Morgunblaðið - 04.02.1997, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 4. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Eru verkföll
óumflýj anleg?
FESTA hefur verið
á vinnumarkaði um
nokkurra ára skeið og
er mjög mikilvægt fyr-
ir alla að hún haldi
áfram. Engir íslend-
ingar vilja missa stöð-
ugleikann og hverfa
aftur til óðaverðbólgu
og gengisfellinga. Nú
eru breyttar aðstæður,
m.a. vegna Evrópu-
samstarfs, upplýsinga-
streymis og alþjóðlegr-
ar samkeppni. Því þarf
ný vinnubrögð. í allri
kjaramálaumræðu og
skoðanamyndun veg-
ast á skynsemi og tilfinning. Það
er öllum til góðs að átta sig á sem
flestum hliðum mála og fátt væn-
legra til árangurs.
Vandi atvinnurekenda
Eftir verðbólgu og óstöðugleika
á íslandi, ástand sem var við lýði
fram á þennan áratug, voru ófá
atvinnufyrirtæki illa farin. Mörg
skulduðu mikið og sum lögðu upp
laupana. Stöðugt gengi íslenskrar
krónu og lítil verðbólga í fimm ár
hefur lagt fyrirtækjum til ákjósan-
legan grunn við uppbyggingu áætl-
ana og markaðssóknar, sem m.a.
er forsenda þess að þau geti mætt
erlendri samkeppni með styrk frem-
ur en veikleika.
Margir, og m.a. stjómmálamenn,
hafa mikið gert úr þeim
hagnaði sem fyrirtæki
hafa haft sl. tvö ár. í
þeirri umræðu fer ekki
mikið fyrir þeirri stað-
reynd að mörg fyrir-
tækjanna voru með tap
eða laka afkomu árin
á undan sem nauðsyn-
legt reynist að mæta
með hinum nýja hagn-
aði. Vegna hagnaðar
hafa mörg fyrirtæki
getað tekið ærlega til
hendi í endurnýjun
tækja og búnaðar. í
flestum tilfellum er sú
uppbygging réttmæt.
Hún eykur samkeppnishæfni fyrir-
tækjanna m.a. á erlendum mörkuð-
um, og er forsenda þess að launþeg-
ar hafi trygga atvinnu. Sjái atvinnu-
rekandi ástæðu til þess að gera
betur við launþega, mynda aðgerðir
fordæmi, sem fjöldi annarra fyrir-
tækja getur ekki lagað sig að, því
fyrirtæki eru ekki jafnvel sett. M.a.
vegna þessarar staðreyndar eru
vinnustaðasamningar af hinu góða.
Vel rekin fyrirtæki munu hafa til-
hneigingu til þess að bjóða starfs-
mönnum betri kjör, haldast á góðu
vinnuafli og ná fram meiri verð-
mætasköpun. Ef hægt er að skapa
sömu verðmæti með færri starfs-
mönnum, myndast grundvöllur til
þess að hækka laun að mun.
Einn vandi atvinnufyrirtækja snýr
Með frjálsum fjár-
magnsflutningum má
fjárfesta erlendis, segir
Björn Rúriksson í fyrri
grein sinni, og verkföll
geta dregið úr innlendri
fjárfestingu.
að samskiptum þeirra við hluthaf-
ana, þ.e. eigendur fyrirtækjanna.
Hér hefur ekki tíðkast að hluthöfum
fyrirtækja sé gert ýkja hátt undir
höfði. Einnig munu hluthafarnir
sjálfir almennt hafa sýnt rekstri fyr-
irtækja sinna fálæti og treyst stjórn-
endum gagnrýnislítið í öllum helstu
málum. Á þessu er að verða breyt-
ing, m.a. vegna nýrra viðhorfa sem
komið hafa í kjölfar þróunar á hluta-
bréfamarkaði, og er það vel. Hags-
munir hluthafa hafa oft verið neðst
á forgangslista. Oftar en ekki eru
það hluthafamir sem fjármagna fyr-
irtækin. Bregðist þeir hlutverkinu,
er starfsemi fyrirtælqanna og þar
með launþegum þeirra veruleg
hætta búin.
