagaströnd.
Atvinnulega séð var það bezti tími,
sem ég hefi haft, má segja að ég búi
að því enn. En vinnutíminn var langur
— oftast frá 7,20 á morgnana til 11,30
Framhald á bls. 12
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
9. júní 1968