Morgunblaðið - 11.01.1997, Page 24

Morgunblaðið - 11.01.1997, Page 24
24 LAUGARDAGUR 11. JANÚAR 1997 MORGUNBLAÐIÐ List á eld eða í útlán SUM lönd hafa komið sér upp smjör- eða kjötfjalli. Svo eru önnur lönd þar sem mynd- ast hafa listfjöll og Holland er eitt þeirra en frá stríðslokum hefur hollenska ríkið veitt tugþúsundum listamanna aðstoð með því að kaupa verk þeirra, að því er segir í Svenska Dagbladet. Ríkissjóður Hollands hefur greitt tugi milljarða fyrir verkin en nú er svo komið að stjórnvöld vilja losna við þau. í geymslum ríkisins er að finna hundruð þúsunda verka sem enginn vill. Það eina sem orðið getur þeim til bjargar eru listaverkasöfn, sem líkt og bókasöfn bjóða myndir til láns gegn vægu gjaldi. Ljóst er að hluti þessara umkomulausu verka verður brenndur, þar sem kostnaður- inn við að geyma þau er mun hærri en and- virði þeirra. Slík umræða er stjórnmálamönn- um lítt að skapi, þrátt fyrir að þeim sé ljós vandinn, og hafa þeir lagt bann við að eyðli- leggingin sé fest á filmu. Nú þegar hafa fjöl- mörg verk verið merkt með stöfunum W/V(Weggeven/Vernietigen) - Gefaeða eyðileggja. Listamönnunum sem eiga verkin er boðið að fá þau aftur en sumir eru látnir, aðrir horfnir og því ljóst að töluverður hluti verður eldi að bráð. Yfir 100.000 umkomulaus verk Af þeim 220.000 verkum sem keypt höfðu verið árið 1987 þegar ríkið hætti listaver- kakaupum, hafa söfn og opinberar stofnanir tekið þau bestu. Að því búnu tóku listaverka- söfnin þau verk sem þau vildu. Og í rúmlega eitt ár fóru tveir listfræðingar í gegnum lista- verkalager ríkisins sem er skammt fyrir utan Haag. Þeir komust yfir að skoða 500 verk á dag, meira gátu þeir ekki. Þegar þeir höfðu lokið sér af, var lagerinn enn fullur, þar voru yfir 100.000 verk sem enginn vildi. Þá var að reyna að hafa upp á listamönnun- um. Það hefur tekist í mörgum tilfellum, þeir vilja ýmist bjarga verkunum frá eyði- LISTIR UM 28.000 verk eru í eigu Listaverkaútlána hollenska ríkisins. leggingn eða koma þeim sjálfir fyrir kattar- nef, enda oft um verk að ræða sem gerð voru í upphafi ferilsins og þeim vilja þeir ekki flíka. Listaverk til útláns Eitt listaverkasafnanna er í Osdorp, útborg Amsterd- am. Þar eru um 8.000 lista- verk boðin til láns og nú hefur forstöðumaður hol- lensku listaverkasafnanna boðist til þess að sjá um þær myndir sem afgangs eru í hirslum ríkisins. Útlánin hafa mælst ágætlega fyrir, í Osdorp hafa um 6.200 manns skráð sig á safnið, svo að enn er rúmlega verk á mann. Fyrir um það bil 300 kr. er hægt að fá lánað listaverk í hálft ár en verðið hækkar eftir verðmæti myndanna. Þá er hægt að fá verk í nokkurs konar kaupleigu, fyrir 1.600 kr. á mánuði fá lántakendur þrjú verk og mega hafa þau eins lengi og þá lystir. Vissulega eru engin Rembrandt-verk til láns, en heldur ekki afgangsmyndir. Margir landsþekktir listamenn eiga verk í Iistaverkasöfnunum og að mati listfræðinga eru útlánin góð leið til að auka tengsl almennings við lista- menn með því að gefa þeim kost á aðhafa „ekta lista- verk“ á veggjunum. Hugmyndin að listaverka- útlánum er ekki ný af nálinni. Hún kviknaði hjá listamanninum Pieter Kooistra