Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1966, Blaðsíða 16

Casals og- Marta kona hans taka við heillaóskum Kennedys Bandaríkjaforseta
og Jaqueline konu hans eftir tónleika sem Kennedy voru haldnir í Puerto
Kico. Casals lék einnig fyrir Kennedy í Hvita húsinu og var það í annað sirrn
er hann kom þar, því áður hafði hann sótt heim Theodore Roosevelt í forseta-
tíð hans.
I það safír til minja. Morphy greifi ger-
ir ekki síður vel til Casals þótt með
öðru móti sé og skrifar meðmælabréf
með honum til handa franska hljóm-
sveitarstjóranum Lamoureux, sem ein-
mitt þá heyr harða baráttu fyrir verk-
um Wagners í Parísarborg.
Lamoureux tekur Casals af nokkr-
um styttingi og á enda vanda til slíks,
biður hann koma aftur næsta dag. Cas-
als gerir svo, en Lamoureux kveðst
þá vera vant við látinn. Casals snýst
á hæli svo skjótt að Lamoureux bregð-
ur skemmtilega í brún og snýr við blað-
inu með það sama og biður hann að
leika fyrir sig. Casals gerir bón hans
og verður Lamoureux þá svo hugfang-
inn og hrærður að hann tárast við og
segir: „Þér leikið með mér á næstu
tónleikum.“
eir tónleikar tryggðu Casals
heimsfrægð. Upp frá þeirri stundu er
hann lék með Lamoureux stóðu honum
allar dyr opnar. Hann hóf þá fyrir al-
vöru tónleikaferil sinn og ferðaðist um
heiminn þveran og endilangan að kalla
mátti í þann tíð og hlaut fyrir mikinn
heiður og æru af öllum mönnum. Hann
lék fyrir Viktoríu Bretadrottningu í
sumarhöll hennar á eyjunni Wight og
fyrir Theodore Roosevelt Bandarikja-
forseta í Hvíta húsinu og fyrir aðskilj-
anlega fursta og annað fyrirfólk í Pots-
dam-höll. Hann fer í tónleiíkaferðir um
Frakkland, Spán, Belgíu, Holland,
Norðurlönd, England, Þýzkaland og Aust
urríki og Ungverjaland (sem í þann tíð
voru eitt og sama ríkið). Til Suður-
Ameríku kemur hann líka og til Banda-
ríkjanna og er þar tekið með hyllingar-
hrópum þeim er áður fögnuðu fiðluleik-
aranum Kreisler „Konungur bogans er
kominn". í hartnær fjóra tugi ára er
Pablo Casals sá listamaður heims sem
flesta tónleika heldur á ári hverju eða
um 250 að jafnaði og sá þeirra jafn-
framt sem safnar þar mestu fé.
'Hann kemur til Rússlands til að
halda þar tónlei'ka 1905 rétt í þann
mund er þar er gerð bylting en heldur
tónleikana engu að síður, við Kertaljós
í höllu einni í Sankti Pétursborg, því
allsherjarverkfall er I borginni samfara
byltingunni og skothvellir trufla tón-
leikana nokkuð, enda sumir allnærri
höllinni. Seinna heldur Casals einnig
tónleika í Moskvu og enn síðar fer hann
í tónleikaferð um landið allt og er
ákaft fagnað.
f París vingast Casals við Massenet,
Fauré og Saint-Saens og þeir skrifa
fyrir hann tónverk. í Rússlandi gistir
'hann Ihjá hljómsveitarstjóranum Ziloti
og kynnist þar og á ferðum sínum um
landið Rimsky-Korsakov, Rachmanin-
off, Scriabin, César Cui, Liadow, Kusse-
witzki og Glasunov, sem skrifar íyrir
hann konsert. Og á tónleikum hans viða
um heim veljast honum til undirleikara
menn á borð við Paderewski, Bruno
Walter, Harold Bauer, Horzowski og
Schulhof. f Hollandi leikur Julius Rönt-
gen á píanóið er Casals heldur þar tón-
leika og í Noregi Grieg. Casals er í
París þegar Dreyfusarmálið stendur
sem hæst og kynnist þar Clemenceau,
sem þá var mikill vígamaður bæði á
sverð og penna, kynnist líka Piccart,
þeim er allur styrrinn stendur um,
Léon Blum, Briand, Viviani og málar-
anum Carriere sem gerir af honum
fræga mynd. Hann verður mikill vinur
heimspekingsins Bergsons, sem inr.ir
hann oft og einatt eftir því hver sé
kjarni tónlistarinnar. Af listamönnum
er hann hændur að Ysaye og heldur
oft með honum tónleika og einnig er
hann góðkunningi Enescos og Caselia.
