Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1967, Blaðsíða 28

VINDÞURRKAÐ KJOT
OG RJÖMASTAMP
ÆVINTYRI UR FÆREYJAFOR
Eftir Þórodd Guðmundsson frá Sandi
FYRSTI HLUTI
Mykines vestust af Færeyjum, séð úr Tindhólmi.

E ég var ávarpaður með nafni, þar
•iem við hjónin stóðum á þilfarinu, þeg-
ar Krónprins Friðrik lagðist við
bryggju i Þórshöfn laugardagsmorgun-
inn 5. ágúst á 8. tíman.urm. Þeim, sem
ta'aði til mín af hafnarbakkanum, var
ég ókunnugur með öllu, hafði aðeins
sent honum línu í vikunni á undan og
hann mér svarskeyti. Virtist því óskilj-
anlegt, hvernig hann gat þekkt mig,
hversdagslegan mann, þó að okkar væri
von með skipinu. Þetta var Jóhannes
av Skarði, fræðimaður og kennari, son-
ur Símunar av Skarði, hins kunna lýð-
háskólastjóra.
Sem við höfðum gengið gegnum
breinsunareld tollskoðunar og stigið á
land, heiisaði Jóhannes okkur alúðlega
og bauð hinum nýkomnu gestum upp
í leigubíl, sem var þar á vegum hans
og beið þeirra. Var síðan ekið heim til
Jóhannesar og konu hans, Pálínu, sem
er ættuð úr Suðurey, og hafði ekki
gleymt gestrisninni fremur en bóndi
hennar. Hjá þeim fengum við hress-
ingu þennan fyrsta morgun okkar í
Færeyjum. Talaði Jóhannes vel ís-
lenzku og bað okkur að mæla ekki
annað mál í þeirra húsi. Kvaðst hann
hafa dvalizt á íslandi um sl. páska og
búið hjá Lúðvik Kristjánssyni og Helgu
Proppé konu hans. En þau höfðu ein-
mitt komið okkur á framfæri við Jó-
hannes með því að senda honum
kveðju sína.
„Börnin?“ spurði ég, meðan við bið-
um eftir kaffinu.
„Þau eru fjögur og heita eftir for-
eidrum okkar“, sagði Jóhannes: „Sím-
un, við kennaranám í Kaupmannahöfn;
Sanna, væntanleg heim á morgu úr
skóla i Ameríku; Hans Jakob, útlærður
bókbindari hefur starfað hjá Hafsteini
Guðmundasyni, prentsmiðjustjóra í
Reykjavik; Alexandra, hér heima.“
„Þið eruð þá bæði af sonum og dætr-
um sæl, og þá líka af verkum vel“,
sagði ég — án þess að vita, hve satt
það var. Að því komst ég betur smám
saman, og að sumu leyti þegar við svar
hans.
„Líklega er það síðar nefnda nú of
mælt“, sagði Jóhannes af hógværð. „Þó
er ég feginn þvi, að færeyska orðabók-
in mín skuli vera komin út. Vonandi
gerir hún eitthvert gagn, þó að margt
standi þar til bóta.“
„Svo að þú hefur lokið samningu
orðabókar yfir móðurmál þitt“, sagði
ég og óskaði honum til hamingju með
það starf.
„Já, dansk-færeyskrar“, sagði hann.
„Það er alger frumsmíð."
Að lokinni kaffidrykkju fylgdumst
við með Jóhannesi niður í miðbæ, en
hann býr ofarlega í kaupstaðnum á hæð
nokkurri. Sýndi hann okkur mörg hús
og merkileg, sögulega séð, og fleiri
fornminjar. Fengum við nú fyrst lang-
þráð tækifæri til að virða fyrir okk-
ur þennan elzta höfuðstað á Norður-
löndum, sem reyndist að mörgu leyti
alls ólíkur því, er ég hafði gert mér í
hugarlund. Einkum undraðist ég veg-
leg tré, ættuð sunnan úr laufskóga-
belti Evrópu, og margs konar litfögur
blóm í görðum. í einum þeirra reikaði
og lék sér höfundur ljóslækninganna,
Níeis Finsen, á æskuárum, en gerði
einnig tilraunir með áhrif sólarljóssins
á tjargaðan handlegg sinn. Þar sóum
við minnisvarða hins dansk-íslenzka
töframanns með letri, er hann sjálfur
hafði klappað á steininn. Furðulegt
fannst okkur, hve götur voru mjóar og
með ótal bugðum, ómerktar víðast
hvar, en þó hratt ekið og miklu fleiri
bílar en ég bjóst við. Nýi tíminn hef-
ur, sem sagt, hafið innreið sína í Þórs-
höfn.
