Lesbók Morgunblaðsins - 07.05.1967, Blaðsíða 8

— YFIRLÆKNIRINN í
AUSCHWITZ
Framhald af bls. 7
B laðamaðurinn sýndi nú veitingamanninum
nokkrar myndir og án þess að hika benti hann á
myndina af Mengele. Tveir munkar, sem rákust inn
af tilviljun meðan á samtali þeirra stóð, staðfestu að
þessi maður, sem myndin var af, hefði verið á eyj-
unni daginn áður. Við höfðum tapað einni lotunni
enn, og það hafði munað aðeins fáeinum klukku-
stundum.
Seinna, þegar ég hitti Jóhann aftur, spurði ég
hann með hvaða hætti Mengele hefði yfirgefið
Kýþnos.
— Það voru einhverjir spænskir vinir hans sem
sóttu þau hjónin á lystisnekkju. Ég þekki ekki þessa
vmi hans, en ég veit að þeir fóru með hjónin til
Barcelona. Veiztu að hann lét sig hafa það að heim-
sækja Þýzkaland?
— Þýzkaland? Þar hefur verið gefin út handt&ku-
skipun á hendur honum.
— Mengele á góða vini í Þýzkalandi. Ég veit að
hann kom til Þýzkalands á árinu 1959 til að vera við
jarðarför föður síns. Hann dvaldi þá hér nokkra
daga. Auðvitað bjó hann ekki á hótelinu og hann
vildi heldur ekki dvelja heima hjá ættingjum sín-
um. Hann bjó í enska klausturskólanum.
— Og það fór enginn til lögreglunnar og sagði frá
honum?
— í Gunzburg eiga allir allt sitt undir Mengelum
á einn eða annan hátt.
Þegar það vitnaðist, að Mengele hefði verið i
Gunzburg 1959, lét opinberi saksóknarinn í Frankfurt
þau ummæli falla, að Gunzburgbúar hefðu „hagað sér
eins og hópur samsærismanna við að hjálpa Mengele-
fjölskyldunni". Borgarstjórinn mótmælti þessum um-
mælum, en þá uppgötvaði eitt blaðanna, að borgar-
stjórinn væri lögmaður Mengelefjölskyldunnar. Það
upphófust ásakanir og gagnásakanir. Gunzburg er
miðaldaborg, með um það bil 12 þúsund ibúa, og
hreykin af hinum yndislega kastala frá Endurreisnar-
tímanum og einnig af stærsta fyrirtæki sínu, land-
búr aðarvélaverksmiðju Karls Mengele og sona hans.
Mengelarnir höfðu verið helztu borgarar Gunzburg
um langan aldur.
J ósef Mengele fæddist hinn 16. marz 1911, og
var alinn upp eins og hæfði erfðaprinsi hinnar ríkj-
andi fjölskyldu í Gunzburg. Um 1920 hóf hann að
sturidia heimspekinám í Munchen, þar sem hann hitti
AdolE Hitler á hans bjórkjallaradögum og varð ofsa-
fenginn fylgjandi der Fuhrer. Fólk í Gunzburg, sem
mundi Mengele sem ungan mann, sagði að hann
hefði alla tíð þjáðzt vegna útlits síns. Hann langaði
til að lít-a út eins og Aríi, en hann gerði það bara
ekkL Mengele fór snemma í stríðið og gekk í SS-
sveitirnar. Árið 1943 var hann gerður að yfirlækni í
Auschwitz.
Þegar Mengele ákvað að flýja eftir stríðið, þá
komst hann undan eftir leiðinni Reschen-Scheideck-
Merano til ftalíu — þaðan til Spánar og síðan til
latnesku Ameríku. Á eftirstríðsárunum hafði fyrir-
tækið Mengele og synir eignazt 50 prósent af hluta-
fá Fadrofarm KG, S.A., en það var nýstofnað fyrir-
tæki í Buenos Aires, sem setti saman þýzka traktora.
Hið argentínska fyrirtæki var stofnað með einnar
milljón dala framlagi. Það var einhvern tíma á
árinu 1952, sem Mengele kom til Buenos Aires með
fulla vasa af fölskum pappírum, og byrjaði að vinna
sem læknir án þess þó að hafa leyfisbréf. Hann
nefndist um þessar mundir Friedrich Edler von
Breitenbach og átti marga vini meðal nazista og lög-
reglunnar.
