Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1966, Blaðsíða 15

...v.-v 'js.-■ v,-.-'.

Sagt undan og ofan afævi sellósnillingsins og friðarvinarins
Pablo Casals, sem nu stendur áníræðu
ons konungur XII, sem greifinn hafði
kennt fyrri. Að kennslu lokinni leikur
Casals fyrir lærimeistara sinn, þá er
reiddur fram hádegisverður og loks
hjálpar Casals greifanum að klöngr-
ast upp í vagninn sem flytur hann til
konungshallarinnar til starfa fyrir
drottningu. hessi ár stundar Casals
einnig jafnframt öðru námi tónlistar-
nám, m.a. hjá Bretón og hjá Monasterio
og tvisvar í viku hverri fer hann til
Ikonung'S.hallarinnar að leika fyrir drottn-
ingu og stundum með henni, þyí drottn-
ing leikur sjálf á píanó og þykir gam-
an að leika fjórhent.
Aftur er það móðir Casals
eem ákveður að hér skuli verða breyt-
ing á. Morphy greifi vill að pilturinn
leggi fyrir sig tónsmiðíir, en móðir
hans er viss um að sonur hennar geri
réttar í því að leggja alúð við selló-
leikinn, þar muni framtíð hans örugg-
ari og efnilegri, hann geti þá alltaf
6núið sér að tónsmíðunum síðar. Og
hún tekur sig upp á ný með synina
Iþrjá og heldur til Belgíu, til Briissel
með bréf frá Morphy greifa til hins
kunna stjórnanda tónlistarskólans þar,
Gewaerts.
Dvölin í Belgíu varð skemmri
miklu en áætlað var og atvik það er
því réði var lengi í minnum haft með
vinum Casals og aðdáendum. Gewaert
ies bréfið Morphys greifa og lítur á
tónsmíðar Casals og segir honum að
6vo búnu að hann kunni þegar meira
fyrir sér en svo að nokkur sá finnist
i Belgíu er geti kennt honum neitt í
þeim efnum. Ráðleggur hann pilti að
jreyna að komast sem fyrst til Fansar
og hlusta þar á alla þá tónlist er hann
fiamast geti en spyr jafnframt hvort
hann vilji ekki nota tímann meðan
hann dveljist í Belgíu til þess að sækja
tíma í sellóleik hjá prófessor Jacobs.
Casals gengur því fyrir Jacobs, ung-
ur maður og ekki aðsópsmikill og sýn-
ist reyndar enn yngri en hanh er í
raun og veru, svo smár vexti er hann
©g uppburðarlítill.
Jacobs tekur þessum nemanda sín-
tim fálega, þykir sem Gewaert muni
hafa borið á hann of mikið lof vegna
meðmælanna greifans og spyr hvað
bann vilji leika fyrir sig, kannski eitt-
hvert shemmtilegt spænskt þjoðlag.
Casals dylst ekki sneiðin prófessors-
ins og þykkist við, grípur það sellóið
eem hendi er næst — þvi sitt eigið hafði
hann skilið eftir heima — og leikur
erfiðasta verk sem fyrir var tekið á
pkólanum, „Souvenir de Spa“ eftir Ser-
vais. Þögn slær á alla viðstadda og
menn undrast hvílíkt vald þessi sma-
vaxni sunnanmaður hefur á hljóð-
færinu. A skammri stund hefur hann
j fangað hug þeirra allra. „Mitt ríki er
f andans hæðum“ sagði Beethoven forð-
um daga við fyrirfólkið í Vínarborg.
Casals gæti sagt eitthvað svipað. Riki
heggja er ríki tónanna, skammlíft hverju
ginni en skilur þó eftir djúp og varan-
leg áhrif.
jVleðan Casals leikur bliknar
Jacobs og roðnar á víxl og er afleit-
lega brugðið. Er verkinu lýkur bendir
hann Casals að koma inn með sér á
Bkrifstofu, biður hann mikillega afsök-
Bnar á viðtökunum og býður honum að
dveljast með sér þama um veturinn
©g muni hann þá, þótt það brjóti að
Bönnu í Ibága við allar reglur skólans,
hJjóta fyrstu verðlaun að vori. En
Pablo Casals á allt skaplyndi sunnan-
rnanna og er stórlyndari miklu en
stærðin gefur til kynna. Hann segir
Jacobs stuttur í spuna en sárhrygg-
ur að svo illa hafi hann tekið sér,
feimnum pilti og óframfærnum, langt
að komnum úr framandi landi, að
aldrei mirni hann sitja eina einustu
kennslustund hjá honum.
Að svo búnu heldur Casals heim,
hittir fyrir móður sína og segir henni
allt af létta en hún hlustar á söguna
allt til enda og lofar hvorki né last-
ar framferði sonar síns en segir að-
eins: „Jæja sonur sæll, hvað hyggstu
þá fyrir?“ — „Fara að ráðum Gewa-
erts“, anzar drengur af bragði, „halda
til Parísar að hlusta á músikk“. í bítið
næsta morgun leggja þau af stað.
Mr etta var örlagarík ákvörðun, því
nú féll niður styrkur Spánardrottningar
Svona leit hann út, pilturinn sem sigr
aði Parísarbúa á fyrstu tónleikum sín-
um með Lamoureux.
og þá varð þröngt í búi hjá þeim Cas-
als og móður hans með bræðurna litlu
tvo, sem orðnir voru þriggja og fimm
ára er 'hér var komið sögu, á framfæri
sínu. En mæðginin láta ekki hugfail-
ast. í>au höfðu haft með sér til Belgíu
rúmfatnað sinn og nauðsynlegustu eld-
húsáhöld og fluttu áfram með sér til
Parísar. Þar fá þau inni í saggafullu
húsi og niðurníddu í einu fátækrahverf-
inu, ömurlegum stað og heilsuspUlandi.
Casals ræðst ekki í að leita sér kennslu,
heldur snýr sér þegar í stað að því að
sjá fjölskyldunni farborða. Músikkin
verður að bíða um sinn. Hann fær vinnu
við hljómsveit á skemmtistaðnum Fol-
ies Marigny og þar með er fjölskyld-
unni tryggt nauðsynlegasta lífsviður-
væri. Fyrir starfann fær hann fjóra
franka á dag og þarf þá að fara gang-
andi heimanað og heim aftur um þvera
Parísarborg þrisvar á dag, til æfinga
að morgni og til að spila við sýning-
arnar síðdegis og á kvöldin. „Fótgang-
andi er aUt svo skelfing langt í burtu“
skrifaði Mozart einhverju sinni i bréfi
tU föður sins. Og Casals er á sama
máli. En fargjaldið með strætisvagn-
inum er fimmtán sentímur og fyrir það
fé er hægt að kaupa hálft pund af
brauði. Þess vegna gengur Casals til
vinnu sinnar og frá aUa daga.
IWÍóðir hans leggur líka sitt af
mörkum þótt ekki eigi hún hægt um
vik og tekur fatnað heim að sauma. Oft
situr hún að saumum sínum þegar
Casals kemur heim löngu eftir mið-
nætti og heldur stundum áfram lengi
nætur meðan sonurinn leikur á sellóið
sitt lög sem honum komu í hug á göngu
ferðunum löngu heimanað og heim aftur
Um síðir veikist Casals. Þá eru góð rá'ð
dýr, því það eru meðul og læknis-
hjálp í stórborginni. Og einn morgun-
inn bregður sjúklingnum heldur en
ekki í brún er móðir hans kemur heim
aftur eftir að hafa skilað af sér saumun-
lim — hún er með stuttklippt hárið,
þeta mikla, þykka og fallega hár sem
hún hafði alla tíð verið svo hreykin af,
þetta hár sem hún burstaði af kost-
gæfni kvölds og morgna . . Ég seldi
það“ segir hún og ber ekki við að brosa,
„okkur vantaði peningana.“
Veturinn var harður. Er á hann leið
og Pablo 'batnaði veiktist móðir íhans
og lá lengi líka. Þá sáu þau sitt óvænna
og ákváðu að fara aftur til Spánar. Er
henni batnaði tóku þau saman sitt haf-
urtask og héldu heim á bóginn, til
Barcelona. Það hafði gengið á ýmsu
fyrir þeim þessi útivistarár og vegur
þeirra við heimkomuna var ekki mikill
á veraldarvísu, en Casals þótti samt sem
nokkuð hefði á unnizt. „Hlustið á mús-
ikk, alla þá músikk sem þér framast
getið“ hafði Gewaert ráðlagt honum í
Brússel forðum. Og Casals hafði lagt
við eyrun og hlustað á allt sem hann
komst til og þar á meðal á Mattheusar-
passíu Bachs.
X Barcelona er mikið um að vera
þegar Casals kemur heim aftur, borg-
in í örum vexti og menningarlíf stend-
iir þar með blóma en nýi tíminn og
sá gamli takast á. í leikhúsunum er

