Frjáls verslun - 01.04.1960, Blaðsíða 14

Pétur Benediktsson:
Enn um bankamálin
Ríkið kostar aðeins einn hæstarétt til þess að
dæma afbrotamenn. Er þá nokkur ástæða til þess
að það haldi uppi nema einum banka til þess að
dæma mál þeirra sem vilja fá peninga að láni?
Svarið við þessari spurningu finnst mér velta á
því, hvort menn trúa á frjálsa samkeppni eða ekki.
Viðhorf þeirra, sem stjórna einokun, vill verða mjög
á einn veg gagnvart viðskiptamanninum, og skiptir
þá ekki máli hvort um er að ræða einokunarverzlun-
ina gömlu, landsföðurlega konungs-einokun, einok-
un selstöðuverzlunar, kaupfélags eða banka, svo
að nokkur dæmi séu nefnd. Þegar ekki er í annað
hús að venda, fer sá sem valdið hefur að líta á
sjálfan sig sem dómara og viðskiptamanninn sem
sökudólg. Þetta er skelfing leiðinleg hlið á mann-
legu eðli, en það er margsannað af frásögnum aftan
úr grárri forneskju, að svona hefir þetta verið, og
við vitum af biturri reynslu, að svona er það enn.
Dreifing valdsins er það læknislyf sem notað er
til þess að koma í veg fyrir að valdasýki ein-
staklinga komist á of hættulegt stig. Á vissum
sviðum verður að fela einstaklingum endanlegt
úrskurðarvald, t. d. dómstólunum til þess að vinna
gegn þrætugirni, hnefarétti og glæpum, og ríkis-
stjórninni til þess að ákveða stefnumið þjóðarskút-
unnar í þann og þann svipinn. Og þó er úrskurðar-
valdið ekki endanlegra en svo í síðara dæminu að
Alþingi er ætlað að hafa gát á athöfnum ríkis-
stjórnarinnar, og almenningi — háttvirtum kjós-
endum — að hafa gát á athöfnum Alþingis.
Aðra ráðstöfun gegn því að valdasýkin verði að
þjóðarplágu má einna nánast telja til sóttvarna,
sem sé þá að láta sem allra fæsta menn komast í
einokunaraðstöðu. Og það er með þetta atriði í
huga sem ég vil svara spurningunni í upphafi máls
míns:
Meðan eklci eru öflugir einkabankar í landinu,
er það til mikilla bóta að viðslciptabankar ríkisins
séu nœgilega margir og nœgilega sjálfstœðir til þess
að heilbrigð samkeppni myndist á milli þeirra.
Þetta er öruggasta vörn viðskiptamannanna gegn
því að banlcastjórar falli fyrir þeirri freistni að
fara með þá alveg eins og sakborninga fyrir rétti.
Sumum kann nú að virðast, að þarna sé ekki úr
háum söðli að detta fyrir viðskiptamenn bankanna.
Má vera að satt sé. Meinið læknast ekki til fulls
fyrr en meiri jöfnuður er kominn á framboð og
eftirspurn lánsfjár og einkabankar eru farnir að
láta verulega til sín taka á sem flestum sviðum út-
lána og annarrar bankastarfsemi. Þegar svo er
komið, getur vel komið til álita að fækka við-
skiptabönkum ríkisins (og jafnvel að ríkið hætti
alveg slíkum rekstri), en fyrr ekki. Þótt banka-
stjórar séu yfirleitt réttlátir menn og vilji láta
eitt yfir alla ganga, þá er það nú svo, að skýzt
þótt skýrir séu, og mörg dæmi myndu viðskipta-
menn bankanna kunna að nefna, ef þeir skoðuðu
hug sinn vel, um að stjórn eins banka hafi skellt
skolleyrum við góðu og þarflegu máli, en síðan
hafi hið sama erindi hlotið skilning og stuðning
annars banka.
Hitt er þó meira um vert fyrir almenning, að
það hefir beinlínis siðbætandi áhrif á hvern þessara
þriggja viðskiptabanka rikisins að vita af hinum
tveimur í kallfæri við sig — og viðskiptamenn
sína — í Austurstræti. Til þessa má áreiðanlega
rekja margt, sem vel er gert í bönkunum í dag.
Sannast þar, að blessun frjálsrar samkeppni getur
jafnvel náð inn í myrkviði ríkisrekstrarins, þegar
ríkið hefir vit á að misnota ekki einokunaraðstöðu
sína, heldur felur nokkrum sæmilega sterkum, sjálf-
stæðum og ábyrgum aðiljum að spreyta sig á því,
hver geti leyst verkefnið sómasamlegast.
Athugasemdirnar hér að framan eru ekki nema
að nokkru svar við grein Jóns Árnasonar banka-
stjóra í síðasta tölublaði Frjálsrar verzlunar, því
14
frjáls verzlun