Morgunblaðið - 08.09.2000, Blaðsíða 24

24 KÖSTUÐAGUK Ö.-SEPTEMBEH 2(K)0
M.ORCaiNBLAÐÍÐ
ERLENT
Barist við elda
HERMENN frá 101. deild flughers-
ins í Cambell Kentucky sjást hér
beijast við að ráða niðurlögum
skógarelds í Montana í Banda-
ríkjunum, en töluvert hefur dregið
úr eldum í ríkinu undanfarið í kjöl-
far kólnandi veðurfars og rigningar.
Eldar loga þó víða enn og því full
þörf á að halda slökkvistörfum
áfram. „Það gleður mig að tilkynna
að með auknum slökkvibúnaði, kóln-
andi veðurfari, úrkomu og raka...
þá höfum við geta afturkallað fyrri
fyrirskipanir um lokun Iandsvæða,"
sagði Pat Graham, framkvæmda-
stjóri þjóðgarða og dýralífs í Mont-
ana.
Barátta slökkviliðs- og hermanna
við skógareldana hefur staðið yfir
frá því snemma í ágúst. Hafa yfir
átta milljónir hektara lands eyði-
lagst í bruna í þeim ríkjum Banda-
ríkjanna sem hvað verst hafa orðið
úti.
Talebanar þjarma að andstæðingum sínum í Afganistan
Hundruð hermanna falla
og þúsundir íbúa flýja
Kabúl. AP, Reuters.
HARÐIR bardagar hafa geisað í
Takhar-héraði í norðurhluta Afgan-
istans síðustu daga og fregnir
herma að hundruð hermanna hafi
fallið í átökum um höfuðstað héraðs-
ins, Taloqan, sem Talebanar náðu á
sitt vald í fyrradag. Þúsundir manna
hafa flúið af átakasvæðunum.
Rússneska fréttastofan Interfax
hafði eftir ónafngreindum heimild-
armanni í yfirstjórn rússneska hers-
ins að a.m.k. 800 hermenn hefðu
fallið í tveggja daga átökum um Ta-
loqan. Talebanar hefðu misst 500
hermenn og andstæðingar þeirra
um 300.
Fall Taloqan er mikið áfall fyrir
andstæðinga Talebana þar sem
borgin hefur verið eitt af mikilvæg-
ustu vígjum þeirra. Taloqan er ná-
lægt landamærunum að Tadjikist-
an, eina landinu sem liggur að
yfirráðasvæði bandalags andstæð-
inga Talebana i norðurhluta Afgan-
istans. Bandalagið hefur fengið
vopn og eldsneyti frá Tadjikistan.
Bandalagið er undir forystu
skæruliðaforingjans Ahmads Shah
Masoods, fyrrverandi varnarmála-
ráðherra, og Burhanuddins Rabb-
anis, fyrrverandi forseta, sem
Talebanar steyptu árið 1996.
Talebanar hafa náð yfirráðum yfir
um 90% landsins og andstæðingar
þeirra ráða nú aðeins yfir héraðinu
Badakstan, landræmum í nokkrum
öðrum héruðum í norðurhluta
landsins og Panjshir-dal sem er 120
km norðaustan við Kabúl. Varnir
bandalagsins í Panjshir-dal hafa
veikst vegna sigra Talebana að und-
anförnu.
Mikill matvælaskortur
vegna þurrka
Talebanar hafa sakað Rússa um
að styðja andspyrnubandalagið í
norðurhluta Afganistans en Rússar
hafa neitað því. Rússneska stjórnin
segir að Talebanar hafi stutt ís-
lamska öfgamenn sem vilja steypa
stjómvöldum í Tadjikistan og Usb-
ekistan en Talebanar sögðust í gær
ekki ætla að hafa afskipti af málefn-
um Mið-Asíuríkjanna.
Talebanar gerðu í gær loftárásir
á vígi andspyrnubandalagsins í
Takhar-héraði og afvopnuðu fólk á
þeim svæðum sem þeir hafa náð á
sitt vald að undanförnu. Leiðtogi
Talebana, Mullah Mohammed Om-
ar, hefur beðið liðsmenn sína að
hrekja ekki íbúa héraðsins á flótta.
„Fólkið þjáist nú þegar vegna
þurrka. Við viljum vernda íbúana,
ekki auka þjáningar þeirra," sagði
hann.
Uppskera hefur eyðilagst og þús-
undir nautgripa drepist vegna
þurrka í norður- og suðurhéruðum
Afganistans að undanförnu. Eru
þetta mestu þurrkar í landinu í þrjá
áratugi.
Áke Johansson, talsmaður
sænskrar hjálparstofnunar, sagði að
þúsundir manna hefðu flúið á yfir-
ráðasvæði andstæðinga Talebana
frá Taloqan vegna bardaganna og
leitað skjóls í skólum og sjúkrahús-
um hjálparstofnana. „Allar brýr á
átakasvæðunum hafa verið
sprengdar og miklir fólksflutningar
hafa átt sér stað,“ sagði hann. „Mik-
ill skortur er á matvælum."