Þegar Juan Perón, hinn argentínski einræðisherra,
flúði land 19. september 1955, fylgdi hópur nazista í
kjölfarið yfir til Paraguay. Mengele fór til Asuncion,
höfuðborgarinnar, en kom þaðan aftur til Buenos
Aires og gerðist forstjóri fjölskyldufyrirtækisins þar
í borg.
Tíu ár voru nú liðin frá stríðslokum, og enn hafði
enginn þýzkur dómstóll tekið mál Mengele fyrir, og
hann hefur sjálfsagt talið að sér myndi vera óhætt að
taka upp sitt eigið nafn á ný og setjast um kyrrt, og
þannig vildi það til að við komumst aftur á sporið.
A-rið 1962, nokkrum mánuðum eftir að Mengele
hnfði stungið okkur af á Kýtþnos, komst ég að því,
að hann var kominn til Suður-Ameríku aftur. Kona
hans og sonur dvöldu áfram í Evrópu. Frú Mengele
bjó í Kloten í nánd við Zúrich í Svisslandi. Ég vissi
af því, að hún hafði leigt sér lítið hús svo nálægt
flvgvellinum, að vélarnar flugu rétt yfir þakinu —
það gat auðvitað ekki talizt kyrrlátur staður, en
mjög henfcugur eiginmanni hennar, sem gat verið
kominn heim til hennar aðeins fáeinum mínútum
eftir að hann lenti á flugvellinum, og án þess að
eiga á hættiu að margir sæju hann. Ég bað svissnesk-
an embættismann í Zúrich að láta fylgjast með
heimiili hennar, ef ske kynni, að Mengele leitaði
þangað. Nokkrum vikum seinna, eða í júlí 1962, ráku
Svisslendingar frú Mengele úr landi. Ég hafði enga
löngun til að vinna frú Mengele tjón, en það var
greinilegt að Svisslendingar nenntu ekki að eiga það
á hættu að þurfa máski að fara að framselja naz-
ískan stríðsglæpamann. Frú Mengele fluttist til
Merano, yndislegrar borgar í Suður-Týrol á ftalíu,
og þar býr hún enn í einbýlishúsi, og þarna eru marg-
ir fyrrverandi nazistar í grenndinni.
Þegar hér var komið sögu hafði Mengele aft.ur
flutt sig til Asuncion. Hann hefði að sjálfsögðu held-
ur kosið að búa í Buenos Aires, en handtökuskipunin
var enn í gildi þar. Hann fék'k samt næga peninga
frá fjölskyldufyrirtækinu í Buenos Aires til að geta
lifað þægilegu lífi. í júlí 1962 bað Bonnstjórnin yfir-
völdin í Paraguay að afla upplýsinga um dr. Jósé
Mengele, sem byggi í Fulgencio Moreno 507. Nokkr-
um mánuðum síðar barst það svar við þessari fyrir-
spurn frá yfirvöldunum í Paraguay, að nefndur
Mengele væri borgari í Paraguay og „væru engir
glæpir á sakaskrá hans“.
M engele dvaldí samt ekki lengi í Asuncion.
Honum hefur fundizt hann öruggari í einni af þess-
um þýzku nýlendum, sem eru á landamærum Para-
guay, Brasilíu og Argentínu. Árinnar, sem myndar
landamærin, er ekki stranglega gætt, og það er mjög
auðvelt að skjótast yfir til Brasilíu. Mengele fluttist
til búgarðs í nánd við Encarnación, sem Alban Kruge
Krug, auðugur bóndi átti, en honum er lýst svo, að
hann sé maður mjög ofsafenginn í skapi og haldinn
mjög ofsafengnum pólitískum skoðunum. Þegar
Krug, auðugur bóndi, átti, en honum er lýst svo, að
gráir fyrir járnum. Mengele dvaldi um það bil'tvö
ár á búgarði Krugs. Hann hjálpaði til við búverkin
og stundaði sjúklinga í Encarnación og gekk undir
nafninu dr. Fritz Fischer.
Seint á árinu 1963 sótti eirðarleysi á hann á ný.