En við vorum ekki komin þangað til
að kynnast bifreiðaumferð, heldux gefa
þjóðlegri fegurð og fornmmjum stað-
arins nokkurn gaum. Og af þeim var
margt eftirtektarvert að sjá. Ég nefni
aðeins örfátt, og þá einkum í gamla
bæjarhlutanum á Þingnesi og við Aust-
urvog. Þingnes er eins konar Þing-
völlur Færeyinga. Þar var þing háð
þegar á dögum Hákonar Hlaðajarls og
Sveins tjúguskegigs. Á lýðveldistíman-
um hittust þar höfðingjar eyjanna og
réðu ráðum sínum. Og þar tóku Fær-
eyingar kristni um aldamótin 1000 og
gengu síðar Noregskonungi á hönd. Við
sáum þar múra Munkastofu þeirrar,
sem var útkirkja frá biskupssetrinu
Kirkjubæ fyrir siðaskipti. Hjá þing-
staðnum var öldum saman aðsetur
verzlunar, fyrst útibú frá Björgvin, svo
Kaupmannahafnar, þá Hansakaup-
manna og loks einokunarverzlun til
1856. Var sannast að segja ýmislegt
ömurlegt að sjá fró þeim niðurlæging-
artímum, en fátt svo dapurt sem rúst-
irr.ar af Myrkvastofu og kvalaklefa
Kristófers Gabels, eins illræmdasta harð
stjóra, sem verið hefur í Færeyjum.
en þær hafði hann á leigu hjá Dana-
konungi og var landsstjóri þar, ásamt
elzta syni sínum frá 1662 til 1708, og
hefur þetta yfirráðatímabil feðganna
verið nefnt Gabelstíminn, eitt svartasta
skeið í sögu Færeyja. Á Kák heitir enn
bæjarhluti við Eystrivog. Þar stóð lengi
staur, er sakamenn voru hýddir við op-
inberiega.
A ustan vogsins á nesi einu er
Skansinn, varnarvirkí, sem Magnús
Heinason, sjóhetjan fræga, reisti ó 16.
öid, til varnar sjónræingjum. Að við-
haldi hans og endurbótum voru fang-
ar og snauðir menn látnir vinna, kaup-
laust, í öryggisskyni fyrir verzlunina,
sökum stöðugrar hættu sem stafaði af
árásarmönnum fná sjó, en hlutu aðeins
fyrirlitningu að verkalaunum. Konur
þeirra og börn, fyrirvinnuaus, flökk-
uðu svo um sveitirnar og báðust bein-
inga.
Sé hins vegar skuggum þess liðna
gleymt, en gömlu húsin á Þingnesi og
við Eystri-Vog, tjörguð, með hvítum
gli.ggakörmum og torfþaki, skoðuð sem
þjóðeg byggingarlist, þá er það heill-
andi sjón, sem fellur aðdáanlega inn í
landslagið. Og ekki spilla mjóu göturn-
ar milli húsaraðanna áhrifunum. Þrengst
þeirra er mjóstrætið Göngin, sem ennþá
eru að nokkru varðveitt náægt sjón-
um, en náðu fyrr meir upp með Hafn-
ará, er fellur í Eystri-Vog, áður en hún
var kviksett undir malbikaðri braut.
Hjá ánni stóðu hús í röðum, og hét eitt
Árstofa. Þar fæddist góðskáldið Hans
Andreas Djurhuus. Á æskuárum hans
var Þórkhöfn enn lítið þorp, þar sem
svarðarreykur sveif yfir húsum, máv-
ar sátu á þökum þeirra og endur husl-
uðu niðri í fjöru. Rómantík Þórshafn-
ar frá þeim árum hefur enginn lýst
svo fagurlega sem Hans Andreas í ljóð-
um sínum. Bróðir hans, Janus Djurhuus,
er einnig Færeyingur og Þórhafnarbúi
á tímabium, þó að mikinn hluta æv-
innar byggi hann í Kaupmannahöfn,
hefur á hinn bóginn lýst annarri hlið
á einkennum höfuðstaðarins við Nóls-
eyjarsund: fyndni, meinlegheitum og
uppnefningu fólksins, er oft var næsta
hugkvæmin og hæðileg. Kem ég síðar
að þeim bræðrum betur,
V ið máttum ekki gleyma okkur
alveg, heldur reka erindi þau, sem fyr-
ir lágu. Svo var mál með vexti, að Jó-
hannes hafði úbvegað okkur lítið her-
bergi til leigu vestarlega í bænum fyr-
ir milligöngu ferðaskrifstofu, sem
geymdi lykil að íbúð þeirri, sem her-
bergið var í. Fylgdi Jóhannes okkur
nú á ferðaskrifstofuna, þar sem mér
var afhentur lykillinn, ásamt nafni
Göngin ein af gömlu götunum í Þórshöfn.
leigjandans og heimilisfangi, en það var
Fransmaður einn, til heimilis í Þórs-
höfn. Þaðan lá leið okkar á landsíma-
stöðina, því að við þurftum að senda
brúðhjónum og afmælisbörnum heilla-
óskaskeyti norður við Dumbshaf. En
þegar þangað kom, reyndist ómögulegt
að senda skeytin þaðan, þó að undar-
legt kynni að virðast, hins vegar mátt-
um við senda skeytin úr hvaða síma
í bærium, sem var; fórum því næst á
matsölu, er Jóhannes mælti með við
okkur, og komum þar skeytunum á
framfæri. Eftir þessi umsvif bað ég um
bíl, sem ók fegnu fólki heim til Jó-
hannesar og konu hans. Þar tókum við
töskurnar og ókurn þeim í vistarveru
þá ,sem okkur var fyrirhuguð. Yfirgaf
nú Jóhannes okkur í bráð. En ekki lét
hann staðar numið að heldur með
greiðasemina. Meðan við sátum að mál-
tíð í áðurgreindri matsölu, hringdi hann
til mín og bauðst að sýna okkur helztu
söfn staðarins um nónleytið. Tók ég
því með þökkum, og ákváðum við að
Vestmannahöfn á Straumey.
60 lesbók morgunblaðsins
24. desember 1967