Lesbók Morgunblaðsins - 07.05.1967, Blaðsíða 12

Gísli Sigurðsson. Hann var sonur Sig-
urðar lögréttumanns Jónssonar í Sól-
heimatungu og konu ftans Guðrúnar
Jónsdóttur, Daðasonar, frá Hrafnabjörg-
vm. Tekinn í Skálholtsskóla 1707, stúd-
ent þaðan 1713 og vígðist 1717 aðstoðar-
prestur séra Jóns Stefánssonar á Lamba-
stöðum. Þar fékk hann Þóru dóttur séra
Jóns og veitingu Odds Sigurðssonar fyrir
prestakallinu eftir hann 1718. Hélt hann
það síðan til dauðadags 1769, eða rúm-
Hega hálfa öld. A hans dögum hófust
verksmiðjurnar í Reykjavík og fjölgaði
þá svo mjög fólki í prestakallinu, að
hann varð að fá sér aðstoðarprest. Gísli
bjó á Lambastöðum og fékk mjög léleg-
an vitnisburð í skýrslum Harboes. Dótt-
ír hans var Vilbcrg, sem giftist séra
Snasbirni Þorvarðssyni frá BrautarholtL
— Þau séra Gísli og Þóra voru baeði
greftruð að Neskirkju.
Snæbjörn Þorvarðsson. Foreldrar hans
voru Þorvarður lögréttumaður Einars-
6on í Brautarholti og fyrri kona hans
Agatha Halldórsdóttir á Möðruvöllum í
Kjós. Snæbjörn fór í Skálholtsskóla
1737, varð stúdent 1740, var síðan um
tíma í þjónustu Sigurðar sýslumanns
eldra Sigurðssonar í Saurbæ, og varð
djákn í Viðey vígðist 17. júní 1748.
aðstoðarprestur tengdaföður síns. séra
Gísla, og þjónaði brauðinu fyrir hann
1759—1769. Þá fékk hann Lund í Borg-
erfirði. Var hann talinn lítill kennimaður
og hirðulaus um barnafræðslu, enda
drykkfelldur.
Þorsteinn Sveinbíamarson. Hann var
launsonur Sveinbjarnar Egilssonar í
Innri-Njarðvík og Guðrúnar Nikulás-
dóttur í Vogum, Jónssonar. Tekinn í
Skálholtsskóla 1753 og varð stúdent 1756.
Var þá fyrst skrifari Brynjólfs sýslu-
manns Sigurðssonar í Hjálmholti, síðan
Skúla landfógeta Magnússonar. Fór utan
til háskólans 1759 og tók þar guðfræði-
próf 1762. Kom svo heim og var um
hríð í Viðey hjá Skúla, en 5. nóvember
1765 var hann skipaður prestur hegn-
ingarhússins í Reykjavík og verksmiðj-
enna. Jafnframi varð hann árið eftir
aðstoðarprestur séra Gísla Sigurðssonar
á Lambastöðum. Hafði séra Gísli þá tvo
eðstoðarpresta og var verkum skipt
þannig á milli þeirra, að Snæbjörn Þor-
varðsson þjónaði Nessókn og Laugar-
nessókn, en Þorsteinn Reykjavíkursókn.
Eftir fráfall séra Gísla 1769 fékk hann
Hestþing í Borgarfirði og lifði fram til
érsloka 1814. Séra Þorsteinn var vel
gefinn og góður kennimaður og vel
6káldmæltur og er margt til eftir hann.
Meðal annars orti hann kvæði þegar
dómkirkjan var flutt frá Skálholti til
Eeykjavíkur 1796. Það kallast „Afsals-
hréf ekkjufrúr Skálholtskirkju til dótt-
ur sinnar dómkirkjunnar í Reykjavík"
Cg er prentað í Blöndu I.
Þorkell Ólafsson. Hann var sonur Ól-
efs biskups Gíslasonar og konu hans
Margrétar Jakobsdóttur prests að Kálfa-
Ifelli. Hann tók guðfræðipróf við há-
ekólann í Kaupmannahöfn og vígðist
1766 prestur til Hvalsnesþinga. Hinn 26.
maí 1769 voru honum veitt Seltjarnar-
nessþing, en fyrir tilmæli stiftamtmanns
gaf hann þau upp við séra Árna Þórar-
ínsson. Fékk séra Árni veitingu fyrir
Beltjamarnessþingum 13. júní 1769. eða
18 dögum eftir að séra Þorkatli voru
veitt þau, og varð hans prestskapartíð
þar því ekki lengri, en hann var gerður
kirkjuprestur að Hólum.
