Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1967, Blaðsíða 18

Táknmynd kirkjunnar, gerð á 13. öld.
ÞEGAR menn fóru fyrst að hugsa,
reyndu þeir að gera sér grein fyrir líf-
inu og umhverfinu. Og þá skildist þeim
svo, ,,að jörðin vaeri kvik og hefði líf
með nokkrum hæ.ti og vissu þeir, að
hún var furðulega gömul að aldartali
og máttug í eðli. Hún fæddi öli kvik-
indi og hún eignaðist allt það sem dó.
fyrir þá sök gáfu þeir henni nafn og
töldu ætt sina til hennar. Það sama
spurðu þeir af gömlum frænda sínum,
að síðan talin voru mörg hundruð
vetra. þá var hin sama jörð og sál og
himintungl. Af þessum hlutum grunaði
þá, að nokkur mundi vera stjórnandi
himintunglanna, sá er stilla mundi
gang þeirra að vilja sínum og mundi
þá vera ríkur mjög og máttugur. Og
þess væntu þeir, ef hann réði fyrir höf-
uð-kepnunum, að hann mundi og fyrr
hafa verið en himintunglin, og það sáu
þmr, ef hann ræður gangi himintungl-
anna, að hann muni ráða skini sólar
og dögg loftsins og ávexti jarðarinnar
er því fylgir, og slíkt hið sama vind-
inum loftsins og þar með stormi sæv-
arins. Þá vissu þeir eigi hvar ríki hans
var, en því trúðu þeir, að hann réð öll-
u.m hiutum á jörðu og í lofti, hiimins og
himintunglum, sævarins og veðranna".
Þannig segir Snorrí Sturluson frá því
hvernig menn uppgötvuðu, að aimátt-
ugur guð er til. „En til þess að heldur
mætti frá segja eða í minni festa, þá
gáfu þeir nöfn með sjálfum sér öll-
um hlutum. . . . En alla hluti skildu
þeir jarðlegri skilningu, því að þeim
var ekkj gefin andleg spektin. Svo
skildu þeir, að allir hlutir væri smíð-
aðir úr nokkru efni“.
Hér drepur Snorri á það, sern ver-
ið hefir aðferð vísindamanna allt fram
aði þessu, að reyna að gera viðfangs-
efni sín einfaldari og auðskiljaniegri
með viðmiðun eða samanburði við ann-
50 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS'
PISTILLIIM IRIÍARBRÍÍIIfl
Kristur læknar sjúka.
EFTIR ÁRNA ÓLA
að, sem þeir þekkja. Og þótt menn teldu
víst, að guð réði fyrir náttúruöflun-
um, þá hlaut hann að hafa falið ein-
hverjum að sjá um þau, einhverjum
sem var í hverju nátúruafli og því sam
runninn. Þess vegna gerðu þeir nátt-
úruöflin að lifandi verum og gáfu þeim
nöfn. Og hér er það næst okkur sem
Snorri segir líka um skilning Ásatrú-
armanna á náttúruöflunum, eða hvern-
ig þeir reyndu að auðvelda sér skiln-
ing á þeim.
Jörðin var dóttir þess manns, er Ón-
ar hét, hún var kona Óðins og móðir
Þórs. Svo voru þrír bræðux, er hétu
Eldur, Ægir eða Hlér, og Vindur. Eld-
ur kom af himni og hann var rauði
liturinn í Bifröst, brúnni milli jarðar
og hiimins, því að upp á himin mundu
ganga hrímþursar og bergrisar, ef á
brúnni væri ekki eldur brennandi. Æg-
ir átti heima í Hlésey, kona hans hét
Rán og þau átti 9 dætur, er svo hétu:
Himinglæva, Dúfa, Blóðughadda, Hef-
ring, Unnur, Hrönn, Bylgja, Dröfn og
Kólga. Þet’ta eru sjávaröldurnar og
þess vegna eru þær ýmist nefndar Æg-
isdætur eða Ránardætur. — Hræsvelgur
heitir jötunn sem býr á himinsenda.
Hann hefir arnarham og þegar hann
flýgur yfir, þá stendur arnsúgur und-
an vængjum hans; þannig myndast
vindar.
Jörðina töldu . menn flata, en yfir
hana settu Æsir himininn, og til þess
að hann skuli ekki hrynja niður á jörð-
ina, þá settu þeir fjóra dverga undir
hin fjögur horn himinsins að halda hon-
um uppi. Þeir heita Austri, Vestri,
Norðri og Suðri. Það eru höfuðáttirn-
ar, sem þeir tákna.
Svásuður heitir faðir Sumars, en
Vindljóni heitir faðir Vetrar, og frá
feðrunum hafa þau innræti sitt eins
og nöfn þeirra benda til.