Ég vissi að það myndi ómögulegt að fylgjast með
ferðum manns, sem var verndaður af svo mörgu
fólki víða um heim. í stað þess hóf ég að gefa nánari
gætur því fólki, sem næst honum stóð, og það var
r^uðvitað kona hans og sonur, Karl-Heinz. Frú Martha
Mengele hélt kyrru fyrir á heimili sínu í Merano,
en Karl-iHeinz var um þessar mundir við nám í
Montreux í Svisslandi. Skömmu fyrir jólin 1963 var
póstlagt bréf í Montreux, til vina minna í Austur-
ríki, og í því bréfi var sagt að Karl-Heinz Mengele
hefði haldið til Milanó og myndi dvelja þar á til-
nefndu hóteli. Hann hafði sagt skólafélögum sínum,
að hann væri að fara til að hitta ættingja, sem
hann ætti von á frá útlöndum. Bréfið hafði verið
póstlagt þann 22. des., en í önnum jólanna komst
það ekki mér í hendur fyrr en að morgni þess 28.
des. Ég tók mér flugfari með fyrstu vél til Milanó.
Á hótelinu, sem um hafði verið að ræða, var mér
sagt að maður nokkur, sem hefði haft spænskt vega-
bréfi á nafni „Gregori-Gregori", hefði verið þarna
en væri farinn fyrir tveimur dögum.
]Væsta lota átti sér stað fáeinum mánuðum
seinna, kvöld nokkurt í marz 1964. Mengele eyddi
helgina á Týrol-hótelinu í nánd við Hohenau, þýzka
nýlendu í austurhluta Paraguay. Hótel Týrol er
eftirlætissamkomustaður heldra fólksins á staðnum.
Þar er góður matur, góður bjór og góð hljómsveit.
Stroessner forseti kemiur þar stundum um helgar og
það gerir Mengele einnig.
Það var á heitu dimmu kvöldi. Sex menn höfðu
fylgt í humátt á eftir „dr. Fritz Fischer", þegar
hann hélt til herbergis síns í Hótel Týrol, en það var
númer 26. Ég hitti seinna nokkra þessara manna.
Þeir höfðu allir verið í Auschwitz og töldu sig eiga
óuppgerðar sakir við Mengele og höfðu farið til Suð-
ur-Ameríku til að reyna að ná honum og færa hann
til Frankfurt. Nokkrum mínútum fyrir eitt um nótt-
ina hlupu þessir menn upp stigann á Hótel Týrol og
brutu umsvifalaiust upp herbergisdyrnar á herbergi
nr. 26. H-erbergið var mannlaust. Hóteleigandinn upp-
lýsti mennina um, að Herr dr. Fischer hefði yfirgefið
hótelið 10 m'ínútum áður, eftir að hafa fengið sím-
hringingu. Hann hafði haft svo hraðan á, að hann
hafði -farið á náttfötunum og aðeins fleygt yfir sig
frakka og hlaupið síðan eins og fætur toguðu niður
stigann og horfið út í nóttina.
Framhald á bls. 10
Afkáraskapur, segja sumir. Loksins eitthvað nýtt,
segja aðrir. Þetta er brezka unglingatízkan, sem
stundum er kölluð bítlatízkan, og fyrir utan Bítlana
hefur enginn átt meiri þátt í að skapa hana en Mary
Quant. ___
iMary Quant og eiginmaður hennar og meðeig-
andi, Alexander Plunkett-Green, lifa þesskonar lífi,
sem flestir setja í samband við kaupsýslumanna-
glansmyndir frá Hollywood, með Rock Hudson og
Doris Day í aðalhlutverkunum: Ærandi ósköp væri
ef tii vill rétta lýsingin á erilsömu lífi þeirra.
Fyrir bragðiðerþeimnauðsyn á haganlegu og
friðsælu umhverfi heimafyrir. Þau vilja einnig hafa
rúmt um sig. Þessa þrjá eiginleika, sem í stór-
borgarlífinu eru öllum hverfulli, hefir þeim tekizt
að handsama og sameina í íbúð sinni í Draycott
Place. í hinni óþrotlegu sókn eftir slíku stormahléi
nutu þau snilldaraðstoðar arkitektsins Anthonys
Gregorys og skreytingamannanna Davids Hicks og
Johns Bannenbergs.
I búðina fundu þau fyrir um það bil fjórum
árum en voru sammála um að gera eina stóra stofu
úr tveim herbergjanna. Loftið í stóru stofunni
hækkuðu þau síðan um 18 þumlunga, þar eð það
Unga kynslóðin á götu í London. Það þarf meira
en þetta til að Lundúnabúar líti við. Myndin er
tekin í Carnaby Street, þar sem hver tízkuverzlun-
in er við aðra.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
7. maí 1967