Árni Þórarinsson. Foreldrar hans voru
séra Þórarinn Jónsson í Hjarðarholti og
kona hans Ástríður Magnúsdóttir prests
í Hvammi í Hvammssveit. Ellefu ára
missti Arni föður sinn og var þá tekinn
í fóstur af föðursystur sinni sem var
gift Arnóri sýslumanni Jónssyni í Belgs-
holti og sá Arnór um menntun hans. Fór
hann fyrst í Skálholtsskóla og síðan til
háskólans 1761 og lauk þar guðfræði-
prófi 1766 með 1. einkunn. Kom hann
svo heim og var tvo vetur kennari hjá
kaupmanni á Eyrarbakka, en fékk svo
Seltjarnarnessþing 1769 og bjó á Lamba-
stöðum. Hann var gáfumaður og dugn-
aðarmaður, einarður og lét ekki sinn
hlut fyrir einokunarvaldinu. Hann
gegndi prestakallinu hér fram til 1781,
en þá fékk hann Odda á Rangárvöllum,
og 1784 varð hann biskup á Hólum. —
Kona hans var Steinunn Arnórsdóttir
sýslumanns, og meðal barna þeirra var
Jóhann, sem varð kennari við Hóla-
vallarskóla.
Eiríkur Bjarnason. Foreldrar hans
voru Bjarni lögréttumaður Bjarnason
að Fossvöilum og kona hans Steinunn
Ketilsdóttir prests á Svalbarði Eiríks-
sonar. Þau önduðust bæði í Stórubólu
1707 frá fjórum ungbörnum og var Ei-
ríkur þá á þriðja ári. Tók föðursystir
hans hann þá í fóstur og var hann hjá
henni til 13 ára aldurs, en fór þá til
móðurbróður síns, séra Þorsteins Ketils-
sonar á Hrafngili, og Iærði hjá honum
þar til hann fór í Hólaskóla. Þaðan varð
hann stúdent 1727 eða 1728, og varð
djákn á Þingeyrum 1729. en vígðist til
Miðgarða í Grímsey 1733. Þar þoldi hann
ekki að vera og fluttist þaðan sjúkur
1735. Gerðist hann þá aðstoðarprestur
hjá móðurbróður sínum, séra Þorsteini
á Hrafnagili. Fékk Eyjadalsá 1742,
Skorrastað 1747, Þvottá 1751 í skiptum
við séra Þórarin Jónsson, en varð vegna
fátæktar að hverfa þaðan 1755 og var
þá Þvottárprestakall lf.gt til Hofs í
Álftafirði, en hann fór embættislaus að
SkálholtL Hann gegndi prestsstörfum
að Stað í Grindavík veturinn 1755—1756,
en tók þá Hvalsnesþing að áeggjan Finns
biskups og var þar í 11 ár og bjó fyrst
í Gerðakoti og svo á Löndum. Árið 1756
bað hann stiftyfirvöldin „að gefa sig,
gamlan og lúinn, lausan frá því erfiða
prestakalli". Fékk hann þá lausn, en
hafði síðan árlegan styrk af sjóði upp-
gjafapresta. Fluttist hann nú að Hlíðar-
húsum í Reykjavík til Níelsar Hjalta-
líns, sem átti Guðrúnu dóttur hans. Níels
sonur Jóns sýslumanns Hjaltalíns. er
var einasti ábúandi í Reykjavík. Níels
var einn af þeim mönnum, er útnefnd-
ir voru til þess að ákveða hvar skólahús,
biskupssetur og kennarahús skyldi reisa
í Reykjavík, þegar Skálholtsskóli og
biskupsstóll flyttust þangað. Var séra
Eiríkur þarna mörg ár og hafði með
höndum skriftir fyrir ýmsa og gegndi
stundum prestsverkum fyrir Garða- og
Reykjavíkurpresta í forföllum þeirra,
og var millibilsprestur í Reykjavík
1781—1782 „og þótti áheyrendum lítils
um vert“ ræður hans og kenningar, enda
hefir prestur þá verið nær áttræðu.
1 bréfi sem Eiríkur ritaði Hálfdani
Einarssyni skólameistara á Hólum, og
dagsett er i Hlíðarhúsum 6. maí 1776,
segist Eirikur vera önnum kafinn af
ýmsum skriftum fyrir Bjarna landlækni,
Skúla landfógeta, Björn lyfsala. séra
Arna og Guðlaug prófast í Görðum, „og
fyrir hann í hans slösunartilfelli og
sængurlegu næsta vetur“ þjónað hafa
Garða- og Bessastaðasöfnuðum, og vera
þá nýkominn heim aftur til Hlíðarhúsa
til tengdasonar síns.