fyrir fjór- um áratugum en hann hjólaði með myndir og lánaði þeim sem áhuga höfðu. Síðar fékk hann stuðning frá hinu opinbera og árið 1968 var Listaverkaútlán ríkisins stofnað. Það rekur sex söfn þar sem eru í boði um 28.000 verk. Listaverkafjall hol- lenska ríkisins er orðið svo hátt að gripið hefur verið til örþrifaráða til að minnka það Verk Jóns Leifs fá góða dóma Berlín. Morgunblaðið. TONLEIKARNIR í þýsku Fíl- harmóníunni í Berlín, þar sem hin þýsk-skandinavíska sinfóníuhljóm- sveit æskunnar, undir stjórn Andreas Peer Káhler, flutti verk Jóns Leifs, vöktu feikimikla at- hygli og í flestum stærri dagblöðum borgarinnar var að finna greinar um ævi og starf Jóns Leifs. Þetta eru fyrstu tónleikar á verk- um íslenska tónskáldsins í Þýska- landi síðan nasistar bönnuðu upp- færslu á verkum hans á stríðsárun- um og jafnframt þýskur frumflutn- ingur á þessum tveimur tónverkum; Elegie opus 53 og Heklu opus 52, bæði samin 1961. Tónleikarnir fengu almennt mjög góða dóma. Gagnrýnandi Berliner Morgenpost fjallar um áhrif kulda norðursins í Elegie þar sem verkið virðist hvíia þunglamalegt og hreyf- ingarlaust í rúmi með melódískan samhljóm í bakgrunni sem virkar eins og frosinn inn í verkið. Der Tagespiegel talar um að þetta einkennilega strengjaverk feli í sér hinn miskunnarlausa óróman- tíska stíl tónskáldsins sem lengi vel mætti engum skilningi samlanda hans. Þar segir jafnframt að verkið virki svifaseint en sé samt borið af ótrúlegum fínleik. Hekla sem er samið fyrir stóra hljómsveit með sextán slaghljóðfærum vakti mikla hrifningu. Einn gagnrýnendanna talar um snilldarlega túlkun á ofsa- legum sprengingum eldgoss en seg- ir þungamiðju verksins vera full- komna endursögn á útrás berg- kviku uppúr dularfullum djúpum jarðarinnar. i I I i \ ) I t \ í TONLIST Illjómdiskar SCHARWENKA - SAUER Franz Xaver Scharwenka: Píanó- konsert nr. 4 í F-moll, op. 82. Emil von Sauer: Píanókonsert nr. 1 í E-moll. Einleikari: Stephen Hough. Hljómsveitarstjóri: Lawr- ence Foster. Hljómsveit: City of Birmingham Symphony Orchestra. Útgáfa: Hyperion CDA66790. Verð: kr. 1.490 - Japis. Fjórir píanókonsertar DYGGIR lesendur pistla Rík- arðs Arnar Pálssonar um erlendar hljóðritanir á klassískum verkum þurfa ekki að örvænta. Hann hef- ur aðeins tekið sér tveggja mán- aða leyfi frá ritstörfum og hefur undirritaður tekið að sér að hlaupa í skarðið fyrir hann um stundarsakir. I nóvember á ári hvetju velja gagnrýnendur enska tónlistar- tímaritsins Gramophone þær hljóðritanir sem þeir telja bestar á árinu. Að þessu sinni kaus tíma- ritið ofangreindan disk bestu hljóðritun ársins 1996. Scharwenka og von Sauer, hverjir eru nú það? Von er að spurt sé. Scharwenka (1850- 1924) var af pólskum ættum en stundaði nám í Berlín. Hann kom fyrst fram sem einleikari 19 ára og ferðaðist víða um heim sem mjög dáður konsertpíanisti. En tónlist hans var einnig í hávegum höfð og það af ekki minni mönn- um en þeim Liszt, Brahms og Tchaikovsky, þótt hún hafi seinna fallið í gleymskunnar dá. Enn er ótalið það afrek Scharwenka að stofna eigin tónlistarháskóla í Berlín sem hafði yfir þúsund nem- endur og að auki útibú í New