Vandi launþegaforystu
Þegar árferði batnar og fyrirtæk-
in fara að skila hagnaði, er skiljan-
legt að launþegar sætti sig ekki við
Björn Rúriksson
að hagsmunir þeirra séu fyrir borð
bomir, sérstaklega þegar þeir hafa
sýnt aðdáunarverða þolinmæði og
langlundargeð í mörg ár. Verkafólk
skilur ekki að fyrirtæki með góðan
hagnað á undanfömum ámm skuli
ekki geta greitt því mannsæmandi
lágmarkslaun. Víða snýst umræðan
um þetta. Réttlát reiði launþega er
mjög skiljanleg í ljósi aðgerða eins
og þegar fámennir hópar hafa getað
skammtað sér launahækkanir. Vom
það stjómmálaleg klókindi að bæta
kjör hálaunamanna í ríkiskerfinu í
miðri þjóðarsátt á tímum samdráttar
og fóma hjá hinum lægst launuðu?
Skyldi einhvem furða á þeirri hörku
sem fram hefur komið í afstöðu
launþegaforystu á síðustu vikum?
Mjög er lagt að forystumönnum
launamanna að fá kjör skjólstæð-
inga sinna bætt. Það er staðreynd
að launþegar hafa mjög mismun-
andi kjör, og vitað að þeir, sem
lægst launin hafa, eru í mun ríkari
þörf fyrir kjarabætur en sumir aðr-
ir. Launþegaforystan megnar lítt
að halda aftur af kröfum þeirra
betur settu. Kjarabetri hóparnir
krefjast þess alltaf að fá sömu pró-
sentuhækkun í sinn hlut, sem þýðir
í reynd að þeir fá mestu kjarabót-
ina, sem skástu kjörin hafa fyrir.
Þrátt fyrir góðan skilning, sterk rök
og ríka nauðsyn hefur reyndin orð-
ið sú, að aldrei hefur tekist að
bæta kjör þeirra lægst launuðu að
einhverju marki umfram kjör ann-
arra, utan mjög tímabundið.
í mörgu tilliti hefur launþegafor-
ystan verið lokuð fyrir nýjungum.
Það verður að fara nýjar leiðir og
bijótast úr gömlum viðjum. Hvernig
væri að skoða leið Japana? Þar eru
15% launanna árangurstengd. Á
samdráttartímum lækka launin inn-
an þessa ramma í stað þess að
mönnum sé sagt upp vinnu. í góð-
æri jafnt sem endranær geta starfs-
menn bætt árangur síns fyrirtækis,
notið batans sjálfir og aukið starfs-
öryggi til framtíðar. Sé unnið gegn
árangurstengingu í starfi, er þar
með verið að halda hlífískildi yfir
þeim sem nenna ekki eða vilja ekki
bæta starfsárangur sinn.
Þegar fyrirtækjum fer að vegna
betur eftir langt tímabil stöðnunar,
ber mikið á óþolinmæði. Margir í
launþegaforystu gera sér þó fulla
grein fyrir því að hóflegar kröfur
eru mun betur til þess fallnar að
bæta kjör til langframa en ótíma-
bærar og óraunsæjar kröfur megna
að gera. Nýja staðreynd mættu
menn einnig hafa hugfasta. Með
fijálsum fjármagnsflutningi eiga
fjárfestar þess kost að leggja fé
sitt í atvinnulíf erlendis. Allur órói,
svo ekki sé talað um nýtt tímabil
verðbólgu og gengisfellinga, myndi
að þessu leyti geta dregið úr fjár-
festingu innanlands. Það hefði í för
með sér óvænta erfiðleika fyrir at-
vinnulífið, skulduga einstaklinga og
fjölskyldur.
Rétt er að launþegar sem aðrir
geri sér grein fyrir því að á undan-
förnum erfíðleikaárum hefðu mörg
fyrirtæki þegið að geta lækkað laun
til starfsmanna sinna, nokkuð sem
fæst eða engin þeirra áttu kost á.
Þess í stað sátu þau uppi með fasta
launabyrði sem þau urðu að bera.
Eigendur margra þessara fyrirtækja
hafa tekið á sig tap og byrðar á
meðan launþegamir voru tryggir
með sín laun, góð eða miður góð
eftir atvikum. Ekki gera allir sér
grein fyrir því að vandi og áhyggjur
margra atvinnurekenda eru mikil.
Þeir bera áhættuna og ábyrgðina
og hafa margir lagt allt undir svo
starfsemin megi ganga án áfalla.
Höfundur er hagfræðimenntaður
ogáhugamaður um uppbyggingu
atvinnulífs.
Enn er seilst í vasa
sjúkra o g aldraðra
Á NÝLIÐNU ári beindu stjórn-
völd sjónum sínum og aðgerðum
sérstaklega að öldruðum, öryrkjum
og sjúklingum þegar spara átti til
að greiða niður fjárlagahallann.
Helstu matarholur ríkisstjórnar-
innar virtust þá vera í velferðar-
þjónustunni og þeim hópum sem
þurfa að treysta á hana.
