Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1966, Blaðsíða 18

Þeear Raufarhólshellir var mældur
FerðasÖgubrot úr
Þrengslunum eftir
Björn Vigni Sigurpálsson
að er miður ágúst, sólin skín
hátt á lofti, og lóan er að
byrja að hópa sig. Eftir grjúpum
veginum skröltir blámálaður Hússa-
jeppi með öllu því vélarafli, sem
þeir austantjaldsmenn hafa gefið
honum í vöggugjöf. Það er laugar-
dagur og mennirnir fimm, sem jepp-
inn hefur innanborðs, nota tímann
til þess að jafna sig eftir slark næt-
urinnar.
Aftur í jeppanum liggja fimm luktir,
og gefa frá sér hávær hljóð í hvert
ekipti, sem bíllinn lendir í einhverri
holunni á veginum. Við hlið þeirra ligg-
ur snærishönk, réttir 25 metrar að
lengd, og hefur mun lægra um sig.
Þarna liggur líka einhvers staðar ein-
mana hermannahjálmur úr síðasta stríði
og lætur lítið á sér bera. Mennirnir
fimm í Rússajeppanum segja heldur
ekki mikið — þeir hugsa þeim mun
meira. Eftir skamma stund verða þeir
allir staddir í iðrum jarðar og kanna
áður ótroðnar slóðir. Tækin þarna aft-
ur í jeppanum eru kannski ekki merki-
leg vísindatæki á nútímamælikvarða, en
samt sem áður — þau ættu að duga til
þess að igera frumkönnun og mælingar
á Raufarhólshelli.
!Það er annars merkilegur fjandi,
hugsa ég með mér, þar sem ég reyni að
láta fara eins vel um mig og unnt er í
hastri jeppadruslunni, að þessir bless-
aðir vísindamenn okkar skuli ekki ennþá
á því herrans ári 1966 hafa haft rænu
á því að kanna hellinn almennilega og
gera á honum fullkomnar mælingar. Eða
eru þeir kannski hræddir um að það
hafi í för með sér algjöra endurskoðun
á öllum landafræðikennslubókum lands-
manna, og að stroka þyrfti Surtshelli út,
sem þann stærsta.
E g hafði vitað það um nokkurt
skeið að til var hellir á þessum slóðum,
sem heitir Raufarhólshellir, og eitt sinn
meira að segja staðið í sjálfum munna
hans. Félagi minn og ég höfðum rætt
um það okkar á milli að fara einhvern
daginn og skoða hellinn almennilega —
með luktir og nesti og yfirleitt allan
nauðsynlegan útbúnað. Hafði félagi
minn við þetta tækifæri frætt mig heil-
mikið um hellinn.
Hann hafði fundizt, þegar unnið var
að lagningu Þrengslavegar. Var það með
þeim hætti, að einhver mætur vega-
vinnumaður hafði sezt á mosavaxna
hraunnibbu til þess að fá sér kaffisopa.
Hann hafði skrúfað lokið af brúsanum
með þeirri andlegu ró, sem einkennir
starfsmann hins opinbera, hellt vænum
kaffidreitli í lokið, og að því búnu lagt
brúsann frá sér í mjúkan mosasvörðinn
við hlið sér. En býsn mikil og undur
— brúsinn hvarf sem jörðin hefði hann
gleypt.
Vegavinnumaðurinn, sem var í blóð
borin annáJuð þrákelkni sannra ís-
lendinga og hafði ekki vanizt þvi, að
hvorki einir né neinir hirtu frá honum
hans veraldlegu eignir, hafði strax far-
ið að róta og grafa í mosann. Og útkom-
an var sú, að sjálfur Raufarhólshellir
kom í leitirnar. Félagi minn gat þess að
í fyrstu hefði aðeins verið um að ræða
smáholu niður í hellinn en hin þrjú stóru
op, sem nú eru, væru síðar til komin.
Það var nefnilega þannig, að þegar frétt-
ist um fundinn, hafði einhver athafna-
maður í höfuðstaðnum strax séð sér leik
á borði og látið sprengja á hann þessi
op í því skyni. að reisa á þessum slóðum
hótel, en til þess þurfti auðvitað við-
eigandi „túristatraktsjón". Ekki kunni
félagi minn neinar skýringar á því,
hvers vegna aldrei hefði orðið af þessu
þjóðþrifafyrirtæki, en upp frá þessu
hefði hellirinn fallið í gleymsku hjá
öllum einhvers megandi mönnum.
En hvað um það — þessi athyglis-
verða saga um hellisfundinn nægði til
þess að áhugi minn á Raufarhólshelli
var vakinn. Þess vegna var ég ekki
lengi að svara játandi, þegar samstarfs-
maður minn, Guðbrandur Gíslason,
hafði orð á því, hvort ég vildi ekki taka
þátt í leiðangri í því skyni að gera at-
huganir og mælingar á Raufarhólshelli,
með honum og þremur félögum hans.
