Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1967, Blaðsíða 5
blóðdruk'kið smælingjana Of SOfið
mei’g þ-eirra svo lengi.
A.stúrías er sérkennilegur í útliti
og svipmi-kill. Úr m-óðurætt sinni
fékk hann Indíánablóð í æðar. Höfuð
hans er sporöskjulagað, stórt andlit með
afturhaUandi en-ni; þung dökk möndlu-
augu, skýr og þungly-ndisleg, n-efið stórt
einsog á fleiri dýrðarm-önnum mann-
kynsins, og er þá skemmst að minnast
hi-ns sæla Jóhannesar páfa sem var
kallaður rauði páfinn, nef páfans bar
með sér mikla mannúð og húmor. Nef
Astúríasar sveigðist niður einsog á stór-
um fugli, munnurinn ástríðufullur og
spánskur og hakan ákaflega festuleg,
og húðin gulgrá og minnir á hitabeltið
og þrúgandi höfga í gróðurgnótt þess,
tvær dökkar vörtur við hægra gagnaug-
að, og djúpir baugar undir augunum.
Hann vitnaði í franska skáldið Valéry
að ‘hver maður eigi sér sína stund hug-
Ijómuna-r á hverjum sólarhring, hann
sagðist hafa fundið að sín stund væri
frá klukkan sex á morgnana til kiukk-
an ellefu. Á þeim tíma ynni hann á
hverjum d-egi. Ha-nn sagðist aidrei ganga
seinna en klukkan ellefu að kvöldi til
náða. Þannig væri líf sitt ár eftir ár.
Ég hef ek-ki _séð A-stúrías drekka
áfenga drykki. Ég hef líka heyrt að
hann hafi átt það til áður fyrr að
drekka eins og Indíánarnir í sögunum
hans, drekika þangað til maður dettur
út af þar sem maður er staddur. Hann
sagði mér frá kólónellunum fiim-m sem
fangelsuðu eða ráku burt alla andstæð-
in:ga, þe-tta var ári áður en þeir hrökt-
u-st frá vöidu-m: Ast-úrías sagði að þ-eir
vild-u aliir vera forsetar og hefðu kosn-
ingavélar h-ver um sig og reyna að grafa
hver undan öðr-urn. En þeir hafa þó
eitt samieiginlegt, sagði ég: að vera allir
hræddir við yðar bækur. Já, sagði
Astárías.
Seinna um kivöldið s-átum við aftur í
íbúð Alberti ásamt sendiherra Kúbu
sem er -mjög handgenginn Castró,
Alber-ti sagði mér að Castró væri mjög
ánægður með hann enda reykti sá gríð-
anlega langa vindla en var sam/t skegg-
I-au-s. Þá kom dóttir Astúríasar með ung-
um ljóshærðum manni, hún var nett og
fögur og kraup fyrir farman föður sinn
sem sa-t í hæginda-stól þungiur með
horað andlitið keyrt niður í axlirnar,
h-álslaus með fuglsnefið skarpa og dá-
lítið framsettur og allir hlustuðu á Al-
berti kyrja svo eitraðar níðví-sur jm
generalis-simo Fran.kó að það er merki-
legt að einvaldinn el gaudillo skyldi
ekki deyja úr hixta þá nótt og verða að
dufti handa góðviljuðum vindum að
blása burt svo f-ólkið geti andað frjálst á
Spáni.