verið að sýna verk Ibsens, Hauptmanns, !
Sudermanns og Björnssons og í tónlist- i
inni hefur Wagner haslað sér völl á i
kostnað ítölsku óperusmiðanna, úr- ■
drættir úr verkum Tolstojs og Gorkis ■
birtast í tímaritum og þýdd eru verk
Nietzsches og Novalis og í arkítektúr er
Gaudí að skapa ný form, en á list-
sýningum gefur að líta verk eftir Pic-
asso og Nonell sem búa yfir öflugri
mótmælum gegn riikjandi þjóðháttum
en sprengjurnar anarkistanna sem
alltaf láta til sín heyra annað veifið
á götum úti.
Casals er skipaður prófessor við tón-
listarskólann í Barcelona og jafnframt
fyrsti sellóleikari í hljómsveit óperu-
leikhússins. Hann er enn svo ungur,
að hann óttast agaleysi nemenda sinna,
geri þeir sér það ljóst hversu litlu
eldri hann er þeim' og safnar því skeggi,
klippir sig að hætti Parísarbúa og geng-
ur jafnan uppáklæddur og er hinn
virðulegasti í allri framgöngu. Þess ut-
an er hann strangur kennari, svo strang
ur að enn er i minnum haft meðal
nemenda hans er þá voru.
Um þessar mundir fer hann líka að
halda tónleika, ýmist einn eða með
píanóleikaranum og tónskáldinu Grana-
dos, og er hvarvetna mj'ög vel tekið. Eitt
sinn er hann fer í tónleikaferð til
Portúgal kemur hann við í Madrid og
heimsækir þá Morphy greifa, sem fer
með hann á fund drottningar. Drottn-
ing gefur honum þá selló eitt flestum
betra og glæsilegra og lætur greypa
Pablo Casals og Albert Schweitzer, „Bach-postularnir“ sem kallaðir voru
einhverju sinni, ræða nauðsyn þess að friður ríki með öllum mönnum og
hvað megi til þess gera með aðstoð alþjóðasamtaka.
' 24. desemiber 1%6
■LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15