York. En þar í borg lék Scharw- enka einmitt fjórða píanókonsert- inn í fyrsta sinn undir stjórn Gustavs Mahlers. Emil von Sauer (1862-1942) stundaði píanónám um tveggja ára skeið hjá Nikolai Rubinstein í Moskvu. Árið 1885 sló hann í gegn svo um munaði er hann frumflutti fyrsta píanó- konsert Scharwenkas í Berlín. Hann naut eftir þetta gífurlegrar hylli um allan heim og gengu menn svo langt að telja hann hinn sanna arftaka Liszts. Það verður að segjast eins og er að í fyrstu átti ég erfitt með að skilja það lof sem á diskinn hafði verið hlaðið því mér fannst tónlistin heldur innihaldslítil. En bæði verkin á diskinum unnu geysilega á við frekari hlustun og reyndist konsert Scharwenkas glæsilegur. Hann er stór í sniðum, tónmálið fullt af rómantískum brellum og ritháttur einleikshljóð- færisins með því tilkomumesta sem ég hef heyrt. T.d. má benda á kadensuna í hinum skemmtilega intermezzó-kafia (2:57 - 4:48) eða á glæsilegan lokakaflann sem er eldfjörug tarantella og sann- kölluð flugeldasýning. Konsert Sauers er mjög heilsteypt tón- smíð, yfirbragð hans ljóðrænt en einnig hið glæsilegasta og aug- ljóst er að hér hefur tónskáldið ætlað sér að semja sannkallaðan draumakonsert píanóleikarans með syngjandi köflum, tilkomum- iklum stefjum og leiftrandi glæsi- köflum. Konsertinn hefur gnótt fallegra laglína og til merkis um það hefur höfundur kynnt hlust- endum tvö gullfalleg stef áður en 3 mínútur eru liðnar af fyrsta kafia. Óvæntar hugmyndir sem halda athygli hlustandans vakandi skjóta einnig oft upp kollinum (t.d. 5:01 í fyrsta kafla). Stephen Hough [frb. Hoff] er greinilega afburða píanóleikari enda hefur hann áður hlotið verð- laun Gramophone-tímaritsins fyr- ir flutning á píanókonsertum J.N. Hummels (Chandos 8507). Tæknilegir yfirburðir, kraftur, skýr ásláttur, tilfinning fyrir hinu ljóðræna og fljótandi píanóleikur hans er undraverður og hrein unun á að hlýða. Píanóleikur af þessu tagi leiðir hugann að horfn- um stórsnillingum píanósins eins og t.d. Horowitz. Hljóðritunin er fyrsta flokks, skýr og tær og hefur mikla dýpt. Ástæða er einnig tii að geta þess hve vandaður og fræðandi bækl- ingurinn er sem fylgir diskinum. Hljómdiskur Houghs er sá ell- efti í útgáfuröð Hyperion-útgáf- unnar sem nefnist The Romantic Piano Concerto. Af öðrum merk- um diskum þessarar útgáfuraðar er vert að nefna magnaðan flutn- ing ofurpíanistans Nikolai Demid- enkos á tveimur hinna tilkomum- iklu píanókonserta Nikolais Medtners (Hyperion CDA 66580) undir stjórn Jerzys Maksymiuks, sem er tónleikagestum Sinfóníu- hljómsveitar íslands að góðu kunnur. Þessi diskur ætti að vera til í sérhveiju plötusafni. ARENSKY -BORTKIEWICZ Anton Arensky: Píanókonsert í F- moll op. 2. Fantasía um rússnesk þjóðlög op. 48. Sergei Bortkiewicz: Píanókonsert nr. 1 í B-dúr, op. 16. Einleikari: Stephen Coombs. Hljómsveitarstjóri: Jerzy Maksym- iuk. mjómsveit: BBC Scottish Symphony Orchestra. Útgáfa: Hy- perion (CDA 66624). Verð: Kr. 1.490 - Japis. DISKUR þessi er úr sömu út- gáfuröð og sá fyrri sem hér er fjallað um og inniheldur eins og hann tvo sjaldheyrða píanókon- serta auk eins styttra verks. Rúss- neska tónskáldið