Alberti sagði frá ferðalagi sínu á leið
heim til sin þegar harun bjó í B-uenos
Aires, og ótta sínum alla leiðina frá
Mexíkó u-m ei-nræðisríkin hvert eftir
annað suðureftir. í hinu frjálsa lýð-
veldi Costa Rica var lög-reglan
eins og svartur magískur hringur
kringum hann svo hann náði aldrei
til fólksi-ns sem var fyriir utan að veifa
honum. Og í öðru landi, v-ar það Vene-
zu-ela? Þar vor-u gíf-urleg fagnaðarlæti
þegar flugvélin lenti svo skáldið var
með hýrri há yfir þessum óvæntu mót-
tökum. Jæja þeir hafa þá svona mi'k-lar
mætur á skátdskap, hugsaði hann hi-ærð-
ur. En svo str-eymdi mannfjöldinn fram-
hjá honuim lí-kt og í skopmynd eftix
Jacques Tati og safnaðist fyrir framan
m.ann sem reynidist víst vera Cl-arik
Gable, og enginn sinnti skáldinu nema
fjórir lögreglujmenn með bli'kandi byssu-
stingi í heitri sólinni sem færðu hann
i fangelsi og geymdiu hann um nóttina
eins og glæpamann þar til næsta vél
flaug þaðan.
En í Nicaraqua var honum fagnað,
landinu þar sem Ruben Dario fæddist,
nú eru hundrað ár síðan, skáldið sem
sagði: Öll dýrð og eilífðin sjálf búa í
okkar samvizku; þetta músíkalska skáld
sem stóð sivo nærri Verlaine, og var
fyrsti heimsborgarinn meðal suður-
am-erískra skálda og var langdvölum í
New York Madrid og París þar til hann
dó 1916. Og þannig rifjuðu þessi tvö
skáld upp liðna tíð, tveir útiagar. f
skápunum í kringum þá voru á hillum
allskonar naut úr leir eða postulíni,
gjafir til skálds úr spöniskumælandi
löndum þar sem nautið gegnir goðsögu-
legu hlutverki og leikur mann-sins við
það er í hin-um heilaga skugga dauðans.
III.
]V1 iguel Angel Asturias er fæddur
1899, hann fékk Nóbelsverðlaunin í af-
mælisgjöf þegar hann varð 68 ára. Hvað
ætlið þér nú að gera við peningana?
spurði blaðamaður. Ég ætl-a að segja
lausu embætti mínu, svar-aði sendi'herr-
ann: og helga mig algerlega ritstörfum.
En næsta sumar verður geysiimilkii sýn-
ing í París á list Maya-Indíánanna sem
áttu sitt rí-ki í Mexíkó oig Guatemala svo
hann ætlar að þrauka í embæ-ttinu fram
yfir sýninguna. En getið þér skrifað
núna? Já Asturias sagðist skrifa í n-okkra
klukkutí-ma á hverj-um degi áður en
skyldur embættisins kölluðu.
Ým-sar Suður-Ameríkuþjóðir hafa tai-
ið skáld ekki ómerkilegri diplómatíska
fulltrúa erlendis heldur en stjórnmála-
rnenn. Við s-kulum nú ekki tala um
sljórnmálamenn sem er farið að slá í.
Frak'kar hafa líka gert skáid að sendi-
herrum: Claudel, St. John-Perse, já og
Malraux ráðherra.
Faðir Asturiasar var iögfræðingur,
móðir hans ken-nari, þegar á bernsku-
árunu-m félll válegur skuggi af fyrsta
einræðisherranum yfir ævi Asturiasar.
Það var Eslrade Cabrera sem náði
völ'dum fyrir aldamót og hélt þ-eim tvo
fyrs-tu tu-gi ald-arinnar, el cabrón sem
þýðir geithafur eða hinn kok-kólaði.
Hann svipti foraldra Asburiasar störf-
um, og þau hrökktust upp í sveilt vegna
and-stöðu við einvaldan-n sem hat-aðist
við alla andans menn eins og þeirra
er háttur og þurr-kaði út allt andlegt
lif, þegar hann loksins fél'l þá vantaði
heila kyn-slóð listamanna og meninta-
manna, svo að Asturias og hans kyn-
sl-óð áttu 1-eikinn um sinn.
Ógiurilegur jarðsikjálfti skók allt árið
1917: landið titraði, húsin hr-und-u og
þjóðfélagsbyggingin sjálf lék á reiði-
skjálifi, og hörmungarnar vöktu fólkiö
og sameinuð-u sv-o einvaldinn hrökktist
frá völduim þrem árum síðar.
