Lesbók Morgunblaðsins - 09.06.1968, Blaðsíða 2

í eitt. Eigi að síður væri æski-
legt að hún kæmist í opinbera
eign, enda forsenda fyrir því
að ég féllst á endurtökuna,
þótt ekki hafi verið frá því
gengið.
— Hvernig gekk að finna
heppilegt umhverfi til kvik-
myndunar?
— Þótt undarlegt megi virð-
ast var þá þegar örðugt að
finna gamla bæi, og ýmsar áætl
anir breyttust á síðustu stundu.
Fyrirhugað var að Keldur
yrðu Borg, en því var breytt
vegna kirkjunnar, sem átti bet-
ur heima á Hofi. Reykholt var
síðan dubbað upp sem Borg,
kirkjan þar falin og fleira
fært til betra vegar, að því er
myndina snerti.
— Nú tók kvikmyndaleið-
angurinn langan tíma?
— Það má segja. Mun lengri
en gert var ráð fyrir er lagt
var upp austur að Keldum í
byrjun ágústmánaðar. Árni Óla
var með í för sem tíðindamaður
Morgunblaðsins, og hefur víst
sagt frá flestu, sem máli skipt-
ir. Minna má á, að á bílum
komumst við ekki lengra en að
Ölfusárbrú — ef ég man rétt.
Frá Keldum var farið á hest-
um til Borgarfjarðar og kom-
um við þangað á þriðja degi
og skiptum okkur á bæi. Bezta
fólki mættum við hvarvetna.
Að einstaka maður kunni bet-
ur við að fá fulla greiðslu fyr-
ir sinn snúð var ósköp eðlilegt
eins og þarna stóð á.
— Bar ekkert á milli hjá yð-
ur og leikstjóra í sambandi við
kvikmyndunina?
— Vart svo að orð sé á ger-
andi, en stundum fannst mér
gæta óspilunarsemi úr hófi
fram og vildi ég hvað það
snerti ekki taka á mig neina
ábyrgð gagnvart félaginu, sem
hafði vikið að því við mig.
Lauk ég því verkefni mínu og
kvaddi. Spaugilegt atvik kom
fyrir er ég í fyrsta sinn mætti
nafna mínum Sommerfeldt í
gerfi Gests eineygða. Gesti er
lýst svo að hann væri í flak-
andi vaðmálsúlpu, en nafni
minn hafði látið gera sér skinn-
stakk af feldum ýmissa dýra og
sneri loðnan út. Leizt mér ekki
á blikuna, enda enginn hægð-
arleikur úr að bæta fyrirvara-
laust, en alveg svona gljáandi
taldi ég Gest ólíklegan til að
hafa arkað landshorna milli.
Sommerfeldt svaraði og sagðist
eygja ráð við því. Forarvilpa
lá úr bænum yfir hlaðið og of-
an brekkuna. í hana lagði hann
sig endilangur, velti sér um
hrygg, og áttaði sig ekki fyrr
en um seinan. Úr því varð
flakkaranum ekki brugðið bein
línis um tepruskap. Hann og
Christen Fribert riðu tvíhestis
á undan leiðangrinum til Borg-
arfjarðar, frú Sommerfeldt var
með okkur í för. Síðari nótt-
ina gistum við í Botnum. Þeg-
ar við vorum rétt ókomin þang-
að datt hún af baki, festist í
ístaðinu og hef ég sjaldan orð-
ið hræddari en er ég sá hana
byltast meðal þúfnakolla, hest-
urinn á harðahlaupum og stór-
grýtt urð framundan — og
sjaldan fegnari en er hún
losnaði áður en í urðina kom,
og þó einkum morguninn eftir,
þegar hún hafði náð sér noitk-
urn vaginn og í Ijós kom, að
hamingjan hafði í því efni
verið henni — og leiðangrin-
um — hliðholl heldur en ekki.
— Vissuð þér hvað kostnað-
urinn var mikill við töku mynd
arinnar?