Þó svo að heilbrigðisráðherra og
aðrir stjórnarliðar hafí reynt að
telja almenningi trú um að þeir sem
mest þyrftu á velferðarkerfinu að
halda yrðu ekki fyrir niðurskurðin-
um, töluðu verkin öðru máli. Og
nú er enn höggvið í sama knérunn.
Atlaga ríkisstj órnarinnar
að öldruðum
Uppriíjun á verkum heilbrigðis-
ráðherra í ríkisstjórn Davíðs Odds-
sonar í fyrra er holl lesning nú í
upphafi árs og innlegg í umræðuna
um fátæktina hér á landi, sem
sumir vilja ekki vita af. Þjónustu-
gjöld í heilbrigðisþjónustunni voru
hækkuð, tvísköttun hjá hluta líf-
eyrisþega hófst að nýju, greiðslur
til aldraðra og öryrkja voru skertar
gagnvart fjármagnstekjum áður
en fjármagnstekjuskatti var ai-
mennt komið á. Tekjutenging líf-
eyris var aukin og þar með jaðar-
skattar á þennan hóp. Grunnlífeyr-
ir var skertur um 30% í stað 25%
gagnvart öðrum tekjum. Aldraðir
WOfZalfír í glugga
SÓLBEKKIR b.
fyrirliggjandi vatn
PP
&CO
SENDUM í PÓSTKRÖFU
Þ. ÞORGRÍMSSON &CO
Ármúla 29 • Reykjavík • Sími 553 8640
þurftu að greiða fullt
gjald fyrir læknisþjón-
ustu, heilsugæslu, sér-
fræðiþjónustu og
rannsóknir til sjötugs
í stað 67 ára nema í
undantekningartilvik-
um og hámarks-
greiðsla þeirra fór úr
3.000 krónum í 12.000
kr. áður en þeir fengu
afsláttarkort. Lág-
marksverð fyrir lyf var
hækkað og endur-
greiðslureglur vegna
mikils kostnaðar bæði
þrengdar og gerðar
flóknari en áður. Kjör
lífeyrisþega voru skert
á ýmsa lund. Uppbót vegna lyfja-
og umönnunarkostnaðar var tekju-
tengd og skert þannig að yfir 2.000
lífeyrisþegar misstu hana eða
fengu skerðingu. Að missa uppbót-
ina þýddi frekari kjaraskerðingu,
því að við það töpuðust þau hlunn-
indi að fá afnotagjald Ríkisút-
varpsins niðurfellt. Það eru skatt-
frjálsar 24.000 krónur á ári, sem
þennan hóp munar vissulega um.
Auk þess voru upphæðir bóta al-
mannatrygginga ekki lengur
tengdar almennri launaþróun í
landinu.
Ekki er hægt að láta staðar
numið í upptalningunni án þess að
nefna hina alvarlegu atlögu að
hreyfihömluðum, þegar styrkjum
til bifreiðakaupa var fækkað úr
600 í 335 á ári, þrátt fyrir mikla
þörf fyrir þá.
Við sama heygarðshornið
á nýju ári
Atlagan að kjörum aldraðara og
sjúkra hefur aldrei verið meiri en
á síðasta ári. Menn
héldu því að stjómvöld
hættu að beina sjónum
sínum að þessum þjóð-
félagshópum þegar
sparnaður í ríkisfjár-
málum var annars
vegar og leitað yrði
leiða þar sem garður-
inn væri hærri s.s. hjá
þeim sem efnahags-
batinn svokallaði hefði
náð til.
Nei, svo er ekki.
Enn á að seilast í tóma
vasa sjúkra óg aldrað-
ara á nýju ári. Varla
er ljósadýrð áramóta-
flugeldanna slokknuð
Niðurskurði á velferðar-
þjónustunni án póli-
tískrar umræðu eða
stefnumörkunar, segir
Asta R. Jóhannesdótt-
ir, verður að linna.
fyrr en skilaboðin berast til lítil-
magnans.
Nú skal hækka lágmarksgreiðsl-
ur sjúklinga fyrir þau lyf sem
Tryggingastofnun greiðir að hluta
fyrir. Sjúklingurinn skal nú greiða
fyrstu 800 krónurnar fyrir B merkt
lyf í stað 600 króna áður og 24%
af umframverði í stað 16% áður,
mest 1.500 krónur, sem er óbreytt
hámark. E merktu lyfin hækka
einnig úr 600 krónum í 800 krónur
lágmarksgreiðslan og hlutfall
Ásta R.