Árið 1788 fór séra Eiríkur frá Hlíðar-
húsum vestur að Bár í Eyrarsveit til
Þorvarðar Þorsteinssonar og Ingunnar
Hjaltalíns, dótturdóttur sinnar, og var
hjá þeim upp frá því. Var hann þá enn
svo hress, að hann jarðsöng lík að Set-
bergi 19. maí 1789. Hann andaðist 19.
nóvember 1791 og lá þá í viku, en aldrei
hafði honum orðið misdægurt á ævinni
nema þegar hann var í Grímsey. Hann
var þá 87 ára að aldri og hafði verið
prestur um 56 ár. Hann hafði komizt í
rr.argan lífsháska og kröggur um ævina,
og hagir hans voru jafnan mjög erfiðir.
Hann var talinn frómlundaður og vel
gefinn, en ekki þótti mikið til hans
koma. Hann var talinn með betri skáld-
um síns tíma og orti mikið af sálmum,
andlegum kvæðum og rímum. Séra Jón
Hjaltalín segir í Tíðavísum um lát séra
Eiríks:
Arum saddur hvíld svo hlaut,
hlaut þar vist er mæða þraut,
þrautum horfinn finnur frið
friðarkóngsins síðu við.
Dómkirkjuprestar
Guðmundur Þorgrímsson. (1782—
1790). Hann var sonur Þorgríms sýslu-
manns Sigurðssonar í Hjarðarholti í
Stafholtstungum og komu hans Ragn-
hildar Hannesdóttur prests í Reykholti
Halldórssonar. Lærði undir skóla hjá
Vigfúsi presti Jónssyni í Miklaholti. Tek-
inn í Skálholtsskóla 1769, stúdent 1774,
var síðan eitt ár heima og tvö ár hjá
Magnúsi varalögmanni ólafssynL sem
þá var í Skálholti. Fór í háskólann
1777 og tók embættispróf í guðfræði
1780. Hann var einn af þeim íslenzku
stúdentum, sem stofnuðu Lærdómslista-
félagið 1779. Fékk Seltjarnarnesþing
1782 og bjó á Lambastöðum til æviloka.
Þar dó hann 28. nóvember 1790 úr tær-
ingu samfara sullaveiki og var ekki
nema 37 ára. Meðan hann var prestur
fékk Reykjavíkurkirkja dómkirkjurétt-
indi 1785, og er hann því talinn fyrsti
dómkirkjuprestur hér. En hann sá aldrei
hina nýju dómkirkju, hvað þá að hann
kæmi í hana, því að hún var enn í smíð-
um, er hann lézt, og var ekki talinn full-
smíðuð fyrr en 1796.
Séra Guðmundur var merkur maður,
ástsæll og spaklyndur, en gat þó verið
einarður. ef því var að skipta. Á fyrstu
prestskaparárum sínum komst hann í
deilu við Levetzow stiftamtmann út af
framfærslukvöð og nokkru seinna kærði
hann þrjá menn stiftamtmanns fyrir
helgidagsbrot. Levetzow brást þá reiður
við, hann úrskurðaði að kæran skyldi
ekki tekin til greina og kærði svo prest
fyrir Kansellíi. Hannes biskup Finnsson
sendi þá útlistan til Kanselli og bað um
úrskurð þess. Varð þetta til þess, að
stiftamtmaður fékk vítur hjá Kansellíi
fyrir að fara með lögleysu og yfirgang.
Gat hinn stolti stiftamtmaður ekki feng-
ið meiri háðung.
Kona séra Guðmundar var Sigríður
dóttir Halldórs prófasts í Hítardal,
Finnssonar biskups. Brúðkaup þeirra var
í Skálholti rétt fyrir þing 1786, og jafn-
framt var þar haldið brúðkaup séra
Gísla Einarssonar í Selárdal og Ragn-
heiðar Bogadóttur í Hrappsey, Bene-
diktssonar. Var þar vegleg veizla og
margt göfugra boðsgesta. Sigríður var
þá ekki nema 18 ára gömul. Þau Guð-
mundur eignuðust þrjá syni og kölluðu
þeir sig allir Thorgrímsen: Þorgrímur
síðast prestur að Saurbæ á Hvalfjarðar-
strönd, Halldór „valdsmaður“ í Gull-
bringu- og Kjósarsýslu, og Torfi verzl-
unarstjóri. faðir Guðmundar Thorgrím-
sens á Eyrarbakka.
