Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1967, Blaðsíða 14

H ann er einn af aldamótamönn-
unum. Það má einnig segja, að hann sé
einn af forvígismönnum í íslenzkri
myndlist; hann fór að teikna og mála
um 1910 og hefur ótrauður haldið því
áfram síðan. En það er eins og birta
sviðsljósanna nái aldrei að skína á
suma menn og Jón Jónsson hefur alla
tíð staðið í skugganum. Það hefur ver-
“ ið þagað um hann meira en vert væri,
en það er líka honum sjálfum að kenna;
honum dettur ekki í hug að auglýsa
sig á nokkurn hátt, eða trana sér fram
og á þessum 57 árum hefur hann að-
eTns einu sinni haldið sýningu. Rólegt,
skapandi starf á vinnustofunni hefur
meira gildi fyrir Jón en eltingarleikur
við frægðina. Hann er ekki sundur-
gerðarmaður í klæðaburði, né heldur
að hann slái um sig í partýum og á
skemmtistöðum. Hann er rólegur og
venjulegur maður, sem aðeins vantar
þrjú ár upp á áttrætt og býr í bakhúsi
við Njálsgötuna; bakhúsi, sem hann
byggði sjálfur fyrr á árum og þar hefur
hann alið aldur sinn síðan og málað í
fremri stofunni eftir því sem tækifærin
gáfust. Hann er bróðir Ásgríms Jóns-
sonar málara, og hefur kannski goldið
þess fremur en notið, að vera yngri
bróðir snillingsins, sem öll þjóðin þekkti
og dáði.
Jón Jónsson er hæverskan sjálf og
notalegt viðmót hans verkar þægilega.
Hér er ekkert fum eða taugaóstyrkur,
engin spenna í loftinu, jólaumferðin og
ysinn í borginni virðast jafnvel undar-
lega fjarri. Hann dregur myndirnar
sínar fram úr stöflum og sýnir; flest
landslagsmyndir, en nokkur portret.
Þarna er haldið tryggð við gamla að-
ferð í myndsköpun, pensillinn látinn
duga og mótífin máluð svo að þau
þekkjast. Eyjafjallajökull er þarna í
rcimma og aurarnir við Markarfljót;
blátt vatnið í kvíslunum og gilin í fjalls-
hlíðinni beint á móti, allt á sínum stað.
Líka Hekla og Þjórsá og háir bakk-
arnir innan við Fossnes og straumröstin
í ánni. Allt málað í svipuðum litum,
með svipaðri áferð, þægilegt og án mik-
illa átaka, en þó talsvert stílfært á
köflum, ef miðað er við algeran nátúral-
isma.
Hann er kallaður málarameistari í
símaskránni, og hefur raunar réttindi
sem slíkur, en nú er hann hættur að
mála hús; kominn á ellilaun og dund-
ar við málverkið, þetta hljóðláta og
rólega verk. Það er ekkert sem rekur á
eftir honum, en samt á hann þó nokkuð
Jón Guðnason bóndi í Rútstaðasuður-
koti, faðir þeirra Ásgríms og Jóns. Mál-
verk eftir Jón.
margar myndir og stundum koma til
hans menn, sem festa kaup á mynd,
því einhver hefur orðið fimmtugur eða
sextugur og það þarf að gefa málverk
af Snæfellsjökli eða Eyjafjallajökli eða
Heklu, þar sem þessi fjöll þekkjast svo
ekki verður um villzt. Jón er fæddur í
Rútstaðasuðurkoti í Bæjarhreppnum, í
Flóanum, yngsta barn foreldra sinna.
Hann á ágæta mynd af bænum eftir
Ásgrim bróður sinn, þar er þyrping
torfkofa á lágum hól. Ég sagði við
hann, að sennilega mundi hann ekki
hafa komizt í mikla snertingu við
myndlistina í þessum bæ.
— Að sjálfsögðu ekki. Þetta var ótta-
legt fátæktarbasl. Bústofninn var tvær
kýr og nokkrar kindur. Svo brá faðir
minn búi og fór að stunda vinnu-
mennsku á bæjum og sjósókn til að
framfleyta fjölskyldunni. Hann fór eld-
snemma á fætur og gekk niður að Loft-
stöðum; þaðan var róið. Á kvöldin kom
hann heim með í soðið og það var
björg i bú. Undir eins og ég hafði
burði til fór ég í vinnumennsku líka,
og það er í eina skiptið á ævinni, sem
ég hef soltið. Þó var það ekki vegna
þess að matur væri ekki til, en fremur
af tómri nízku. Það var ekki sízt vegna
þessa, að ég gerðist þess mjög hvetj-
andi að við flyttum suður.
— En þá var Ásgrímur bróðir þinn
farinn að heiman fyrir löngu og búinn
að forframast í málaralistinni úti í
Kaupmannahöfn.
— Já, ég var rúmum 14 árum yngri
en Ásgrímur. Hann var farinn að heim-
an, þegar ég fór að muna eftir mér.