— Mig rámar í að ég hafi
heyrt því fleygt að hann hafi
skipt milljónum, frétt hef ég á
skotspónum, að hagnaðurinn
hafi orðið fleiri milljónir en
fingur eru á annarri hendi. Er
mér því efst í huga að afsaka
nafna minn um útgjöldin, því
að ýmsu leyti vann hann með
töku myndarinnar verk, sem
tönn tímans hefur vissulega
ekki látið ósnert, en á því á
hann ekki alla sökina.
— Hver var aðdragandinn að
töku myndarinnar?
— Hugmyndina átti að því er
ég bezt veit Gunnar Sommer-
feldt. Að minnsta kosti braut
hann fyrstur manna upp á því
við mig að kvikmynda söguna.
Ég var ekki sérlega ginnkeypt-
ur — setti upp 5000 kr., og
ákveðinn hundraðshluta af
hreinum hagnaði. Hvorugt
þótti koma til mála. Þá setti ég
einnig upp að Guðmundi Thor-
steinssyni yrði falið hlutverk
Ormars. Nordisk Film gekk að
því síðast talda, eftir að hafa
litið á manninn og séð hann á
sviði. Sem greiðslu buðu þeir
mér 3000, og þóttust ofborga
frekar en hitt en ég var ekki
á sama máli. Útkoman varð að
þeir gengu að því að greiða
mér 5000 gegn því að ég slæg-
ist í förina og færi með auka-
hlutverk — læknisins. Þetta
var að vetrarlagi. Kvikmynda-
handritið sá ég ekki fyrr en
það var fullgert að heita má, og
fékk þar fáu um þokað, varð
jafnvel að láta mér lynda að
vikið væri í einstökum atrið-
um frá gangi sögunnar — það
var ýmislegt sem þurfti um að
bæta vegna myndarinnar, var
viðlagið. Nú — myndin fékk
góða dóma, var sýnd lengi og
fór víða.
— Hafa fleiri kvikmyndanir
verið gerðar úr verkum yðar?
— Það hefur komið til mála,
að mig minnir, en ég sýnt því
lítinn áhuga. Það fer oftast illa
með sögu, frekar en hitt, að
gerð sé eftir henni mynd. Sum-
ar bækur þola það öðrum frem-
ur — en list hefur sínar eigin
leiðir. Lítum t.d. á feril leik-
ritunar frá því stjórnandi kórs-
ins var eini „leikarinn" síð-
an bættist við annar, loks sá
þriðji og þá koll af kolli. Það
mætti segja mér að það forna,
einfalda og víðfeðma form væri
ekki aldauða, þótt enn vaði
fjöldaöfgarnar uppi. Líf sögunn
ar og leikritsins er annars sitt
hvað. Aðalleið sögunnar er
auga manns, sem situr einn
með bók í ró og næði. Leikrit-
ið er fremur einskonar nótna-
handrit ætlað höndum leik-
stjóra. Samt er það svo um
mína uppáhaldsleikritahöf-
unda, að ég kýs fremur að lesa
bókina. Það geta verið duttl-
ungar sérvitrings, enda vafa-
laust að áhrifin þríeflast og
verða raunar önnur, ef vel er
leikið. En af leikritum, sem mér
er annt um, læt ég mér oftast
nægja að horfa á fyrsta þátt,
fari meðferðin í taugarnar á
mér. Það er ekki sama hver á
heldur — en stundum gerast
óvæntir og furðulegir hlutir.
Þegar ég sá Lárus Pálsson
leika Hamlet í Iðnó, kom ég frá
að horfa á heilmikla sundur-
gerðarkvikmynd, þar sem nafni
hans Olivier lék aðallilutverkið
af ótvíræðri reisn. Ég óttaðist
að elskulegur frændi minn
stæðist illa samanburðinn, en
það var nú eitthvað annað.
Sjaldan hef ég séð Danaprins
betur leikinn, ef nokkru sinni
—enda leiksviðið frumstætt og
fór verkinu vel. Það var eins
og það ætti þar alveg sérstak-
lega heima.
