Eimreiðin - 01.01.1905, Page 48

48
á seintii hlnta aldarinnar sem leið, að farið var að elta mó í stærri
stíl með vélaafli.
Eftir því hvort sett er vatn saman við móinn, um leið og
hann er eltur, eða ekki, skiftist móeltan í tvo aðalflokka, vot-
eltu og þureltu.
I. Votelta. Aðferðina mætti líka nefna mósteypu. Á
dönsku er hún kölluð »Vandæltning« og mórinn »Ælttörv«; á
sænsku er þannig gjörður mór nefndur: álttorf, gjuttorf eða maskin-
álttorf.
í aðalatriðum er aðferðin sú, að hræra eða elta móinn saman
við svo mikið vatn — hér um bil jafnþyngd mósins —, að hann
verði að samfeldri leðju, líkt og þunnur grautur. Móleðjan er svo
steypt í mót, og þegar mesta vatnið er sigið úr, er mótið tekið
burtu og móflögurnar síðan þurkaðar á venjulegan hátt.
Víða í Danmörku, þar sem mór er unninn eingöngu til heim-
ilisþarfa, er hann eltur án véla, handeltur. í Sparkær er búið til
töluvert af handeltum mó, og er aðferðin þessi:
Tveir menn vinna saman. Annar stingur móinn upp, kastar
honum niður í gröfina og treður honum með fótunum saman við
vatn, þangað til hann er orðinn að samkynja mátulega þykkri
leðju. Eessari leðju mokar hann svo upp í lágan kassa, er stendur
a grafarbakkanum. Hinn maðurinn tekur nú við og ekur mó-
leðjunni í hjólbörum (eftir borðum) út á þérrivöllinn, sem er sjálf
mýrin, og steypir hana þar í mót. Mót þessi eru að stærð:
19,8 X n,5 X 8 cm., og eru mörg saman í mótagrind, sem er
svo stór, að einar hjólbörur fylla öll mótin. Á 8. mynd sést
slík mótagrind. Pegar hann kemur með næstu hjólbörur, er sigið
svo úr mónum, að hægt er að taka grindina upp án þess að mó-
flögurnar hrynji saman. Með 11 klukkutíma vinnu á dag búa 2
menn til 8000 móflögur, er þurrar vega hér um 0,4 kíló. í ákvæð-
isvinnu er borgað 1,15 kr. fyrir tilbúning á hverjum 1000 móflög-
um og auk þess 0,18 kr. fyrir þurkunina. Ein smálest af þessum
mó kostar þá þur á þurkvelli 3,33 kr.
í »Aamosen« og víða annarstaðar á Sjálandi er mór eltur á
nokkuð sérstakan hátt, sem hér segir:
Tveir menn stinga upp móinn og kasta honum í lága, flata
hrúgu á grafarbakkanum. Síðan ekur annar, fram og aftur og í
hring í hrúgunni, kassalausum vagni með tveim hestum fyrir, en
hinn eys vatni yfir móhrúguna. Hestarnir og vagnhjólin troða,