Asturi-as var fremstur i flokki un-gra
mennta-manna sem vildu lyfta þjóðinni
til betra lifs og horfði vænlega uim sinn
en aftur tóik að harðn-a og ofbeldið tók
á sig nýja mynd og nýr einvaldi hófst,
að nafni Jorge Ubico. Stúdentarnir voru
forystuliðið eins og víðá tíðkast að berj-
ast gegn spillingu. Þegar náinn vinur
Asturiasar hafði verið n-æstum barinn
til bana í átökum við lögnegl'una og sýn-t
var að viðná-m var vonlaust féllsit
Asturias á tilmæli fjölskyldu sinnar að
fara til Evrópu að niema. Hann fór
til Parísar 1923 og kynnitiist prófessor
vi'ð Svartaskóla: Georges Raynaud sem
var talinn fremsti fræðimaður í því sem
laut að Indíánamenningiu, einkum Maya-
menningunni í Mexíkó og Guatemala og
galdrafræðum þeirra og liist, þessari sér-
stæðu þúsun-d ára hámenningu sem áitti
svo duiarfullan kraft og margbreytni
að það miá bera saman við egypzku
fornmenninguna. Asturias nam í þrjú
ár í Svartaskóla hjá Raynaud og þýddi
biblíu Indíánanna eða goðafrœði og
belgi-sagnir: Popol-vuli.
Á þeim Parísarárum skrifaði hann
fyrstu bókina sem aflaði honum frægð-
ar: Leyendas de Guatemala. Þjóðsögur
frá Guatemala. Þar eys hann úr sagn-
heimi Indíánanna og gerir að sínu með
sinni stórauðugu skáldgáfu og liitaði aÉt
töfrum. Þar k-emur strax fram hið mi'kla
mælskuflug og músi'k málsins sem verð-
ur varla færð tii skila í þýðinguim enda
er spánskan fl-estum tungum fremur
ljóðmáil. í prós-a Asturiasar eru alls-
konar hljómbönd, tónrím sem gerir
textann heillandi auk skar.pra mynda
sem ljósta vitund lesandans og gera
líka stunduim það sem hann segir fró
næsta yfirþynmandi og jafnvel þrúg-
andi. Skáldið Pau-1 Valéry sem þá var
einskonar bók-menntapáfi í Paris skrif-
aði formála að þessari bók sem hann
iofaði mjög, segir að ek-kert hafi verið
meira framandi sínum anda þegar hann
hóf að lesa þessi sagn-drauma-ljóð, en
hsnn heillaðiist af þeim og sagði: Þessa
bók þótt liti'l sé, drekkur maður frem-
ur en les. Leyendas de Gua-temala kom
ekki út fyrren 1930 og var þá gefin út
í Madrid en brá-tt þýdd á frönsku. Hún
ber eftirfarandi tileinkun Asturiiasar:
Til móður min-nar sem sagði mér sög-
ur.
Asturias ha,fði lokið lögfræðiprófi
áður en hann fór í útlegðina. En í París
k-omist ekki an-nað að en bó'kmenintir og
liistir, og han-n kynntisit mör.guim helz-tu
ri-t.höfunduim Frakka ei.ns og André Gide
sem þá var ungur maður, Anatole
France sem naut þá ennþá frægðar en
va.r farinm að eldast, nú er hann víst
ekki 1-esinn lengur þótt vert væri.
Einnig spánska skáldinu Unamuno og
ítöl-unium Bened-eitto Croce og Pirandello.
Tengsl Asturiasar vi'ð súrrelisitana urðu
sérstaiklega nái-n, þessa byltingamenn
sem þá voru baðaðir svi-ðsljósium: André
Breton, Eluar-d og Ara-gon urðu vinir
han-s, og áhrif súrrealistann-a á bók-
menntir hans reynd-ust varan-leg og
koma fram í ölLum meiriháttar verk-
um Asturi-asar, og sa-mþættust hiinuim
suðuramerí'ska arfi í spánsk-indíánsku
blóði: Ruben Dario sagði: N-o hay escue-
las, hay poetas: -Það eru ekki stefnurnar
sem skif-ta máli, það eru bara skáldin.
