Frjáls verslun - 01.04.1960, Blaðsíða 23

er upphcifið og endirinn í atvinnulífinu. Þess vegna
cr uppeldi og menntun, brýning viljans og atvinnu-
frelsi svo jiýðingarmiklir þættir þessara mála.
Ytri aðstæður
Ég ætla þá að segja nokkur orð um hinar ytri
aðstæður.
Ég sé það, að Jónas Haralz miðar yfirleitt við
óbreyttar aðstæður, óbreytt ástand í heiminum.
Þetta er svipað og við Ólafur Björnsson, prófessor,
gerðum um áramótin 1949/50. Ég tel þetta óhjá-
kvæmilegt, en það er síður en svo að ég telji þetta
lítils háttar atriði.
Fyrsta strikið í reikninginn hjá okkur Ólafi kom
eiginlega strax. Meðalaflinn í róðri hjá bátaflotanum
við Faxaflóa minnkaði á vertíðinni 1950 úr 7,1 tonni
í 5,9 tonn, eða um 17%. Á næsta ári lækkaði þessi
tala í 5,2 tonn. Lækkunin var orðin 27%. Á tveimur
árum minnkuðu afköst bátaflotans — framleiðni
hans — um 27%. Þetta var aðalútflutningsatvinnu-
vegurinn.
Næst. — Eftir þrjá mánuði brauzt Kóreustyrj-
öldin út. í kjölfar hennar sigldu strax miklar verð-
hækkanir erlendis. Á næsta ári, 1951, var verðlag
innfluttu varanna í innkaupi, þ. e. viiðað við óbreytt
gengi, orðið 30% hærra en 1949. Ég þarf víst ekki
að minna neinn hérna inni á það, að þetta hafði
hinar verstu afleiðingar fyrir verðlagsþróunina inn-
anlands. Þessi verðhækkun innflutningsins bættist
ofan á verðhækkun gengislækkunarinnar.
Ofan á þetta bættist svo að verzlunarkjörin
versnuðu á árinu 1950 um 11%, á árinu 1951 um
5—6%. Því verður víst ekki haldið fram, að árin
1950 og 1951 hafi hinar ytri aðstæður efnahags-
starfscminnar verið hagstæðar.
Fyrir þá, sem kunna að hafa áhuga á verðlags-
þróuninni, vil ég benda á, að niðurgreiðslur ríkis-
sjóðs voru minnkaðar þessi ár úr 36 m. kr. 1949
í 23 m. kr. 1951.
Nú, svona breyttust hinar ytri aðstæður þá. En
nú er kannske lag. Nú er friður og spekt í heim-
inum. Það eru ekki nema örfáar styrjaldir í gangi,
og þær ekki stórar. Ég vona innilega, að svo sé,
því að þá myndu nýju efnahagsráðstafanirnar
greiða okkur veginn á komandi árum. Iíins vegar
má búast við samdrætti í atvinnulífi Bandaríkj-
anna á þessu ári, og breytingu til hins verra á hinu
almenna veðurfari í heimi efnahagsmálanna. Það
sem ég meina með þessum orðum er það, að við
skulum ekki gera of lítið úr óvissunni, sem fylgir
ekki aðeins öllum mannlegum athöfnum, heldur
sér í lagi þjóðfélagi athafnafrelsisins.
En eins og ég sagði, í sambandi við þessar ráð-
stafanir er ekki um annað að ræða, en miða við
óbreyttar aðstæður.
Almennt um ráðstafanimar
Að lokum nokkur almenn orð um ráðstafanirnar.
Ráðstafanirnar eru til bóta, hver einstök og allar
í senn. Þótt þær séu nauðsynlegar og sjálfsagðar
eins og nú er komið, er ég ekki eins sannfærður,
að með þeim séum við komin í höfn. Við erum
vissulega á réttri leið. Ég hefi áður minnzt á arfa-
sáturnar tvær, sem á að fjarlægja: vísitölubinding-
una og kjarasamninga bátasjómanna. En aðrar
verða eftir. Má þar nefna t. d. hinar gífurlegu
niðurgreiðslur. Niðurgreiðslur á verðlagi innanlands
eiga að halda áfram, og verða auknar. Er áætlað
að til þeirra ráðstafana verði upphæðin aukin um
38 milljónir, vegna innfluttra neyzluvara. Niður-
greiðsla á innlendum vörum nemur 265 milljónum.
Samtals eru þetta rúmar 300 milljónir. Það er ekki
skemmtilegt að taka svona vegnarnesti með sér á
leið inn í framtíðarlandið. Málið hefir þó þann
kost, að um er að ræða að nokkru leyti sjálfstætt
vandamál. Þetta verður erfitt viðfangsefni. En ég
trúi, að góður vilji sé fyrir hendi, og að með tím-
anum megi losa um þessi lielsi, án þess að setja allt
um koll. Þá má einnig minnast þess, að gengislækk-
unin æsir hinn óheilbrigða eld dýrtíðarhugarfarsins.
En takist að varðveita jafnvægið kulnar hann út.
Þetta er lýðfrjálst land og því hægt að eyði-
leggja ráðstafanir, sem byggja á þátttöku borgar-
anna, beinni eða óbeinni. En með spellvirkjum
sanna spellvirkjarnir ekki sitt ágæti, né vekja þeir
traust þjóðarinnar. Það eina, sem þeir gætu knúið
fram, er ástand, þar sem endurtaka þyrfti ráðstaf-
anirnar.
Útkoman nú veltur langmest á því, hver verða
viðbrögð þjóðarinnar, og sérstaklega launþeganna.
Sum ykkar munu sjálfsagt spyrja: Hvernig geta
ráðstafanirnar verið til bóta, ef sú hugsun kemst
að, að þær þurfi kannske að endurtaka, og ef til
vill áður en langt um líður?
Mig hefur oft furðað á því, hve djarfir stjórn-
málamennirnir geta stundum verið við ráðstafanir,
sem mér hafa virzt vera aðeins spor í sandinn,
horfin næsta dag. Meginhlutinn af ráðstöfunum
vinstri stjórnarinnar í jafnvægismálunum var af
þessu tagi. Stjórnmálamennirnir ganga í það af
miklum dugnaði að framkvæma þær, og er það vel.
Það er nauðsynlegt að leiðtogar þjóðarinnar á
stjórnmálasviðinu hafi bæði djörfung og dug. Ann-
ars væri þjóðin illa komin. En ég hefi oft ekki getað
varizt þeirri hugsun, hversu æskilegt það væri fvrir
þjóðina, að þeir beittu framtaki sínu, dugnaði og
hæfileikum til að setja þjóðinni efnahagskerfi, sem
væri þannig, að ekki þyrfti þessar endurteknu
stóraðgerðir. MikiIIi orku er eytt í ráðstafanir, sem
flestir menn sjá, að eru bráðabirgðaráðstafanir, eða
sem skjótlega eftir á sýna sig að hafa verið bráða-
FRJILS VERZLUN
23