Atkvæðagreiðsla í Danmörku um myntbandalagið
Ráða peningarn-
ir úrslitum?
Það styttist óðum í þjóðaratkvæðagreiðslu
Dana um evruna. Helgi Þorsteinsson fylg-
ist með gangi mála í Kaupmannahöfn.
Reuters
Poul Nyrup Rasmussen, forsætisráðherra Danmerkur, sýnir frétta-
mönnum bækling um evruna, en á forsíðunni má sjá teikningu af hugs-
anlegri danskri esvrumynt.
ÞRJÁR vikur eru nú þangað til Dan-
ir ganga til atkvæða um aðild að
myntbandalagi Evrópusambands-
ins. Skoðanakannanir sýna að um
helmingur Dana er andvígur aðild,
en um fjórir af hverjum tíu fylgjandi.
Það gæti þó bnpyst á næstu vikum,
enda er áróðursvél Evrópusinna
mun öflugri. Þeir hafa ekki aðeins á
bak við sig stærstu stjómmálaflokk-
ana, heldur jafnframt margfalt
meira fjármagn heldur en andstæð-
ingarnir, eins og fram kemur í nýrri
könnun dagblaðsins Berlingske Tid-
ende.
Dagblaðið kannaði hversu miklu
fé stjómmálaflokkar og helstu sam-
tök og hópar sem berjast fyrir eða
gegn aðild að myntbandalaginu
höfðu lagt til kynningarherferða
sinna. Stuðningsmenn aðildar hafa
fram að þessu samtals haft til ráð-
stöfunar um 370 milljónir íslenskra
króna en andstæðingamir aðeins um
130 milljónir, eða nærri þrefalt lægri
upphæð. Mestu hefur Vinstriflokk-
urinn, næststærsti flokkurinn á
þinginu, eytt, eða um 90 milljónum
króna, Jafnaðarmannaflokkur Poul
Nyrup Rasmussens forsætisráð-
herra hefur notað hátt í 60 milljónir
og íhaldsflokkurinn litlu minna.
Hagsmunasamtök launþega og at-
vinnurekenda hafa einnig lagt tug-
milljónir króna til málstaðarins.
Danski þjóðarflokkurinn og Júní-
hreyfingin eru einu samtök and-
stæðinga aðildar sem hafa úr vem-
legum fjármunum að spila,
flokkurinn hefur samkvæmt athug-
un Berlingske Tidende eytt um 35
milljónum króna í áróðursherferð
sína, og Júníhreyfingin rúmum 20
milljónum.
Talsmaður Danska þjóðarflokks-
ins í Evrópumálum telur þó að mun-
urinn sé vanáætlaður, hann sé Mk-
lega 12-14 faldur, því inn í
reikninginn vanti fjármuni sem fyr-
irtæki hafi eytt í auglýsingar til
stuðningsaðildinni.
Skattpeningunum
eytt í áróður?
Jafnframt telur hann, eins og fleiri
andstæðingar aðildar, að stjómar-
flokkarnir hafi misnotað aðstöðu
sína til koma á framfæri áróðri fyrir
myntbandalaginu. Hörð gagnrýni
hefur meðal annars beinst að bækl-
ingi um málið sem Marianne Jelved
efnahagsráðherra sendi frá sér í
nafni ráðuneytis síns. Bæklingurinn
var gefinn út í 200 þúsund eintökum
og liggur frammi á bókasöfnum um
land allt. Á forsíðu hans er mynd af
rithöfundinum Lise Norgaard, sem á
íslandi er líklega kunnust fyrir að
vera einn af höfundum sjónvarps-
þáttaraðarinnar Matador, en sem
jafnframt er yfirlýstur stuðnings-
maður aðildar Danmerkur að mynt-
bandalaginu. Andstæðingar aðildar
segja að ekki aðeins forsíðan heldur
einnig innihaldið sé hreinn áróður
fyrir aðild og vilja að Ríkisendur-
skoðun og umboðsmaður þingsins
kanni málið.
Áhyggjur af framtíð
velferðarkerfísins
Þrátt fyrir mismun á fjárhagsleg-
um og pólitískurp styrk fylkinganna
tveggja, hefur andstæðingum aðild-
ar tekist ágætlega að'koma málstað
sínum á framfæri I fjöímiðlum,
Þrennt er einkum áberandi í umræð-
unni, áhyggjur andstæðinganna
vegna framtíðar danska velferðar-
kerfisins, efnahagsrök fylgismanna
aðildar, og svo málflutningur sem
höfðar beint til þjóðerniskenndar
landsmanna.
Poul Nyrup Rasmussen forsætis-
ráðherra sakaði andstæðinga mynt-
bandalagsins í síðustu viku um
hræðsluáróður þess efnis að velferð-
arkerfið muni líða undir lok verði að-
ildin samþykkt í atkvæðagreiðslunni
28. september næstkomandi.
Flokksbróðir hans, Henrik Dam
Kristensen félagsmálaráðherra,
endurtók ásakanirnar fyrir skömmu,
og sagði að það væri ljóst að sam-
kvæmt samþykktum Evrópusam-
bandsins gætu aðildarríkin sjálf
ákveðið hvemig þau útdeildu félags-
legri aðstoð og hvaða lágmarkslífs-
Iqörum þau vildu halda uppi. Pia
Kjærsgaard, formaður Danska þjóð-
arflokksins, og Drude Dahlerup,
talsmaður Júníhreyfingarinnar, taka
undir það að aðildinni sjálfri fylgi
ekki að skylt sé að gera breytingar á
velferðarkerfinu, en til þess að efna-
hagssamvinnan gangi upp þurfi að
samræma reglurnar. Flestar
Evrópuþjóðir hafi til dæmis annað
tryggingakerfi heldur en Danir, en
það gangi ekki til lengdar í hinni
nýju Evrópu. Dahlerup bendir til
dæmis á að framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins hafi sagt að
dönsku almannatryggingamar séu
„rífiegar".
Ýmsar vísbendingar hafi einnig
komið fram um að ESB hyggist í
auknum mæli seilast inn á hið félags-
lega svið, og eins og Romano Prodi,
forseti framkvæmdastjómar ESB,
hafi orðað það: „Nútímavæða" fé-
lagsmálakerfi aðildarríkjanna.
Hlutabréf hækka meira en í
myntbandalagslöndunum
Fylgismenn aðildar segja að aðild
að myntbandalaginu sé nauðsynleg
fyrir efnahagslif Danmerkur. Hag-
fræðingar deíla þó uín hver áhrifin
yrðu ef aðildinni yrði hafnað. Efna-
hagsh'f landsins er í miklum blóma
um þessar mundir, og dönsk hluta-
bréf hafa hækkað mun meira en á
þessu ári en í löndum myntbanda-
lagsins. Mörg stórfyrirtæki hafa þó
sýnt afstöðu sína til málsins með því
að veita fjárframlög til stuðnings-
manna aðildar. Danske Bank hefur
til dæmis veitt stjórnmálaflokkum
sem styðja aðild um hálfa milljón ís-
lenskra króna, en hefur fyrir vikið
sætt gagnrýni fyrir að taka afstöðu í
máli sem viðskiptavinir og hluthafar
í bankanum hafa mjög skiptar skoð-
anir um. Danske Bank og Unibank-
en hafa jafnframt sagt viðskiptavin-
um sínum að búast megi við miklum
efnahagserfiðleikum og jafnvel
hruni á markaðinum verði aðild að
myntbandalaginu hafnað. Stærsti
fjárfestingarbanki Norðurlanda,
Enskilda Securities, hefur á hinn
bóginn gagnrýnt þetta viðhorf, segir
að óháð niðurstöðunni séu fjárfest-
ingarmöguleikar á danska hluta-
bréfamarkaðinum þeir bestu í
Evrópu um þessar mundir. Aðalhag-
fræðingur bankans bendir á að hegð-
un fjárfesta bendi til þess að þeir séu
sammála þessu mati, engin hræðslu-
merki sé að sjá á þeim.
Þjóðerniskenndin er einnig mikil-
vægur þáttur í andstöðunni gegn að-
ild að myntbandalaginu. Mestu
skiptir að margir Danir óttast að
þeir glati hluta af sjálfsákvörðunar-
rétti sínum, en jafnframt eru sumir
bundnir krónunni tilfinningabönd-
um.
Fyrir krónuna
og föðurlandið
Kjörorð áróðursherferðar Danska
þjóðarflokksins er „Fyrir krónuna
og föðurlandið“. Flokkurinn bendir á
að Danir hafi haft eigin gjaldmiðil í
1.014 ár, síðan á dögum Sveins
Tjúguskeggs konungs, og spyr hvort
kjósendur vilji verða til þess að þjóð-
in glati þessari arfleifð nú, á dögum
Margrétar II drottningar.
Oliæfír ökumenn
PRÓFDÓMARARNIR í öku-
prófamiðstöð í bænum Addison í
Illinois í Bandaríkjunum voru al-
vanir að taka við mútum fyrir að
láta slaka ökumenn standast bíl-
próf. En nemendumir frá New
Delhi-ökuskólanum voru svo
óhemju lélegir að prófdómararnir
gátu ekki einu sinni hugsað sér að
þiggja fé af þeim.
„Eg myndi ekki treysta þeim til
að reka nagla í vegg, hvað þá að
aka bifreið,“ sagði Dina Bartucci-
Miller, fyrrverandi prófdómari.
Oft kom fyrir að nemendumir
hunsuðu stöðvunarskyldu, keyrðu
upp á gangstéttir eða beygðu inn
á ranga akgrein, og þeir allra
verstu kunnu ekki einu sinni að
ræsa bílinn eða setja hann í gír.
Bahrat Patel, eigandi New
Delhi-ökuskólans, hefur verið
ákærður fyrir að bera fé í próf-
dómarana í hverri viku frá 1997
til 1999 til að koma í veg fyrir að
nemendur hans yrðu felldir á
ökuprófinu. ,Áf og til stakk ég
upp á því að hann kenndi nem-
endum sínum eirifaldlega að aka,“
bar prófdómarinn John Conti fyr-
ir rétti, „en hann hló bara að
mér“.