Lesbók Morgunblaðsins - 23.10.1949, Blaðsíða 4

464
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
kalksteirí fyrír ofan fossinn í Mó-
gilsá. Var þet(a miklu hærra í fjall-
inu og flutni^gar allir erfiðari fyrir
vikið, ^.iJur,Yjar kalksteinninn flutt-
uf ,á, þg£jiip»;frá námunni niður að
sjóvTVá^ það .bæði kvotlsamt og erf-
itt7°gt,n?yfl$?t dýrt. Og svo voru
fipt^ing^f:, jijifð bátum þaðan til
Reyþj^víkpr. Voru hafðir tveir eða
þfír .þgtft^yijfS flutningana, þar á
rQeðgi,|frcjn§lt; loggorta, sem Egill
riiðc
Tji^.et .y^fþjjit um reksturinn á
þessu þfi Jfg þefur hann kostað kr.
5if23-54>ftMs-ilEn upp í það kemur
seft kfilk^l^rir kr. 3778.89 og kalk-
steipp, teír kr. 1200.00, eða samtals
kr. 49-78.8íif svo að tap kr. 349.65
hefur q^ðið^-.rekstrinum.
Kalkiðl var. selt í smásölu til
hinna og annara og kostaði hver
tunna^af því 6 krónur. Af því má
sjá, &ð á þessu ári hafa fengist um
630 tunnur. af kalki.
. uainsd I .?
TIL ER nafnlaus grein um kalk-
námið, skrifuð á dönsku þetta ár.
Mun hún hafa átt að birtast (og
hefUr máske., birst) í einhverju
dönsku blaði. Er þar veist að stjórn
inni og yfirvöldum fyrir það hvað
þau hati sýnt lítinn skilning á þessu
nauðsyhjamáli, og jafnframt svnt
því beran fjandskap. Þykir mjer
líklegt að greinin sje runnin und-
an rifjum Egils. Er því þar og lýst
hvaða vonir hann hefur bundið við
þetta fyrirtæki um bættan húsa-
kost í Reykjavík. Segir þar m. a.
svo: ,, t,..
— í Reykjavík hafa verið bygð
nokkur steinhús í sumar. Þar á
meðal íbúðarhús fyrir almúgafólk,
og má það furðulegt heita í því
árferði sem nú er, því að hjer er
mjög þröngt í búi vegna þess að
fiskveiðarnar brugðust algjörlega.
— Enginn efi er á því, að fram-
vegis munu menn byggja hús sín
hjer úr steini og kalki. En það er
ekki gott að segja hve fljótt stein-
húsin munu útrýma torfbæunum.
En hvort sem þess verður langt eða
skamt að bíða, þá mun sú breyting
hafa hin heillavænlegustu áhrif á
kjör allra, því að bætt húsakynni
er eitt af aðalskilyrðunum fyrir því,
að hjer geti orðið menningarlegar
framfarir. —
ÞRÁTT fyrir dugnað og áhuga
Egils stóð fyrirtæki þetta ekki
nema í nokkur ár. Björn Kristjáns-
son, síðar bankastjóri, var einn af
þeim, sem vann við kalknámið í
Esju, og segir hann að það hafi
lagst niður vegna þess að það borg-
aði sig ekki, og kennir þar um ó-
heppilegum vinnubrögðum og of
miklum flutningskostnaði. Hann
segir að kalksteinninn hafi sprengst
illa með púðrinu, og í stað þess að
reiða hann á hestum ofan úr nám-
unni, hefði verið betra og kostnað-
arminna að hafa þráðbraut niður
brekkuna og renna honum niður.
Benedikt Gröndal, bróðir Egils,
sem átt hefur að vera þessum mál-
um kunnugur, segir svo um kalk-
vinsluna:
„Fyrir nokkrum árum var hjer
kalkofn og átti að brenna þar kalk-
stein, sem fanst í Esjunni. Var þetta
gert nokkra stund, en fórst fvrir
bæði vegna þess, að flutningur frá
námunni varð of dýr og erfiður, og
svo vegna þess, að vatn úr læknum
var haft í kalkið, en það vatn er
óhreint, bæði úr tjörninni og svo
blandað sjávarseltu og óhæfilegt til
kalkgerðar. Varð kalkið þannig ó-
nýtt, eða miklu verra en burft
hefði. En þetta vildu forsprakkarn-
ir ekki heyra, þótt sagt væri við
þá.“
Eitthvað hefur Gröndal sjálfsagt
til síns máls um að vatnið úr lækn-
um hafi skemt kalkið. En ekki hef-
ur það verið altaf, því að sagt var
að kalkið hefði verið betra og sterk-
ara heldur en útlent kalk. Stein-
stjettin gamla í Bankastræti var
límd saman með kalki úr Esjunni.
Þegar Bankastræti var breytt, var
hún rifin upp, og brotnuðu þá stein-
arnir fyr en að samskeytin gæfu
sig. Það sýnir að ekki hefur alt kalk
ið verið ljelegt. Og enn stendur
steinhús Þorsteins Tómassonar í
Lækjargötu 10. Það er límt saman
með kalki úr Esjunni og hefur það
ekki látið á sjá enn.
LÖNGU síðar, árin 1916—17, var
gerð önnur tilraun með kalknám í
Esjunni. Átti þá að brenna kalkið
þar efra. „5 eða 6 menn unnu í 2
mánuði við að losa kalkstein úr
ákveðnum gangi þar; var komið
nokkuð djúpt niður í hann og var
veggurinn því orðinn hár að ofan-
verðu. Verkamennirnir fundu nú
upp á því að skjóta 30 Dynamit-
patrónum í einu í ganginn. Afleið-
ingin varð, að efri veggurinn
hrundi ofan í ganginn og fylti hann.
Fjelagið gafst svo upp við fvrir-
tækið.“------
Nokkuð er af gulli í kalkstein-
inum og kvarzgöngum, sem eru í
sambandi við hann. — Rannsakaði
Trausti Ólafsson efnafræðingur sýn
ishorn úr námunni fyrir Björn
Kristjánsson og reyndist gullmagn
ið í kalkganginum 10—19 grömm í
tonni, en í kvarzinum nokkru meira
eða alt að 26 gr. í tonni. En í gull-
námum Suður-Afríku var þá með-
altal gullmagns 12% gramm í tonni.
Björn segir því: „Ef nú Egill Egil-
son hefði látið rannsaka kalkstein-
inn fyrir gull-----þá hefði ágæt-
lega borgað sig að vinna steininn
þar á staðnum sem gullstein. Eins
hefði sennilega vel borgað sig að
brenna og leskja kalksteininn þar á
staðnum og leysa gullið úr afgang-
inum af steininum, sem ekki leskj-
aðist, með cyankalium.“
Á. Ó.
(Heimildir: Hndr. Lbs. 314 fol. Hndr.
J. S. 133 fol., Reykjavík um aldamótin,
Iðnsaga íslands II, Alþtíð. 1875, Stjórn-
artíð, 1876).