Við fórum ekkert dult með það, hvað
við hefðum í hyggju, og fengum að laun-
um nokkur uppörvunarorð hjá sam-
starfsfólkinu, m.a. var einhver svo vin-
samlegur að geta þess, að hann hefði
heyrt einhverjar sögusagnir um ófreskj-
ur, sem hefðust við í 'hellinum. Ófreskj-
ur, skárra var það.
v
» íð erum komnir á leiðarenda.
Leiðangursstjórinn, Guðmundur Hall-
dórsson, skeggjaður maður eins og allir
meiri háttar leiðangursstjórar eru og
klæddur rauðri blússu að skipan Maos
formanns, hoppar vasklega út úr jepp-
anum, og byrjar að tína vísindatækin
út úr skottinu. Fyrst koma luktirnar, þá
snærishönkin og að síðustu hermanna-
hjálmurinn, sem Guðmundur setur á
höfuðið. Á meðan Guðmundur fer ham-
förum þarna fyrir aftan jeppann notum
við tækifærið og teygum að okkur dá-
samlega tært fjallaloftið, líkt og menn
sem búa sig undir mjötuðinn.
;rA-llt klárt“, hrópar Guðmundur, og
við tökum hver eina lukt í hönd. Það er
byrjað að prila niður opið, og innan
skamms erum við staddir í sjálfum
munnanum, og stöndum auglitis til aug-
litis við myrkrið. Það er kalt þarna niðri
og klaki á steinunum. Það er líkast því
sem hellinum sé ekkert um komu okkar
gefið, og það virðist sem andi köldu í
okkar garð. Annars er heldur varla von
— grjótöld sú, sem þarna hefst við, hef-
ur aldrei fyrirhitt mennska menn áður.
Áður en haldið er inn í myrkrið skipt
um við með okkur verkum. Það er á-
kveðið að Guðmundur fari fyrstur, enda
er hann útbúinn beztu luktinni, auk þess
sem hann hefur þennan forláta hjálm á
höfði, ef gramur sá, sem þarna er sagð-
ur hafa hýbýli sín, skyldi taka upp á því
að kasta í okkur grjóti. Næstur Guð-
mundi skal fara Örn Eyjólfsson, heljar-
menni hið mesta, og heldur hann í
fremrl enda snærisins góða. Þriðji 1
röðinni er ég, og er mér falið að sjá um
allt hið bóklega. Er mér fengin skrif-
blo'kk og penni í hönd og skal ég rita
þar breidd hellisins og hæð, bugður og
beygjur, hóla og hæðir, sem kunna að
vera á leið okkar, rakastig og síðast og
ekki síst íbúatölu, ef einhver er. Síðastir
fara þeir Guðbrandur og þrekmenni að
nafni Snorri Ásmundsson og skulu þeir;
ávallt gæta þess að vera réttum 25 metr-
um aftar en Örn með aftari enda snær-
isins, svo að lengdarmælingin verði sem
réttust.
„Ei hleypidóma né hik ég þekki, —
um helvíti og djöful fæst ég ekki“. lætur
Goethe Fást segja einihvers staðar. Einsi
er um okkur farið — við leggjum ó-
trauðir af stað inn í hellismyrkvann og
hræðumst hvergi, þótt einhvers staðar
kunni smjattandi ófreskja að bíða i
leynum með sultarglampa í augumu.
Guðmundur hefur nefnilega axlað hagla-
byssuna sína, sem hann ber alltaf með
sér við meiri háttar tækifæri.
Hellisbotninn er ákaflega stór-
grýttur og háll, og því erfiður yfirferð-
ar. Hverjir tuttugu og fimm metrar eru
torsóttir. Ég finn að við göltrumst held-
ur niður á við og rita því athugasemd
um það. Margir grjóthörgar verða á leið
okkar, sumir smáir, aðrir eins stórir og
Mundíafjöll, að því er manni virðist.
Alltaf rita ég samvizkusamlega í blokk-
ina mína. Þegar við höfum fetað okkur
upp á við og niður á við í drjúga stund
lengra og lengra inn í myrkrið, og ég
hef skrifað, að hellirinn beygi á tveim-
ur eða þremur stöðum, og krossað átta
eða níu sinnum við hverja 25 metra, sem
mældir hafa verið, erum við skyndilega
staddir í allstórri hvelfingu.
Eftir gaumgæfilega athugun kemur i
Ijós að þarna greinist hellirinn. Beint
framundan virðíst aðalhellirinn halda
áfram, en hátt á vinstri hönd liggur
annar hellir miklu mjórri og lægri. Það
er sezt á rökstóla. Meirihlutinn, þ.e. ég
og Guðbrandur viljum láta afhellinn X
friði, Örn og Snorri sitja hjá, en Guð-
mundur vill óður og uppvægur kanna
hellinn. Hann byrjar að tala um gildi
afhella í þágu vísindanna, og bætir því
18 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS'
24. desember 1860