Nótt er jötunsdóttur, svört og dökk
sem hún á ætt til, en Dagur er Ása-
ættar, fagur og ljós eftir faðerni sínu.
Forlögum manna ráða þrjár meyjar,
sem heita Urður, Verðandi og Skuld;
þær kallast og nornir.
Þannig var farið að víða, að menn
gáfu hugmyndum sínum persónugervi
og ákveðin nöfn.
Gott og illt
Fyrsti vottur menningar hér á jörð er
þegar menn fara að gera grein.a,rmun
góðs og ills, þegar menn finna hið innra
með sér, að ein breytni er betri en
önnur. Þar er upphaf siðalögmálsins,
sem skilur á milli manns og dýrs. Þá
dagaði fyrir þeim skilningi hjá mönn-
um, að til væri æðra hlutskipti en að
hugsa um munn og maga og svala
girndum sínum. Það er hinn fyrsti vís-
ir að þeirri framþróun mannkynsins,
sem síðan hefir haldið áfram allt að
þessu.
Jafnframt þessu fann maðurinn, að
til voru tvö ósýnileg öfl, gott og ilit,
sem háðu látlausa baráttu sín í milli.
Hið góða afl var Alfaðir, drottinn lífs
og Ijóss, en hið illa afl varð hjá.þeim
að persónugj.örvingi er , þeir nefndu
djöful eða myrkrahöfðingja,
Þennan frumskilning mætti gjarnan
kalla andlega fæðingu mansins, og hún
hefir gerzt rnjög snemma á. þroskaferli
hans, en elztu frásagnir um það er
að fá frá Egyptalandi. Þar segir svo
frá, að hinn illi andi kallaðist Set og frá
honum stafaði öll bölvun á jörðinni.
Hann hafði með sér herskara af illum
öndum, eða púkum, og hann átti í sí-
felldu stríði við Osiris, son sólarinnar.
Menn ætluðu að Set legði allt kapp
á að slökkva sólina, eins og sjá mátti
á sífelldu stríði milli nætur og dags,
surnars og veturs.
í Persíu var þá sú trú, að hin tvö
voldugu öfl, gott og illt, ættu í sífelldu
stríði og söfnuðu að sér öllu því liði
eru þa.u gætu fengið, ekki aðeins með-
ai mannanna, heldur einnig meðal dýra
og jurta. Góða höfðingjann nefndu
menn Ahura Masdah, en myrkrahöfð-
inginn hét Ahriman eða Druj. Hann
hafði sér til liðsinnis fjölda púka, sem
hann hafði sjálfur skapað, en auk þess
ill kvikindi svo sem höggorma, úlfa,
engisprettur, maura, völskur og mýs
og snýkjudýr allskonar. Illir menn voru
og taldir samherjar hans, þeir sem iðk-
uðu galdra og fjölkynngi og gerðu öðr-
um mönnum tjón.
Meðal Gyðinga og annarra semítiskra
þjóða var trú á illa anda mjög rót-
gróin frá upphafi sögunnar, og höfð-
ingja þeirra nefndu þeir Satan eða
Djöful, og vax hann mjög í líkingu
við Druj hjá Persum. Þeir illu andar,
sem hann átti yfir að ráða voru í
líkingu afskræmis dýra, svo sem vængj
aðir höggormar eða finngálkn, skógar-
púkar, náætur og svo dreki einn mik-
ill er þeir kölluðu Leviathan. Sjálfur
myrkrahöfðinginn fékk mörg nöfn, er
stundir liðu, hann var kallaður Luci-
fer, fallinn engill, Beiial og í Nýja
testamentinu er hann kallaður Belsebub
eða fiugnahöfðingi. Því var trúað að
ríki hans og öll hann illvirki múndu
líða undir lok um síðir vegna valds
almáttugs guðs.
Hjá hinum fyrstu kristnu mönnum
breyttist. þessi mynd hins illa ekki,
vegna þess að þeir voru Gyðingar. Þá
var það almenn trú, að höggormurinn
hefði freistað Evu til þess að fremja
hina fyrstu synd og afleiðing hennar
hefði orðið refsing og dauði, en þó
minnist Kristur hvergi á það. En hann
kallaði Satan freistara mannanna, og
hann líkti ,heiminum við akur, þar sem
óvinurinn hefði sáð illgresi meðal hveit.
isins. Hann taldi líka satan „herra
þessa ,heimis“ og að illir andar hans
gæti tekið sér bólfestu í mönnum, en
með krafti hins hæsta rak hann þá út
Kristsmynd úr Katakombunum frá 2.
öld. Því hefur verið haldið fram, að
hér hafi verið stuðzt við lýsingar og
eitthvað nálægt þessu hafi Kristur lit-
ið út, en sú skoðun er hæpin.
Almanak frá miðöldum þar sem mess-
ur eru tilgreindar.
24. desember 1967