Eimreiðin - 01.01.1896, Page 13

13
Árið 1873 samþykkti alþingi frumvarp til stjórnarskipunarlaga,
er meðal annars hafði inni að halda þau ákvæði, að konungur
skyldi skipa jarl á Islandi, er búsettur væri í landinu sjálfu, og
fela honum hina æðstu stjórn hinna sjerstöku mála Islands, en
jarlinn skyldi aptur skipa ráðherra til að frarnkvæma vald hans,
er hefðu ábyrgð á gjörðum sínum fyrir alþingi. En jafnframt
sendi alþingi konungi bænarskrá og bað hann í henni:
1. fyrst og fremst: að veita frumvarpi þessu lagagildi sem allra-
fyrst og ekki seinna en einhvern tírna á árinu 1874.
2. til vara: að ef konungur ekki staðfesti stjórnarskrá þessa,
eins og hún lægi fyrir, þá gefi hann Islandi á ári komanda
stjórnarskrá, er væri löguð eptir frumvarpi alþingis sem
framast mœtti verða.
Alþingi skaut þannig málinu að nokkru leyti til úrskurðar
konungs, en þó með þeim shildaga, að ef svo rjeðist, þá skyldi
endurskoðuð stjórnarskrá lögð fyrir hið fjórða þing, sem haldið
yrði eptir að stjórnarskráin öðlaðist gildi. Þessa skildaga hefur
hinum dönsku prófessórum ætíð gleymzt að geta í bókum sínum,
þegar þeir eru að skýra frá því, að alþingi hafi skotið málinu til
úrskurðar konungs.
Samkvæmt þessu gaf konungur 5. jan. 1874 stjórnarskrá um
hin sjerstaklegu málefni Islands, sem öðlaðist gildi 1. ág. s. á.
Þessi stjórnarskrá er i öllu verulegu sniðin eptir grundvallar-
lögunum 28. júlí 1866, og alþingi eru að mestu leyti veitt öll hin
sömu rjettindi sem ríkisþinginu. Þó er munurinn — auk þeirra
breytinga, sem vóru nauðsynlegar sökurn staðhátta landsins —
töluvert mikill. Kemur það einkum fram í ákvæðunum um fram-
kvæmdarvaldið eða stjórnina og stöðu hennar gagnvart alþingi.
Konungur lætur ráðgjafann fyrir ísland framkvæma vald sitt,
en hann ber gagnvart alþingi einungis ábyrgð á því, að stjórnar-
skránni sje fylgt (en þar á mót ekki eins og danskir ráðgjafar á
hverri stjórnarathöfn). I málum þeim, er alþingi höfðar á hendur
ráðgjafanum, dæmir hæstirjettur. Hið æðsta vald á íslandi iiinan-
lands er á ábyrgð ráðgjafans falið landshöfðingja, er konungur
skipar. Konungur ákvarðar og verksvið landshöfðingjans, og skal
hann semja við alþingi fyrir hönd stjórnarinnar. Finni alþingi
ástæðu til að bera sig upp undan því, hvernig landshöfðingi beitir
valdi því, sem honum er á hendur falið, ákvarðar konungur, er