Vegna fráfalls séra Guðmundar urðu
Seltjarnarnesþingin prestlaus um nær
10 mánaða skeið. En nágrannaprestarn-
ir, séra Markús Magnússon í Görðum og
séra Jón Hannesson á Mosfelli, tóku að
sér í félagi að sinna prestverkiun hér
þennan tíma.
Jón Hannesson var sonur Hannesar
Jónssonar í Marteinstungu og konu hans
Guðrúnar Brynjólfsdóttur lögréttumanns
að Ingjaldshóli. Hann hélt fyrst Holta-
þing, en fékk Mosfell í Mosfellssveit
1775 í skiptum við séra Böðvar Högna-
son. Séra Jón sagði af sér prestskap frá
fardögum 1799. — Hann var ramur að
afli og glímumaður góður, vel gáfaður,
hagmæltur og bar skyn á lækningar.
Markús Magnússon. Foreldrar séra
Magnús Teitsson í Vatnsfirði og kona
hans Ingibjörg Markúsdóttir sýslumanns
í ögri Bergssonar. — Séra Markús gerð-
ist fyrst aðstoðarprestur hjá séra Guð-
laugi Þorgeirssyni í Görðum á Álftanesi
og fékk svo kallið eftir hann 1781 og
hélt til æviloka. Var prófastur í Kjalar-
nesþingi og stiftprófastur. Mjög merkur
maður. — Þegar dómkirkjan í Reykja-
vík var vigð 6. nóvember 1796, fram-
kvæmdi Markús stiftprófastur vígsluna,
vegna þess að Hannes biskup Finnsson
var þá nýlega látinn.
Geir Vídalín (1791—1797). Hann var
sonur Jóns Vídalíns próf. í Laufási,
Jónssonar, Pálssonar lögmanns Vídalíns.
Móðir Jóns prófasts var Helga dóttir
Steins biskups á Hólum Jónssonar, en
kona Jóns próf. og móðir Geirs var
Sigríður Magnúsdóttir systir Skúla
landfógeta. Geir var fæddur að Lauf-
ási 27. október 1761. Þegar hann var á
6 ári dóu foreldrar hans í sömu vik-
unni og fóru bæði í sömu gröf og létu
lítið eftir sig. Fór Geir þá til aldavinar
föður síns, Arna bónda Bjarnasonar f
Vestari-Krókum í Fnjóskadal og konu
hans Margrétar Benediktsdóttur (þau
voru foreldrar séra Benedikts próf. I
Hjarðarholti í Laxárdal). Þótt Árni væri
fátækur reyndist hann sveininum sem
bezti faðir og útvegaði honum undir-
búningskennslu í ýmsum stöðum. Þegar
Geir var 13 ára var Arni orðinn hrumur,
en fór þá með hann til Hólaskóla, bað
fyrir hann mjög innilega og blessaði
hann að skilnaði með svo viðkvæmum
orðum að allir komust við. Fékk Geir
þarna heila ölmusu og var fimm ár f
skólanum. Fór hann svo til Kaupmanna-
hafnar 1780 og varð stúdent úr heima-
skóla hjá Sveini Guðlaugssyni Sander.
Var það að ráðum Skúla rektors
Thorlacíus. Sveinn var sonur Guðlaugs
prófasts í Vatnsfirði, frábær gáfumaður.
Hann lézt í bólusótt 1780. Innritaðist
Geir svo í háskólann 10. marz 1781, lauk
sama ár prófi í heimspeki og prófi f
málfræði 1784, báðum með 1. einkunn.
Fékk hann þá styrk og tók að nema
guðfræði og lauk guðfræðiprófi í mal
1789 með 1. ágætiseinkunn og „hrósi
allra háskólans lærifeðra fyrir gáfur,
gott siðferði og iðni“. Að loknu prófi
hélt hann til íslands. Skipið lenti í mikl-
um hrakningum og hafvillum og strand-
aði seinast við Grindavík og brotnaði f
spón, en menn björguðust. Fór Geir þá
til Viðeyjar og dvaldist hjá Skúla móð-
urbróður sínum næstu tvö ár.
Framhald síðar.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjótfur Konráð Jónsson.
Ritstj. fltr.: Glsli Sigurðsson.
Auglýsingar: Arnl Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 8. Síml 22480.
Útgefandi: H.f. Árvakur, Reykjavík
12 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
7. maí 1967