— Ég hef oft hugsað um það, að það
var merkilegt á þessum árum að ungur
drengur af fátæku heimili austan úr
Flóa skyldi taka það í sig að komast
út til Kaupmannahafnar til að nema
málaralist. Ekki trúi ég að samtíman-
um hafi þótt mikið vit í því.
— Hvaða álit hafði faðir ykkar á
þessu?
— Það er það merkilega við pabba,
að hann virtist skilja þetta vel. Hann
var að mörgu leyti óvenjulegur maður.
Þegar Ásgrímur var að dunda við að
leikna og mála með þvottabláma í
æsku, þá sagði pabbi: Þú átt að verða
málari. Pabbi var Þingeyingur. Hann
var vel lesinn og fróður og líklega hef-
ur hann haft einhverja listræna æð í
sér. I æsku hafði hann verið töku-
drengur á bæ fyrir norðan. Hann fór
að teikna myndir af fólkinu á bænum,
en það þótti óviðurkvæmilegt og hann
var barinn fyrir tiltækið. Hann átti víst
ekki meira við teikningar eftir það.
En hann skrifaði fallega rithönd, var
góður smiður og verklaginn. Móðir
okkar var aftur á móti frá Vatnsholti
1 Flóanum, en ættuð ofan úr Hreppum.
Hún hét Guðlaug Gísladóttir. —
Jón var 7 ára gamall þegar Ásgrímur
bróðir hans fór utan til náms. Síðan
man hann til þess að Ásgrímur kom við
í Rútstaðasuðurkoti; hann var þá á leið
austur í sveit til að mála. Það var að
sumarlagi. Samt hafði Jón ekki séð
neitt eftir hann, en hann leit afskap-
lega upp til stóra bróður síns, sem var
orðinn svo forframaður.
— Ásgrimur var líkur pabba í útliti,
segir Jón. — Ég var hissa þegar hann
kom heim frá Höfn, hvað hann var
líkur pabba. Ég er líka svipaður pabba
I útliti. Hann var að mörgu leyti harð-
ur í horn að taka og það var Ásgrímur
líka. Mamma var mildari í sér og ég
held, að ég sé líkari henni þannig. En
þetta var nú annars meira baslið. Það
þótti gott að hafa ofan í sig að éta,
meiri voru kröfurnar ekki. Síðasta vet-
urinn þarna fyrir austan var ég við
beitingar á Stokkseyri. Þann vetur
hafði ég 30 krónur í kaup. Það var svo
sem ekki neitt. Svo að ég hvatti þau
til að flytja suður.
— Hvernig mundi snautt fólk úr Fló-
anum hafa flutt suður til Reykjavikur
á þessum árum?
— Búslóðin var sama og engin, segir
Jón, — svo það var hægt um vik. Bara
einhverjar fataleppar,' minnir hann,
kannski sængurföt. Það tók því naum-
ast að búa það upp á hest. Þeir fóru
fótgangandi suður feðgarnir; gengu
suður í tveim áföngum, gistu á Kol-
viðarhóli og báru þessar fátæklegu
pjönkur sínar á bakinu. Samt var Jón
glaður og bjartsýnn, þegar hann sá til
Reykjavíkur. Hann man það eins og
það hefði gerzt í gær. Móðir Jóns kom
aftur á móti ríðandi á eftir þeim, í
fylgd með öðrum bónda í Flóanum.
Það var frá litlu að hverfa í Rútstaða-
suðurkoti; þau höfðu ekki átt neina
hluti, sem þættu þess virði, að þeir
væru fluttir suður. Húsmóðirin kom
með þau búsáhöld með sér, sem tekin
voru með.
— Og hvað tók svo við?
— Fyrst púlsvinna við sjóinn. Þeir
feðgarnir fengu vinnu við að taka sand
úr fjörunni hjá Sjávarborg. Hann var
notaður í byggingar. Þá var honum
ekki farið að detta myndlist í hug en
seinna stóð hann þarna á sama stað og
málaði Esjuna og Skarðsheiðina. Það
var tómleikatilfinning yfir honum, þó
ekki væri frá miklu að hverfa fyrir
austan og kannski ekki sérlega bjart
yfir framtíðinni heldur. En Jón, faðir
hans, kunni vel við sig og leið betur
en fyrir austan. Hann var kjarkmaður,
ljóðelskur og trúaður. Jón segir að
hann hafi ekki kunnað að hræðast. Ás-
grímur var kjarkmaður líka og hann
var mjög kurteis. Yfirleitt fannst hon-
um menn kurteisari syðra en hann hafi
áður kynnzt. Hann minnist þess til
dæmis, að það var tekið ofan fyrir
móður hans hér, en það hafði hann
ekki séð áður, nema þá að menn tóku
auðvitað ofan fyrir prestinum. f Reykja-
vík þótti sjálfsögð kurteisi að taka
ofan fyrir konum á þessum árum.
Sennilega hefur það eitthvað breytzt
aftur.
Hann er yngri bróðir
Ásgríms og hefur
kannski fremur goldið
þess en notið.
Hann hefur sjö um
sjötugt, en hefur aðeins
einu sinni haldið sýningu
24. desember 1987
46 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS