Morgunblaðið - 08.09.2000, Blaðsíða 46

46 FÖSTUDAGUR 8. SEPTEMBER 2000
MINNINGAR
MORGUNBIiAÐIÐ
JÓN
PÁLSSON
Jón Pálsson
fæddist að Litlu-
Heiði, Mýrdal, 19.
apríl 1904. Hann
lést 1. september
síðastliðinn. For-
eldrar: Páll Ólafs-
son, bóndi á Litlu-
Heiði, Mýrdal, f. 5.5
1862, d. 16.6. 1945
og Guðrún Brynj-
ólfsdóttir Ijósmóðir,
f. 4.3. 1864, d. 14.9
1919. Systkini: Sig-
-j urlaug, f. 9.4. 1896,
d. 2.9. 1939; Þor-
gerður, f. 10.12.
1897, d. 28.8. 1933; Ólafur, f. 3.7.
1899, d. 3.1. 1996; Brynhildur, f.
1.1. 1901, d. 20.4. 1992; Kjartan,
f. 3.6. 1902, d. 13.4. 1921; Matt-
hildur, f. 8.11. 1905, d. 23.2.
1945; Katrín, f. 10.1. 1907, d.
10.4. 1982, Sigrún, fædd 15.2.
1909.
Eiginkona Jóns var Jónína
Magnúsdóttir, f. 23.1. 1907, d.
30.12. 1997. Börn þeirra: Guð-
rún, f. 16.6. 1931, Páll Heiðar, f.
16.2. 1934, Bragi, f. 12.9. 1936,
d. 5.10. 1987, Ragnar, f. 9.6.
1945, d. 7.8. 1945.
Þau Jón og Jón-
ína hófu búskap í
Vík í Mýrdal 1930
en þar lagði hann
stund á trésmíði og
fleiri störf. Þau
fluttu til Reykjavík-
ur 1945 og var Jón
um skeið erindreki
Stórstúku Islands.
Nokkru síðar gerð-
ist hann húsvörður
Landsbanka Islands
en vann síðar um
árabil hjá Málara-
meistarafélaginu
sem mælingafulltrúi. Hann tók
talsverðan þátt í félagsmálum,
átti um langt skeið sæti í stjórn
Skaftfellingafélagsins í Reykja-
vík og vann á þeim tíma ásamt
Ósvaldi Knudsen kvikmynda-
gerðarmanni að gerð heimildar-
myndarinnar „I jöklanna skjóli“.
Jón var heiðurfélagi Skaftfell-
ingafélagsins í Reykjavík og
Framsóknarfélags Reykjavíkur.
títför Jóns fer fram frá Ás-
kirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 13.30.
> ' --------------------------------
I upphafí Fjallkirkjunnar skrifar
Gunnar Gunnarsson m.a.: „Þau ár
þegar Guð stóð mér fyrir hugskots-
sjónum sem örlátur og vingjamlegur
föðurafi ... Þau ár þegar Ijósið var í
senn Ijós og sigursælt ljós og allt
myrkur og allan ótta mátti særa burt
með einu faðirvori eða signingu ...
þau ár eru liðin og koma aldrei aftur.“
Slíkur föðurafi var afi minn, Jón Páls-
son frá Litlu-Heiði í Mýrdal sem
verður jarðsunginn í dag. Hann varð
bráðkvaddur að heimili sínu fyrir
-^éttri viku, hinn 1. september. Hann
var 96 ára gamall þegar hann and-
aðist. Þrátt fyrir þennan háa aldur
lést hann öllum að óvörum, án þess að
líða kvalir, án nokkurra undanfarandi
veikinda og var frískur að mestu
bæði líkamlega og andlega fram á
hinstu stund.
Síðustu árin bar ég af og til gæfu til
að heyra afa minn segja frá ævi sinni.
Hann var alla ævi nátengdur sveit
sinni, Mýrdalnum og sveitungum.
Hann sagði frá ýmsum atvikum frá
uppvexti sínum á Litlu-Heiði í út-
varpsþáttum sem fluttir voru fyrir
mörgum árum og hann kallaði „Bréf
til frænda“. Fyrir rúmu ári síðan gaf
hann mér handritið af tveimur þeirra,
innihélt m.a. litríka frásögn af
balli í Mýrdalnum og löngum aðdrag-
anda þess. Handritið var skemmti-
legt og bar frásagnargleði og stíl-
kunnáttu höfundar síns fagurt vitni.
Árið 1925 fór afi í ferðalag sem á
þeim tíma var óvenjulegt. 21 árs
gamall fór hann í hópi íslenskra
glímumanna undir forystu Jóns Þor-
steinssonar íþróttakennara til Nor-
egs. Ferðin var hin ævintýralegasta.
Fyrir rúmu ári síðan, þegar afi kom
hingað til Noregs þar sem ég er bú-
settur með fjölskyldu minni, hafði
hann með sér gulnað handrit þar sem
ferðasagan var rakin. Handritið hafði
hann flutt sem fyrirlestur í Ung-
mennafélaginu í Vík veturinn eftir
ferðina. Það var eftirminnilegt að
ferðast með honum á nokkra af þeim
stöðum sem hann hafði heimsótt nær
75 árum áður!
A seinni árum varð mér Ijósara að
kreppuárin sérlega, voru þungur og
erfiður tími. Afi hlaut litla formlega
skólamenntun og byrjaði snemma að
vinna. Hann upplifði að róa í opnum
bát frá Vík og hann var togarasjó-
maður um skamman tíma á einum af
fyrstu íslensku togurunum. Alþingis-
hátíðarsumarið 1930 kvæntist afi
ömmu minni, Jónínu Magnúsdóttur
frá Giljum í Mýrdal. Hjónaband
þeirra varði í nærri 70 ár, þartfi
amma mín lést fyrir fáum árum.
Hjónaband þeirra var gæfuríkt og
fagurt. Eg minnist með gleði heim-
sókna fyrst á Þverveginn í Skeija-
firði, seinna í Safamýri 19 þar sem
þau bjuggu í mörg ár og síðast á Dal-
braut 25. Þau héldu þeim sið að afi las
+
Elskuleg móðir mín, tengdamóðir og amma,
SIGFRÍÐUR JÓNA ÞORLÁKSDÓTTIR,
áður Sæbóli, Seltjarnarnesi,
andaðist á Hrafnistu, Reykjavík, miðvikudag-
inn 6. september.
Guðmundur M. Jónsson, Þuríður Kristjánsdóttir,
Hekla Guðmundsdóttir, Ómar Hilmarsson,
Berglind Guðmundsdóttir.
KRISTÍN ÞORLÁKSDÓTTIR,
fv. bókari hjá Rafmagnsveitu Reykjavíkur,
áður til heimilis í Eskihlíð 6a,
lést á hjúkrunarheimilinu Skjóli föstudaginn
1. september.
Útförin fer fram frá Fossvogskirkju mánudag-
inn 11. september kl. 10.30.
Aðstandendur.
upphátt fyrir ömmu á kvöldin. Bæk-
urnar sem afi las voru flestar af
stærstu og bestu bókum íslenskrar
tungu. Það var fróðlegt að komast að
því að hann las einnig nýrri bækur
yngri höfunda og hafði á þeim sterk-
ar skoðanir sem gaman var að ræða
við hann. Samband afa og ömmu var
mótað af djúpum vinskap og virðingu
hvort fyrir öðru. A heimili þeirra held
ég að öllum hafi liðið vel. Umhyggja
þeirra beggja fyrir hvort öðru, fyrir
fjölskyldunni og fyrir öllum sem á
heimilið komu, var augljós. Þessu ör-
læti fékk ég að kynnast frá því ég
kom fyrst á heimili þeirra sem smá-
strákur. Böm mín þrjú sem öll báru
gæfu til að kynnast þeim báðum
fundu áþreifanlega fyrir þessu og
minnast þeirra beggja með söknuði
og þakklæti.
Amma var sjúklingur á öldmnar-
deildinni á Landakoti síðustu mánuð-
ina sem hún lifði. Ég minnist heim-
sóknar á Landakot skömmu áður en
hún lést. Afi var þá nýlega hættur að
keyra bíl en fór daglega í langar
heimsóknir á Landakot. Umhyggja
hans gagnvart ömmu var augljós og
fögur.
Síðustu minningamar sem ég á um
afa er að hann kom í heimsókn hingað
á heimili okkar í Noregi fyrir rúmu
ári. Ferðin var eftirminnileg fyrir
okkur báða og fyrir fjölskyldu mína.
Þrátt fyrir háan aldur var hann í
ágætu formi. Nú í sumar, aðeins
nokkrum vikum fyrir andlát afa, fór-
um við saman með fjölskyldu minni
og Páli Heiðari, föðurbróðir mínum, í
nokkurra daga pílagrímsferð á æsku;
slóðir afa í Mýrdalnum og víðar. í
þessum ferðum ræddum við margt
og mikið. Fáa menn hef ég hitt um
dagana sem ég hef haft jafnmikla
ánægju af að ræða við og afa. Þetta
gilti jafnt um pólítík, dægurmál, bók-
menntir, listir og um hinstu rök til-
verunnar. A þessum ferðalögum okk-
ar kom það berlega í ljós að honum
hafði að engu leyti förlast í samræðu-
listinni.
Afa mínum auðnaðist að ljúka ævi
sinni á þann veg sem margir myndu
óska sér. Við sem eftir lifum getum
glaðst yfir því. Söknuðurinn og sárs-
aukinn stendur samt eftir, sterkur og
djúpur.
Blessuð sé minning Jóns Pálssonar.
Ásgeir Bragason.
Nú er genginn föðurbróðir minn,
Jón Pálsson, og er yngsta systirin,
Sigrún, þá orðin ein eftir af systkin-
unum frá Litlu Heiði.
Okkur afkomendunum hefur alltaf
þótt rnfidð til systkinanna koma,
þeirra fimm sem við bárum gæfu til
að kynnast. Þau héldu ötullega á loft
minningunni um hin fjögur sem lét-
ust uppkomin en fyrir aldur fram svo
okkur systkinabömunum finnst við
hafa þekkt þau líka. Við þennan
bamahóp bættust tveir uppeldis-
bræður, Páll og Jónatan, og kom það
í þeirra hlut að hefja búskap á Litlu
Heiði þegar afi, Páll Ólafsson, brá búi
og fluttist til Jóns og Jónínu Magnús-
dóttur, konu hans, í Vík.
Við afkomendurnir höfum ætíð
haft mikinn áhuga á að fræðast um
þann tíma þegar aldamótabömin á
Litlu Heiði slitu sauðskinnsskónum í
starfi og leik enda vomm við alin upp
við frásagnir af liðinni tíð hjá þessu
greinda og minnuga fólki. Þau hafa
frætt okkur um menningu og tíðar-
anda uppvaxtaráranna, um aðstæður
fólksins og vinnulag, um heimilislífið,
foðurinn sem var oft leiðsögumaður
ferðamanna á hestum, móðurina sem
hvarf á brott á öllum tímum til að
sinna ljósmóðurskyldum og allt hitt
heimilisfólkið sem sinnti börnum og
búi af alúð. Þessar dýrmætu minn-
ingar vom svo settar á sinn stað þeg-
ar í Heiðardalinn kom. Þá var farið í
gönguferðir og litið á gömlu mylluna,
á grjótveggi sem frændinn Eyvindur
hlóð af svo miklu listfengi, gengið
fram á álfabústaði og sagðar sögur af
yfirsetum, af leit að fjárhópi í hríðar-
byl, heyflutningi á klökkum, mynd
dregin upp þegar fólkið var að koma
frá heyönnum í Kárhólmanum fyrir
sólarlag í logni og blíðu og söng „Sjá-
ið hvar sólin hún hnígur“. Leikföngin
vom úr leggjum og brúðumar með
brothætta hausa og svo vom það
dansleikimir á Giljum sem stóðu alla
nóttina.
Okkur, næstu kynslóð, er mikill
vandi á höndum að miðla áfram
fræðslu um gengna tíma sem em svo
ólíkir öllu sem nú tíðkast en þó svo
skammt undan.
Jón var skemmtilegur og glæsileg-
ur frændi. Hann hafði yndi af tónlist
og bókmenntum, og lagði sjálfur
nokkra stund á þessar greinar. Hann
var trésmiður að mennt og hagur í
höndum og föndraði fallega hluti á
Dalbrautinni. Hann fylgdist alla tíð
vel með í listum, einnig síðustu árin.
Ef tónlist, leikrit eða bækur ungu
höfundanna fóm fyrir ofan garð og
neðan hjá honum ræddi hann það af
kímni og setti fram spurningar.
Þegar litið var inn til hans á Dal-
brautinni var alltaf gaman að ræða
menn og málefni. En fyrst þurfti að
bera fram veitingarnar, bjóða í staup-
inu, hella upp á könnuna, draga fram
bakkelsi frá dóttur og systur eða
pönnukökur, bakaðar af hans hag-
leik, næfurþunnar. „Hann er laglegur
í höndunum," var Jóna vön að segja
um gott handbragð bónda síns. Eftir
að hann varð einn viðhélt hann þeim
rausnarskap sem ríkti á heimili
þeirra hjóna, góðar veitingar, fagur-
lega fram bornar.
Eftir lát Jónu fyrir þremur ámm
varð hann einmana. Með hjálp góðra
vina, sem hann átti svo marga, öðlað-
ist hann þó aftur áhuga á lífinu. Á vet-
uma spiluðum við bridds ásamt syst-
ur hans, Sigrúnu, og dóttur hennar,
Sigurlaugu. Þegar við Jón ræddumst
við síðast vom kveðjuorð hans þau að
fyrsta briddskvöld vetrarins yrði hjá
honum og þá skyldi boðið upp á
kampavín. Það kampavín verður ekki
dnikkið héma megin. Ég þakka kær-
um frænda samfylgdina.
Helga Ólafsdóttir.
Við frænkurnar, systkinadætur
hans Jóns, höfum komið saman í
gegnum árin, haldið fundi og staðið í
allskyns framkvæmdum og undir-
búningi að ættarmótum eða öðmm
samvemstundum með systkinunum
á Heiði. Þessi ættarmótaárátta okkar
kom einfaldlega til af því að þessi
gömlu Heiðarsystkini vom svo frá-
bær og skemmtilegur félagskapur.
Ég efast um að þetta fundarbrölt í
okkur við undirbúning að næstu
uppákomu hafi verið þeim eins mikið
gleðiefni og okkur sem áttum engar
stundir betri en að fá að vera með
þeim. Einhver vingjamlegur ættingi
tók uppá því að kalla okkur „Heiðló-
urnar“. Vomm við að vonum harla
ánægðar með nafngiftina og sögðum
Jóni móðurbróður frá því að farið
væri að líkja okkur við „vorboðann
ljúfa“.
„Heiðlóurnar! - Ykkur“! Sagði Jón
hneykslaður og horfði yfir hópinn.
„Ekki finnst mér það vel til fundið að
líkja slíkum boldangs kvenpeningi og
ykkur við mófugla. Heiðagæsirnar
væri betur við hæfi.“ Og auðvitað
festist Heiðagæsa-viðumefnið við
hópinn.
Og hér situr svolítið vængbrotin
„Heiðagæs", dóttir Sigurlaugar elstu
systur Jóns, og reynir að koma í orð
þeim trega sem situr eftir í bijóstinu
þegar þær fregnir berast að einn
hennar kærasti vinur er er ekki leng-
ur á meðal okkar.
Við töluðum oft um þau mál, hvort
það væri ekki of gott til að vera satt
að við ættum okkur frelsara sem
hefði farið á undan okkur að búa okk-
ur stað hjá sér. „En ég er svoddan
óttalegur tralli" sagði Jón „heldur þú
að hann kæri sig nokkuð um svona
kalla eins og mig i öll fínheitin hjá
sér?“ Og svo hlógum við, það var allt-
af svo stutt í glitrandi kímnina hjá
þessum frænda mínum. Svo var það
mér og Almættinu til heilla í þessum
umræðum okkar að Jón heyrði hlegið
í kirkju. Var það séra Auður Eir vin-
kona mín, þáverandi prestur í
Þykkvabæ, sem hélt svo dæmalaust
skemmtilega ræðu við brúðkaup þar
sem Jón var staddur að boðsgestir
sátu þar í kirkjunni og veltust um af
hlátri. „Er þetta viðeigandi, frænka
mín?“ Spurði Jón. „Að vera með
hlátrasköll í Guðshúsi? - Ef maður
hefði verið staðinn að slíku kæruleysi
og léttlyndi í Mýrdalnum í gamla
daga, þá hefði maður verið straffað-
ur?“
Við ræddum þessa uppákomu í
Þykkvabænum og komumst að þeirri
niðurstöðu að of mikil alvara í nálgun
Guðs orðs væri líklega engin dyggð.
Við sáum fram á að sá Guð sem öllu
ræður hlyti að hafa kímnigáfu og
væri sjálfsagt ekkert kærara en að
sjá börn sín glöð á góðum degi.
Jón var einn af þeim mönnum sem
lét konum líða vel í návist sinni. Var
það hans einlæga aðdáun á hinu kyn-
inu sem á ekkert skylt við það ieiða
fyrirbrigði að vera kvennamaðui'.
Síðastliðið sumar heimsóttum við
ásamt fleira fólki góða vinkonu mína
sem býr á Hellu í undurfógru kúlu-
laga húsi sem nefnt er Auðkúla. Er
þai' dýrðlegur garður inni í þessu
ávala glerhúsi og horfðu allir agndofa
á blómadýrðina sem þar gladdi augað
- nema Jón frændi minn. Hann tók
varla eftir hinum skrautlega gi'óðri,
en horfði geislandi augum á föngu-
lega húsmóðurina og sagði: „Nú vfidi
égyera orðinn sextugur aftur!“
í síðasta skipti sem ég var með
mínum elskulega frænda vorum við
stödd á sýningu Sigrúnar Jónsdóttur
frænku okkar í Hallgrímskirkju.
Varð ég alltaf svo stolt og upp með
mér þegar Jón hringdi og spurði
hvort við ættum ekki að fara eitthvað
saman. „Ég skal kaupa blómvönd,"
sagði þessi gamli frændi minn sem
alltaf kunni sig „Svo set ég nafnið
okkar beggja á kortið.“ Síðan fékk ég
að standa þarna á þessari undurfal-
legu sýningu með þeim glæsilegasta
heiramanni sem hægt er að óska sér.
„Má þetta í kirkju?" Spurði Jón þeg-
ar okkur voru rétt kampavínsglös til
að skála í. „Það hlýtur að vera,“ sagði
ég „hún Sigrún frænka okkar er
kirkjulistakona, og veit allt um hvað
má í kirkjum, svo er hún þar að auki
alin upp í Mýrdalnum og hefur
kannske ekki alltaf verið sammála
þeirri alvöru sem fylgdi kirkjum sem
ekki mátti hlæja í.“ Svo bað ég hann
að halda á glasinu mínu á meðan ég
kveikti á kerti í minningu Jónu konu
hans. Þá varð hann frændi minn hlýr
í augunum eins og hann alltaf varð
þegar minnst var á Jónu. „Ef það er í
minningu hennar þá dugar þér ekki
minna en þúsund kerti, góða mín.“
Sagði hann.
Minningin um Jón Pálsson er ljúf
og mun geymd í hjarta mínu til ævi-
loka. Að hafa átt að vini einn sem
hann gerir veruna hér á jörð svo
miklu litríkari. Svo hlakka ég til að
hitta hann á himnum, þær eru víst
margar vistarverurnar sem Jesús
sagði að væru þar. „Annars mundi ég
ekki segja að ég færi á undan ykkur
að búa ykkur stað.“ Sagði frelsari
mannkynsins. Og inn í þær vistarver-
ur mun ég ganga öruggum skrefum
og þegar ég heyri hlátrasköll úr einni
þeirra, flýti ég mér þangað því þar
verður þú, elsku frændi minn. Við
vorum búin að koma okkur saman um
að það mætti áreiðanlega hlæja á
himnum.
Guðrún Ásmundsdóttir.
Að morgni 1. þ.m. lézt Jón Pálsson
frá Litlu-Heiði í Mýrdal á heimili sínu
að Dalbraut 25. Hann var síðastur til
að kveðja af þeim, sem settu svipmót
sitt á heimili móðurfólks míns á Gilj-
um í Mýrdal, þegar ég mundi fyrst
eftir mér fyrir rúmum 70 árum. Og æ
síðan höfum við nafnar fylgzt að og
vitað hvor af öðrum, enda var hann
kvæntur Jónínu Magnúsdóttur, syst-
urdóttur og uppeldissystur móður
minnar og því náfrænku minni, sem
látin er fyrir fáum árum, háöldruð.
Vil ég minnast þessa samferðamanns
míns með nokkrum orðum við þessi
leiðarlok.
Jón var líka orðinn háaldraður, f.
1904, en bar aldurinn mjög vel og hélt
minni sínu óskertu til hinztu stundar.
Fótavist hafði hann fram á síðasta
dag og mun hafa gengið út sér til
heilsubótar nær daglega, þegar vel
viðraði. Hann var einnig góðum
íþróttum búinn frá ungum aldri og
var einn í þeim flokki íslenzki'a glímu-
manna, sem sá kunni íþróttafrömuð-
ur, Jón Þorsteinsson, fór með í sýn-
ingarferð til Noregs árið 1925.
Árið 1930 gekk Jón að eiga unga og
fallega heimasætu á Giljum. Get ég
endurtekið þau orð, sem ég sagði um
frænku mína gengna, að ég muni vel
ég þann sólbjarta júlídag, þegar hún
gekk að eiga mann sinn, og þá dýrð-
legu veizlu, sem haldin var á Litlu-
Heiði. Þau voru þá ung að árum, og