— Þér hafið skrifað í leik-
ritsformi, er ekki svo?
— Smávegis, og sumt af því
hefur verið leikið í útvarp hér
og erlendis. Hins vegar hefur
verið nefnt við mig að gera
sviðsverk úr Svartfugli og
Sögu Borgarættarinnar. Ef til
vill mætti það takast. En hvað
væri unnið við það? Sama verk
ið yrði það aldrei. Og að grafa
undan sögunum freistar mín
ekki. Þá heldur reyna að
betrumbæta þær við þau tæki-
færi er gefast með nýjum út-
gáfum, ef það mætti auka þeim
aldur og áhrif á því sviði, sem
þeim er afmarkað — í það hef
ég eytt orku og tíma, ef til vill
úr hófi.
— Er eitthvert verka yðar
sérlega hugleikið yður?
— Ég veit svo sem ekki. Að
undirbúningi loknum hef ég
oftast gefið söguefninu lausan
tauminn, látið vaða á súðum, í
hófi þó og hert taumtakið er
þess virtist þörf. Síðan fór með
þessar sögur mínar líkt og
börnin. Það er örðugt að
gera upp á milli.
— Skrifið þér að staðaldri?
— Ég hef verið verkamaður
alla ævi, aldrei farið í verk-
fall, og ætla mér ekki, fái ég
við ráðið, fyrr en það endan-
lega, sem okkar allra bíður.
— Eru ekki einhverjar bóka-
yðar ófáanlegar eins og stend-
ur?
— Ég veit ekki til að nokk-
ur bóka minna sé fáanleg á ís-
lenzku. En þeir sem með þá
vöru verzla vita kannski bet-
ur.
— Því er haldið fram að
Fjallkirkjan sé að nokkru æfi-
saga yðar og að þér séuð þar
jafnvel í persónu Ugga Greips-
sonar. Er þetta rétt?
— í Fjallkirkjunni er snar
þáttur einkaævintýra og
reynslu, en saga, þar sem inn í
er aukið fólki, sem hvergi er
eða hefur verið til nema þar,
og með flestar ef ekki allar
aðrar persónur farið það frjáls-
lega, að jaðrar við tilbúning
og betur þó, er vitanlega skáld
skapur — ef hún er nokkuð.
Sanngildi og sennileiki í lýs-
ingum krefst stundum furðan-
legra frávika, eigi myndin sem
að er stefn/t að verða gersönn.
— Seldust bækur ýðar vel
strax í upphafi?
— Salan hófst með þriðja
þætti Borgarættarinnar, Gesti
eineygða. Og jókst svo um mun
aði er sagan tveim árum síðar
kom út í einu lagi — í tveim-
ur bindum þó. Vinkona mín og
ég höfðum gerzt svo djörf að
gifta okkur fyrir þær 300 kr.,
sem ég fékk fyrir Ormar Ör-
lygsson. Mörgum árum síðar
komumst við að raun um, að
við hafði lsgið að danska frúin
á Hofi yrði ger afturræk. Völv-
urnar í hamrahlíðinni út og
upp af Valþjófsstað spunnu þar
fínan þráð, sem oft ella, en
engan bláþrÚð, og erum við
þeim þakklát fyrir.
— Nú eru margir, sem telja
Fjallkirkjuna eina af öndvegis-
bókúm íslenzkra bókmennta.
Yður hefur aldrei komið í hug
að taka upp þráð bókarinnar
á ný?
— Ég hafði ætlað mér það og til
eru einstök drög í þá veru. En
Svartfugl sótti á, og Jón Ara-
son Jangaði mig til að ijúka við
hátíðarárið 1930, og tókst það
með herkjubrögðum. Að mér
endist aldur og orka til að
taka upp þráðinn, þar sem völv
urnar áður nefndu klipptu á
hann endur fyrir löngu, tel ég
ósennilegt. Ætli þær hafi ekki
í því efni, sem sumum öðrum,
haft vit fyrir mér.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
9. júní 1968