Jóhannesdóttir
sjúklings af umframverði fer úr
30% í 40% og greiðir hann mest
3.000 krónur fyrir þau lyf. Aldrað-
ir og öryrkjar greiða einnig hærra
lágmarksgjald nú, það er fyrstu
250 krónurnar í stað 200 króna
og 12% af umframkostnaði í stað
8% mest 400 krónur fyrir B merkt
lyf, en fyrir E merktu lyfin 20%
af umframkostnaði í stað 12,5%
mest 800 krónur. Með þessum
breytingum ætlar ríkisstjórnin að
sækja 200 milljónir til sjúklinga
svo ríkissjóður nái að skila rekstr-
arafgangi.
Sparað á lyfjum,
tannréttingum og gervigómum
Þessi nýársboðskapur tók gildi
á fyrsta degi ársins. Þann sama
dag var ekki látið þar við sitja
heldur einnig ákveðið að spara við
okkur tannlækningar, tannrétting:
ar og eftirlit með tannheilsu. í
svari við fyrirspurn minni á Al-
þingi um afleiðingar af æ meiri
kostnaðarþátttöku foreldra í tann-
læknakostnaði barna sinna kom
fram að tíunda hvert barn á
Reykjavíkursvæðinu hefði ekki
komið til tannlæknis eftir að þessi
breyting var gerð á sjúkratrygg-
ingunum. Þetta eru alvarleg skila-
boð til stjórnvalda og þeirra sem
láta sig tannheilsu varða. Afleið-
ingar af þessu eiga eftir að koma
í ljós síðar.
Ríkisstjórnin skellir skollaeyrum
við upplýsingum sem þessum og
nú á enn að spara í tannlækna-
kostnaði og velta kostnaði yfir á
almenning. Fyrir þessari kjara-
skerðingu verður ekki aðeins
barnafólk heldur einnig þeir sem
þurfa á gervitönnum að halda, þ.e.
gervigómum, heilgómum eða pört-
um. Þeir hafa átt rétt á nýjum
tönnum á 5 ára fresti, sem nú
breytist í 6 ár. Endingartími gervi-
góma er að jafnaði 10 ár og eru
það undantekningartilvik ef menn
þurfa að endurnýja þá fyrr. Þess
er þó þörf hjá ákveðnum hópi fólks
sem á við ýmsa sjúkdóma að stríða.
Þessir sjúklingar verða nú fyrir
barðinu á ráðstöfunum heilbrigðis-
ráðherra.
Grautur og kaffibleyttar
kleinur
Eg minnist aldraðs manns sem
leitaði til mín í fyrra starfi mínu
hjá Tryggingastofnun til að kynna
sér rétt sinn. Hann hafði ekki haft
efni á að endurnýja gervitennur
sínar og hafði nærst í lengri tíma
á grautum og kaffibleyttum klein-
um, því að tennurnar gögnuðust
honum ekki.lengur. Vanda hans
var unnt að leysa, en því er ekki
að heilsa nú. Verða þetta örlög
einhverra í ár?
Eins og að ofan getur voru
greiðslur almannatrygginga af-
tengdar launaþróun í landinu fyrir
ári og ákveðið að þær skyldu
hækka í samræmi við ákvæði fjár-
laga um 2%. Þetta var vitað fyrir
ári, en engu að síður sendir heil-
brigðisráðherra ekki frá sér reglu-
gerðina um hækkun fyrr en daginn
fyrir gamlársdag og þá var of seint
að greiða hækkunina í janúar. Líf-
eyrisþegar urðu því að bíða í mán-
uð eftir hækkun sinni. Hvað eiga
svona vinnubrögð að þýða?
Snúum vörn í sókn
Hingað og ekki lengra, - verða
að vera skilaboð almennings til rík-
isstjórnarinnar. Samkvæmt niður-
stöðum Félagsvísindastofnunar
Háskóla íslands eru lífeyrisþegar
20% þeirra sem lifa undir fátæktar-
mörkum. Þetta fólk þarf á öflugri
velferðarþjónustu að halda. Vel-
ferðarkerfið verður að standa und-
ir nafni sem öryggisnet. Það gerir
það ekki ef svo heldur fram sem
horfir. Niðurskurði á velferðar-
þjónustunni án pólitískrar umræðu
eða stefnumörkunar verður að
linna. Eg efast um að kjósendur
ríkisstjórnarflokkanna hafi veitt
þeim umboð til þessara verka þeg-
ar þeir greiddu þeim atkvæði sitt
í síðustu kosningum.
Þessari þróun verður að snúa
við. Snúum vörn í sókn fyrir bætt-
um kjörum aldraðara og sjúkra,
sókn fyrir velferðarþjónustu, ör-
yggisneti sem heldur.
Höfundur er alþingismaður.