Súrrealistasikólinn hefur gildi sitt vegn-a
þeirra áhri'fa sem orkuðu á n-okkur
s'káld og blómstruðu í verkum
þeirra eftir að þau höfðu sagt skilið
við súrrealistana, gildi súrrealiista páfans
André Breton sem skálds og bók-
m-ennta.mannis eru þaiu áhrif sem han-n
hafði á önnur s-káld. Þar á meðal
Asturias.
Asturias hafði lika náið sa-mband við
ör.nur skáld frá Suður-Ameríku í París
svo sem Cesar Valejo frá Peaú og Alejo
Carpentier frá Kúbu, þeir urðu nánir
vinir han.s, og þessi skáld báru saman
reynslu sína og minningar að heiman
þar sem harðstjórn ríkti, og upp úr
því spratt hið mi-kla skáldverk sem
Asturias skrifaði á árunum frá 1923:
Herra Forsetinn. Það er bók sem er
full af martröð, ótta og skelfingu;
myndir sem minna á Goya. Limastýfðir
betlarar, blindir og heyrnarlausir,
vændiskonur, blóðhundar einvald-
ans sem njóta þess að pynta: ein-
valdinn klæddur svörtu einsog syrgj-
andi; sl-ægð grirmmd; umkorr.uleysi hinna
saklausu í hinni djöfullegu vél; blóð og ‘
hrottas-kapur; fávitinn sem tryllist ef
hann heyrir orðið mamma og það
berst uim alla borgina svo allir hinir
betlararnir læðas-t að honum þegar þeir
sjá sér færi, kannski sefur hann, þeir
öskra upp i eyrað á honum: mamma, og
hann var hundeltur með þessu hrópi
hungraður og svefnlaus, og betlararnir
hiuist-uðu eftir ógnarndi fótatökuim her-
mannanna og týndu af sér iýsn-ar, dauf-
dum-b kona þreifar um rnagann á sér
sem tútnar út. og fávitinn sefur og
hrekkur upp við hið voðalega orð og
ærist og drepur þann sem hrópaði í
evra hans: mamma.
Trúnaðarmaður einvaldans Cara de
Angel, (það þýðir engilssvipurinn),
var sagður fagur og illur eins
og Satan, hann verður ástfanginn
af fórnarlambi sinu en ástin getur
ekki bjargað honum og hann deyr
brjálaður í dýflissunni eftir ægilegustu
þjámingar í víti seim h-erra fonsetinn hús-
bóndi hans býr honum. Skáldið Astárias
fer um þennan voðalega heim eins og
Orfeus með hörpu sina í helju og málar
myndir sem maður getur ek-ki gleymt.
IJann varð að bíða áratugi eftir
því að þessi mikla bók kæmi á prent.
Það var ekki fyrr en 1946 þegar böðull-
inn Ubico var loksins fallinn, — hann
hafði ekki síður ástæðu en el cabrón
að taka han-a til sín og spegla sína fúlu
ásýnid í myn-d herra forsetans. Árið 1933
sneri Asturi-a.s hei-m að ráði Valéry sem
taldi honum hollara að hverfa aftur að
þeim óþrotl-egu linduim Indíánasagna
s-em voru foréttindi Ast-uriasar að ausa
af, — líkt og þegar Yeats réð Synge að
hverfa heiim frá París og fara út í ein-
angruð hé-ruð Veslur-írlar.ds og nýta
skáldskapinn sem gafst þar og smíða úr
©ínivið mannlífsins' á þei-m slóðuim.
Fyrri grein
— Niðurlag í næsta blaði. —
24. desember 19ð7
■LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 37