Cortot og Thibaud eru líka vinir hans
og með þeim myndar hann tríó sem orð
fór af víða um heim.
ll engi vel var Casals ófáanlegur
til þess að halda tónleika í Vinarborg,
þótti sem bann myndi þar eiga við að
etja snillingana Haydn, Mozart, Schu-
bert og sjálfan Beethoven og leizt ekki
á. Er hann loks lætur til leiðast er hann
svo taugaóstyrkur að hann má vart
halda á boganum og missir hann reynd-
ar úr höndum sér þegar á fyrstu nótun-
um svo hann þýtur út í sal. Engum við-
staddra stekkur þó bros af þessu til-
ei'ni, heldur rétta menn gripinn aftur
meistara sínum, maður af manni og
hneigja sig með kurt og pí. Með það
hefur kurteisi Vínarbúa og aðdáun sigr-
azt á taugaóstyrknum og Casals leikur
betur á sellóið sitt en nokkru sinni fyrr.
Letchitski, píanókennarinn frægi, sem
m.a. kenndi Paderewski, var að því
spurður að tónleikunum loknum, hversu
honum hefði þótt. „Þann veg“, sagði
Letchiski, „að ég ráðlegg nemendum
mínum og reyndar öllum ykkur sem orð
mín nemið að láta ykkur aldrei ganga
úr greipum tækifæri til að hlusta á
Casals. Sjálfur mun ég sitja um færi
til þess að hlusta á hann héðan í frá.“
f Þýzkalandi átti Casals við rammari
reip að draga. Hann hafði ungur dreng-
ur einhverju sinni rekizt inn á forn-
bókasölu í Barcelona og fundið þar
„Sex svítur fyrir selló“ eftir Bach. Æ
síðan hafði 'hann æft verk þessi með
leynd og þótti sem þar myndi vera eitt
höfuðverka tónlistarferils síns. Hann
vildi sýna og sanna að svíturnar væru
ekki aðeins skynsamlegar og nota-
drjúgar æfingar eins og almennt var
talið, heldur lifandi tónverk, full af
skáldskap og lotningu og háleitum til-
finningum. Þegar hann svo lék þær
fyrsta sinni á tónleikum í BeTlín ætl-
aði allt um koll að keyra og Þjóðverj-
ar fylltust vandlætingu á þessum út-
lendingi sem ætlaði sér þá dul að
kenna þeim að þekkja þó ekki væri
nema eina nýja hlið á meistara Bach.
Eftir miklar deilur fór svo að skilning-
ur Casals á svítunum sex og túlkun
hans á þeim náði almennri viðurkenn-
ingu. Zinger og Furchtwángler lofuðu
hann hástöfum og Albert Schweitzer,
sem sjálfur lék verk Bachs flestum bet-
ur og skrifað hafði um meistarann bók
3J auki, varð svo um er hann heyrði
Casals leika eina svítuha fyrsta sinni
að hann hrópaði upp yfir sig: „Þúumst
fyrir alla muni, þúumst!“
U m þetta leyti, þegar Casals
stenuur á hátindi frægðar sinar, kemst
það orð á að hann sé með afbrigðum
skapstyggur. Umboðsmenn og aðrir sem
um tónleika hans sjá eru sagðir í öng-
um sínum þegar hann sé annars vegar,
svo afdráttarlaus sé hann í kröfum sín-
um og slaki aldrei á etf listin eigi í
hlut. Ein sagan segir að hann hafi lát-
ið stöðva loftræstikerfi í „Kings Hall“
í London vegna þess að nema mátti suð
í því, önnur greinir frá konu einni er
sótti tónleika Casals í París og varð
það á að beita blævæng sínum af helzt
til mikilli ákefð. Konan sat á fyrsta
bekk og Casals leit til hennar ofan af
sviðinu, svo illu auga að leið yfir frúna
á stundinni. f Brússel hætti Casals ein-
hverju einni í miðju verki er einhverj-
um áheynanda varð það á að hósta. „Ég
er líka kvefaður", sagði Casals, „en ég
sýni ekki Bach það tillitsleysi að hósta
á þessari stundu. Gjörið svo vel að fara
að dæmi mínu“. Grafarþögn ríkti í saln-
um það sem eftir var tónleikanna og
enginn dirfðist að æmta né s'kræmta.
