Lesbók Morgunblaðsins - 07.05.1967, Blaðsíða 3

JOHN STEINBECK
J ohn Steinheck er í hópi kunnustu
rithöfunda í Bandaríkjunum. Og enda
þótt verk hans hafi ýmist blotið lof eða
last, er þau hafa komið fyrir almenn-
ingssjónir, er sagt að hann standi vel
fyrir bæði Nóbelsverðlaununum og
Pulitzer-verðlaununum. Bækur haris
hafa verið þýddar á meira en þrjátíu
tungumál. Ýmsir bókmenntagagnrýn-
endur segja að Steinbeck sé hressilegur,
en frumstæður, aðrir segja að hann sé
vellesinn, menntaður hugsuður. Einn af
fulltrúum sænsku akademíunnar, sem
veitti Steinbeck Nóbelsverðlaunin 1962,
segir að hann sé „óháður boðberi sann-
leikans". Síðustu daga hafa hermenn-
irnir í Víetnam séð John Steinbeck,
rauðbirkinn og gráhærðan, skálma yfir
hrísgrjónaakrana, klöngrast inn í jeppa
og um borð í báta og þyrlur til að safna
efni í greinar úr stríðinu. Það er allt
annað en auðvelt fyrir sextíu og fimm
ára gamlan mann að vera stríðsfrétta-
ritari, en stafurinn, sem Steinbeck notar
stundum, er það eina, sem minnir á ald-
ur hans. Þetta er ekki í fyrsta skipti,
sem hann hefur átt við harðrétti að búa,
og heldur ekki í fyrsta skipti, sem hann
hefur rennt augunum yfjr vígstöðvar,
því að líf Johns Steinibecks er jafn jarð-
toundið og hrjúft og ritverk hans, eins og
komizt hefur verið að orði.
John Steinbeck er fæddur 27. febrúar
1902 í borginni Salinas í frjósömum dal
Kaliforníu. Forfeður hans voru írar
og Bandaríkjamenn í fylkinu Massa*-
chusetts. Faðir hans var gjaldkeri um
margra ára skeið og móðir han-s, sem
hét Olive Hamilton áður en hún giftist,
var kennari á árunum milli 1880 og 1890.
Frá henni tók Steinbeck í arf tilfinn-
ingu fyrir gagntakandi krafti bókmennt-
anna, en þessi tilfinning olli því, að
Steinbeck hafa orðið sumar bækur raun-
verulegri en persónuleg reynsla. Eftir-
lætisbækur hans í æsku voru m. a.
„Glæpur og refsing“, „Paradísarmissir",
og „Frú Bovary". En sú bók, sem skip-
aði heiðurssessinn í lestrarefni hans á
unglingsárunum, var „Dauði Arthúrs"
eftir Malory. Hefur Steinbeck sagt síð-
ar, að engin bók nema Biblían hafi haft
meiri áhrif á hann, og lestur þessarar
Ibókar leiddi til þess, að hann fór að
kynna sér fornensku og miðaldaensku.
Annars eyddi Steintoeck öllum stund-
um utan dyra í æsku, í dölum og
Ihnjúkóttum fjöllum Big Sur fjallgarðs-
ins, en einmitt þetta svæði varð síðar
sögusvið margra bóka hans. Á skólaár-
lum sínum tök Steinbeck þátt í íþróttum
og skaraði fram úr í spretthlaupi og
körfubolta. Á sumrin var hann vinnu-
maður á nautabúum í nágrenni skólans.
Næstu sex árin var Steinbeck við
nám í Stanford-háskólanum, en hann
var laus við. Hann hvarf á braut um
leið og grösin fóru að grænka á vorin
og það bar við oftar á árinu, að hann
missti þolinmæðina og hvarf frá skól-
lanum um stundarsakir. Regluleg náms-
ástundun lá ekki vel fyrir honum og
hann vildi fremur sækja eingöngu fyrir-
lestra í þeim greinum, sem hann hafði
éhuga á, en stefna markvisst að því að
Ijúka prófi frá háskólanum. Frá þessum
lárum minnist hann bezt kennara síns í
emásagnagerð, sem var Edith Mirrieless.
„Hún var eina manneskja, sem nokk-
lurn tíma kenndi mér nokkuð. Hún hafði
þrjár meginreglur: Nemandinn varð að
hafa áhuga á því, sem hann var að gera.
Hann varð að vita, hvað hann var að
STEINBECK HEFUR VERIÐ
MJÖG Á DAGSKRÁ AÐ UND-
ANFÖRNU VEGNA FERÐAR
SINNAR Á VÍGSTÖÐVAR VÍ-
ETNAMS OG GREINA ÞAÐ-
AN. HANN FÉKK UNGUR
TILFINNIN GU FYRIR
GAGNTAKANDI KRAFTI
BÓKMENNTANNA, EN
ÁSTUNDAÐI NÁM NAUM-
AST REGLULEGA. FYRIR
TILVILJUN VORU ÖRLÖG
HANS RÁÐIN OG HVER MET
SÖLUBÓKIN RAK AÐRA.
ÞAÐ VERÐMÆTASTA í HEIM
INUM ER FRJÁLS LEITANDI
HUGUR MANNSINS.
skrifa um. Og hann mátti ekki skrifa
þrjú þúsund orð nema geta komið 'aðal-
atriðunum fyrir í einni setningu“. Á
þessum árum orti Steinbeck ljóð öðru
ihvoru, en árið 1925 hvarf hann frá skól-
anum án þess að hafa lokið prófi og nú
lá leiðin til New York.
í New York byrjaði Steinbeck sem
tfréttaritari við The New York Journal,
en það starf stóð ekki lengi. Ritstjór-
larnir gagnrýndu fréttir hans: „Hvers
vegna gat hann ekki snúið sér að stað-
reyndum vafningalaust? Til hvers voru
allar þessar skáldlegu umtoúðir, sem
igerðu ekki annað en hylja kjarna máls-
ins?“ Honum var vísað úr starfi. Þeim
itíma, sem nú fór í hönd, lýsir Steinbeck
með svofelldum orðum: „Ég leitaði að
starfi, en fékk ekkert, og borgin þrengdi
að, köld og tilfinningalaus, að því er mér
tfannst. Ég yfirgaf því borgina, ekki
vegna óbeitar, heldur gagntekinn þeirri
virðingu, sem skapast af fölskum ótta“.
Eftir þetta lagði Steinbeck leið sína
'til Kaliforníu til að sleikja sár sín og
skrifa. Þarna dvaldist hann meðal fólks,
sem hann þekkti og sem þekkti hann og
viðurkenndi tilveru hans. Hann hafði til
þessa framfleytt sér við hin margvísleg-
ustu störf, en í Kaliforníu fékk hann
starf sem eftirlitsmaður á einkabúgarði
og byrjaði að skrifa. Tvo snjóþunga vet-
ur vann hann að skriftum og lauk á
þeim tíma við fyrstu bók sína, „Gull-
toikarinn“. Upphaflega hafði hann skrif-
að þessa sögu í Stanford, en hann hafði
umskrifað hana sex sinnum áður en hún
kom endanlega út. Þessi bók vakti ekki
mikla athygli, en ritlaunin, sem Stein-
toeck hlaut fyrir hana, nægðu þó til þess,
að hann gat kvænzt unnustu sinni, Carol
Henning frá nágrannaborginni San Jose.
Á næstu árum ritaði Steinbeck tvær
toækur til viðtoótar. Söluágóði þeirra
beggja varð minni en söluágóðinn af
„Gullbikarnum" hafði verið. En önnur
þessara bóka, „Beitilönd himinsins", sem
kynnir í fyrsta skipti umhverfið Salinas,
toreytti örlögum Steintoecks og framtíð á
tilviljunarkenndan hátt. Bókin seldist
það tregt, að verðið, sem upphaflega
toafði verið tveir dollarar og 50 sent,
var komið niður í tíu sent. Þá bar það
við dag einn, að bókmenntaráðunautur
og útgefand'i, Pascal Covici að nafni,
keypti bókina til að lesa hana á langri
lestarferð. Hann varð svo hrifinn, að
toann setti sig í samband við umboðs-
mann höfundarins og spurði, hvort hann
œtti eitthvað öbirt í fórum sínum. Stein-
toeck skýrði þá frá því, að átján mánuð-
um fyrr hefði hann lokið við handrit
að bók, sem sjö útgefendur hefðu svo
neitað að gefa út. Þetta var handrit að
toókinni „Tortilla Flat“.
Þetta var árið 1935 og Covici gaf bók-
ina út sama ár. Útkoma -hennar gjÖT-
toreytti lífi Steinbecks. Bókin var met-
sölubók mánuðum saman og hann gat
séð fram á a.m.k. eins árs áhyggjuleysi
við ritstörfin. Hann byggði sér þægilegt
toús í fjalllendi heimabyggðar sinnar og
•sneri sér að því að framfylgja köllun
sinni. Og það var ekki aðeins að fjár-
Ihagsafkoma hans væri breytt. Tilviljun-
in, sem kom því til leiðar, að Steinbeck
varð frægur um öll Bandaríkin og fjár-
toagslega sjálfstæður, hafði einnig gert
það að verkum að góð vinátta skapaðist
á milli hans og Pascals Covici, sem þeir
nutu báðir góðs af í þrjá áratugi.
Og með þessu var ævitoraut Steinbecks
mörkuð. Rithöfundarferillinn blasti við
eftir að „Tortilla Flat“ aflaði honum
landsfrægðar og þegar hann hlaut
toeimsfrægð fyrir „Þrúgur reiðinnar"
tfjórum árum síðar var aðeins um stigs-
mun að ræða. Fyrir þá bók hlaut hann
einnig Pulitzer-verðlaunin.
Annað merkasta ritverk Steinbecks
var „Austan Edens“, sem kom út 1951.
Hann játaði líka skömmu áður en bók-
in kom út, að hann liti á hana sem
það bezta, sem hann hefði gert. Hann
sagði: „Ég held að allt, sem ég hef
skrifað, hafi að vissu leyti verið undir-
toúningur undir þetta verk. Ég er nú
fimmtugur að aldri. Ef „Austan Edens'*
er ekki góð bók, finnst mér ég hafa eytt
tfíma mínum til einskis. í þessu verki er
allt, sem ég hef lært um list mína, iðn
eða starf á- öllum þessum árum. Ég skal
játa það, að mig langar mikið til þess
að fólk lesi þessa bók og hrífist af
Ihenni. Og mér þykir miður ef menn
gera það ekki“.
Steintoeck þurfti ekkert að óttast.
„Austan Edens" varð metsölubók í
Bandaríkjunum. Og það getur verið að i
þessari bók svari hann því, hvað hann er
að gera um þessar mundir í Víetnam,
en hann kemst að orði á þessa leið í
„Austan Edens“:
„Hverju á ég að berjast fyrir og
hverju á ég að berjast gegn? Ég held að
tfrjáls leitandi hugur mannsins sé það
verðmætasta í heiminum. Og þessu ætla
ég að berjast fyrir — frelsi hugans að
itaka þá stefnu, sem hann óskar, af
sjálfsdáðum. Og þessu ætla ég að berj-
ast gegn — hverri hugmynd, trú eða
stjórn, sem takmarkar eða útilokar
frelsi einstaklingsins“.
Steinbeck í Víetnam.
7. maí 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3