Anton Arensky (1861-1906), oft nefndur hinn rússneski Brahms, var undrabarn. Hann nam tónsmíðar hjá Rimsky- Korsakoff, varð ungur að aldri prófessor við Tónlistarháskólann í Moskvu og naut talsverðrar vel- gengni á sinni tíð. Enn þann dag í dag skjóta sum tónverk hans upp kollinum í tónleikasölum og hljóðritunum og mun vera hvað þekktastur fyrir píanótríóið í D- moll. Sergei Bortkiewicz (1877- 1952) er hins vegar flestum gleymdur. Hann nam fyrst lög- fræði en sneri sér svo að tónsmíð- um og píanóleik sem hann nam hjá Liadov í Pétursborg. En að ævistarfi helgaði hann sig aðal- lega kennslu og starfaði m.a. um árabil við Tónlistarháskóla Scharwenkas í Berlín. Síðasta hluta ævinnar bjó hann og starf- aði í Vínarborg. Engum dettur sennilega í hug segja að tónverkin á diski þessum séu ódauðleg meistaraverk og síst af öllum þeim er þetta ritar. En sú gersamlega óbeislaða og hrein- ræktaða rómantík sem hér bók- staflega lekur út um allt er eigin- lega alveg ómótstæðileg! Ef ykkur finnst konsert Arenskys bera keim af einhveiju sem þið hafið heyrt áður (t.d. Grieg, Liszt, Brahms) þá hafið þið alveg rétt fyrir ykkur, en bíðið bara! Bortki- ewicz-konsertinn er bókstaflega talað einn allshetjar samnefnari hins rómantíska GRAND-píanó- konserts (t.d. 2:40 - 3:40 í öðrum kafla). Þarna er þetta allt, eða ég ætti kannski að segja þeir allir, Wagner, Rachmaninoff, Tcha- ikovsky, Liszt, Chopin o.s.frv. Auðvelt er að ímynda sér þessa tónlist sem kvikmyndatónlist í svarthvítri kvikmynd millistríðs- áranna og þá gjarnan um ein- hvern misskilinn píanósnilling (hlustið t.d. á niðurlag miðkaf- Ians). Hæst rís konsertinn í villt- um kósakkadansi lokakaflans sem hefst í ósviknum Liszt-stíl. Fljót- lega hljómar stef sem Rachmanin- off hefði hiklaust notað hefði hon- um dottið það í hug (frá 2:35 - 3:44) og þar á eftir sýnir tónskáld- ið í sér tennurnar í nokkuð agress- ífum (og frumlegum!!) kafla (3:44 - 4:35). Konsertinn endar eins og svona konsertar eiga að enda. Undirritaður staðhæfði að konsert Sauers hlyti að vera draumakon- sert píanistans, á sama hátt er ekki úr vegi að telja Bortkiewicz- konsertinn draumakonsert tón- leikagestsins með glæsistíl og rómantískri tjáningu sinni. Enkenni þessa disks er leik- gleði sem heyrist allt of sjaldan í upptökum nútímans. Auðheyrt er að allir flytjendur skemmta sér konunglega yfir þessari nánast óskammfeilnu rómantík og slíkt andrúmsloft smitar alla leið til hlustandans þrátt fyrir hið dular- fulla ferli tækninnar. Flutningur einleikarans Stephens Coombs heyrist mér hafinn yfir alla gagn- rýni og er hann dyggilega studdur af hljómsveitinni undir stjórn hins magnaða Maksymiuks. Ef þú, kæri lesandi, ert tilbúinn til þess að kanna ótroðnar slóðir og láta fordómana ekki þvælast fyrir þér þá er þetta er diskur fyrir þig. Spilaðu hann fyrir vini og kunningja sem hafa líka gam- af einhveiju óvæntu og skemmtilegu, en passaðu þig á þeim sem aðeins kunna að meta það sem „fínt“ þykir. Ertu orðinn leiður á Tchai- kovsky og Rachmaninoff? Gjörðu þá svo vel og góða skemmtun! i í I Valdemar Pálsson þ t

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.