Ótaldar eru líka sögurnar af þvi er
Casals hætti að leika vegna skrafs á
áheyrendabekkjum eða öðru ámóta og
er vafalítið margt satt þótt ýkzt hafi
og margfaldast í meðförum manna.
Eftir borgarastyrjöldina á Spáni dró
Casals sig í hlé að kalla mátti og settist
að í F’rades í Frakklandi sunnanverðu,
skamman veg frá Miðjarðarhafinu. Þar
vann hann löndum sínum er land flýðu
í styrjöldinni allt það gagn er hann
mátti og kostaði til miklu fé og enn
meiri tíma, svo að sellóið hans sat á
hakanum langtímum saman. Þá skall a
heimsstyrjöldin síðari og flestallir lista-
menn erlendir yfirgáfu Frákkland og
reyndar margir þarlendir listamenn
lika. Casals bárust glæsileg tilboð vest-
an um 'haf þar sem hampað var auð
og öryggi er í vændum væri vildi hann
setjast þar að og boðið var að senda
flugvél þaðan til Frakklands þeirra er-
indá einna að sækja hann.
C asals þá ekki tilboð þessi, vildi
ekki skiljast við landið sem verið hafði
honum kært aðsetur um langan tíma
og fjölda landa hans hæli í neyð. Og
hann tók sig upp frá þorpinu sínu og
fór í tónleikaferðir um landið þvert og
endilangt og gaf jafnan allt það fé er
inn kom, að því marki að aldrei vildi
hann þiggja meiri greiða af tónleika-
haldara en eina bjórkollu og var mörg-
um minnisstætt. Þá var auður Casals
sem áður var nær allur til þurrðar
genginn og svo erfitt um öll föng f
Frakklandi pð oftlega varð hann að
setjast að snæðingi kappklæddur, í yfir-
frakka og með trefil sökum kulda og
eldsneytisskorts.
Á þessum árum var lengi samvistum
við Casals katalónski rithöfundurinn
Joan Alavedra er skráð hefur ævisögu
hans. Alavedra orti einhvern tíma um
þetta leyti ljóðið „E1 Pessebre" sem
Casals samdi síðar við oratoríó, er flutt
hefur verið mjög víða um heim. Tón-
listarhátíð sú sem kennd er við Cas-
als og haldin hefur verið í Prades ár
hvert um langt skeið hóf einnig göngu
sína á þessum árum, og var hin fyrsta
haldin á aldarafmæli Bachs.
P
1. ablo Casals hefur nú um áratuga
skeið notið almennrar hylli og viður-
kenningar sem bezti sellóleikari I
heimi og ýmsir vilja einnig telja hann
tii fremstu hljómsveitarstjóra sem nú
eru uppi. En hann hefur lagt gjörva
hönd á sitthvað fleira, eins og áður hef-
ur verið á drepið. Hann stofnaði hljóm-
sveit sem heitin var eftir honum,
„Orquesta Pau Casals" í Barcelona og
þótti afburðagóð. Hann var potturinn
og pannan í tónlistarhátðunum sem við
hann eru kenndar, bæði þeirri sem
haldin er í Prades ár hvert og hinni
sem fram fer í San Juan í Puerto Ricou
Þá er hann einnig tónsmiður góður eins
cg áður er getið og friðarsinni flestum
meiri. Starf hans í þágu friðar á jörðu
er allt að því eins annálað og sellóleik-
ur hans og aldrei hefur Casals látið
undan siga eða slakað á í baráttu sinni
fyrir frelsi, lýðræði og friði, heldur
jafnan verið eins stáðfastur í sannfær-
ingu sinni þar og í tónlistinni.
Hann hefur og hlotið almenna viður-
kenningu fyrir hvorttveggja, starf sitt J
þágu tónlistarinnar og starf sitt fyrir
frið á jörðu. Honum var boðið til Sam-
emuðu þjóðanna fyrir nokkru að leika
þar og ávarpa þingheim er honum voru
veitt heiðursverðlaunin „Award oí
Hirodhima“. Hann hefur verið sæmdur
heiðursmerki því sem kennt er við Al-
bert Einstein og því sem ber nafn
Schweitzers og hann á einnig í fórum
sjnum æðsta heiðursmei’ki Bandaríkj-
anna, Ffelsisorðuna.
Gasals hefur ekki komið tii Rúsn-
24, desemiber 196®
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS