Morgunblaðið - 18.07.1984, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. JÚLÍ 1984
55
Hraundríli á Selvogsheiði.
Innviðir gjallgígs.
Vindsorfið móberg.
ein þúsund ár. Nú er mál að taka
sér hádegishlé og snæða nesti að
ferðamanna sið.
Stígurinn í Eldborg sést greini-
lega neðan af veginum. Hæðar-
munur er um 70 m og varla ofraun
flestumn að ganga þar upp. Komið
er upp á barminn að sunnan. Gíg-
urinn er djúpur og hlaðinn upp úr
þunnum hraunslettum. Hraunið
er að hluta apalhraun og hefur
runnið um göng til vesturs. Marg-
ar hrauntraðir eru í því. Nú er rétt
að ganga eftir barminum til norð-
urs, en þar má sjá minni gíga,
einn með stirðnuðum skörum eftir
hrauntjörn og einnig i enda
gossprungunnar í fjallshlíðinni.
Stígur liggur til austurs niður af
eldborginni í átt að bílum; yfir
eina hrauntröðina.
Heim á leið
Fyrst er ekið framhjá enn einni
gígaröðinni og síðan út með
fjallshlíð, víða hömrum girtri.
Þetta eru gömul brimklif frá því
að sjór náði hingað upp í lok síð-
asta jökulskeiðs. Víða hafa fallið
fram hraunfossar, þegar gos hafa
orðið á nútíma, og hraunin hafa
hjálpaö til við landmyndunina fyrir
neóan. Það hefur vafalítið verið
stórkostleg sjón að fylgjast með gló-
andi elfunum. Þarna hefur gosið síð-
ast á miðöldum.
Vegurinn liggur um óslétt hraun
fram hjá Herdísarvík, í átt að Hlíð-
arvatni. Bæði vötnin eru lón við sjó,
þ.e. vötn sem skilin eru frá sjó
með malareiði. Þegar komið er út
fyrir vatnið beygir vegurinn meira
í austur en áður. Leiðin liggur nú
upp á mishæðótta heiði. Þar, eins
og víða á leiðinni, má sjá jarðvegs-
eyðinguna; rofabörðin og örfoka
mela. Heiðin þessi er i sannleika
eldstöð. Víða sést í helluhraun,
enda er mishæðin dyngja, sem
varð til í flæðigosi fyrir mörg þús-
und árum. Hún nefnist Selvogs-
heiði. Uppi á henni miðri eru ræf-
ilslegar leifar af gíg, en einnig
margir uppmjóir hólar, Kvenna-
gönguhólar. Örnefnið er þannig til
komið að konur úr Selvogi munu
hafa farið þarna upp, kannski með
luktir, til að fylgjast með og leið-
beina mönnum sínum á sjó þegar
þeir komu inn á brothættum bát-
um fyrri tíma. Hólana ættu menn
að skoða.
Bílana má geyma á móts við
hólana og ganga í einar 15 mín. að
þessum fyrirbærum. Þetta eru
hraundrfli. Þau mynduðust við gas-
útstreymi í hraununum meðan á
upphleðslu dyngjunnar stóð. Eitt
þeirra, hið nyrsta og einna
minnsta, er holt að innan og þar
við hliðina er þokkalegur hellir.
Annars er útsýnið harla gott
þarna ofan að og snjallt að hafa
með sér kort til að átta sig á mó-
bergsstöpum og hinni stóru
dyngju, Heiðinni há.
Eftir gönguferðina til baka er
haldið beint til Þorlákshafnar.
Tilgangurinn með króknum til
Hafnar er fyrst og fremst sá að
skoða helluhraunið við veginn
niðureftir. Hraunið er komið úr
Leitinni fyrir um 5800 árum og
rann hluti þess til Reykjavikur.
Að vísu hafa menn skoðað hellu-
hraun áður, en ekki jafn augljósa
vindsvörfun og þarna er. Hraun-
reipin í hrauninu eru viða ótrúlega
mikið sorfin og sérkennilegir
margflötungar (lausir steinar) eru
einkenni vindrofs og eyðimarka.
Þarna er líka unnt að skoða mel-
grashóla og sjá hvernig melgresið
er nýtt til að hefta sandfok.
Næst liggur leiðin upp
Þrengslaveg. Þegar komið er upp
fyrir brúnirnar ofan við Þorláks-
hafnarveg verða menn að vera á
„útkíkki" til hægri handar eftir
hringmyndaðri girðingu úti í
hrauni, um 100 m frá veginum.
Þar leynist nefnilega Raufarhóls-
hellir, næstsíðasta stansið í ferð-
inni.
( helluhraununum er algengt að
hluti hraunsins renni I lokuðum
rásum. Rásirnar nefnast hraun-
hellar að afloknu gosi og þekkjast
t.d. vel úr Hallmundarhrauni
(Surtshellir, 1600 m, og Stefáns-
hellir). Raufarhólshellir (um 850
m langur) er af þessari gerð. Auð-
velt er að komast niður um munn-
ann (ekki götin í loftinu!) og fáein
hundruð metra inn eftir stórgrýtt-
um botninum. Þar er ratljóst
vegna raufanna í loftinu. Ekki er
ráðlegt að fara inn í myrka hlut-
ann, nema vel búinn Ijósum og
minnugur þess að grjóthrun er al-
gengt í hellinum. Hellirinn er
merkileg náttúrusmíð og geta
menn gefið sér góðan tíma til að
skoða veggi og loft.
Ferðin inn að Þrengslum gengur
vel, enda vegurinn góður. Síðasti
áfanginn er malarnám rétt utan
við Þrengslin. Þar má sjá lítt
harðnað móberg með bergæðum,
hlykkjóttum innskotum sem hrísl-
ast um gamla gjóskuna, út frá
gosrás Lambafells. Þarna hefur
kvika smeygt sér inn ( lina gjósk-
una.
Svínahraun er yngsta hraunið á
Hellisheiði og er nokkuð víst að
það rann einhvern tíma á 10. öld,
úr stuttri gígsprungu, sem sést
inni í hrauninu, vinstra megin
vegar.
Margt fleira ber fyrir augu, en
varla er þörf á að stansa oftar,
enda degi tekið að halla.
Eftirmáli
Jarðfræðilegar skoðunarferðir
sem þessi eru skemmtilegar og
enginn vandi að velja sér góðviðr-
isdag. Fleiri leiðir svipaðar eru til
í nágrenni Reykjavíkur, t.d. um
Þingvelli, Grafning og Grímsnes.
Því er líkt farið með marga þétt-
býliskjarna annars staðar á land-
inu.
Góða ferð — Gangið vel um
landið!
Ari Trausti Guómundsson er kenn-
ari rið Menntaskólann rið Sund.
Bréf frá
Gulko
1 Morgunblaðinu 30. júní sl. var
greint frá beiðni Boris Gulko
stórmeistara og fyrrum sovétmeist-
ara í skák til vestrænna skák-
bræðra sinna um hjálp til að kom-
ast frá Sovétríkjunum.
Blaðinu hefur nú borist afrit af
bréfinu, sem Gulko skrifar landa
sínum, Lev Alburt, sem nú er bú-
settur í Bandaríkjunum. Fer bréfið
hér á eftir í lauslegri þýðingu og
þar á eftir kafli úr skákþætti, sem
Alburt sér um í bandarísku blaði,
þar sem hann segir frá bréfi vinar
síns.
HARMLEIKUR
„Kæri skákvinur.
Nú þegar í hönd fer hin mikla
keppni milli liðs Sovétríkjanna
og bestu skákmeistara utan
þeirra, langar mig til að minna
þig á dapurlegt hlutskipti mitt,
Boris Gulko
harmleik sem snertir alla fjöl-
skyldu mína. Val og heiti liðsins,
sem er frá „öðrum löndum
heims“ en Sovétríkjunum, felur í
sér anda einingar. Og það er í
krafti þess einingaranda, að ég
skrifa þér.
Allar götur frá 1979, þegar við
hjónin óskuðum formlega eftir
því að fá að flytjast frá Sovét-
ríkjunum, hefur okkur verið
meinað að taka þátt í skákmót-
um. Stundum hefur þó verið
slakað örlítið á þessum hömlum,
en við höfum aldrei haft full-
komið frelsi til að tefla.
Beiðni um að við fengjum að
neyta eölilegs réttar okkar til að
flytjast úr landi var neitað án
viðhlítandi skýringa. Þannig
höfum við verið slitin úr tengsl-
um við skákheiminn í meira en
fimm ár. Héraðssaksóknarinn
aðvaraði okkur um, að vegna til-
rauna okkar til að komast burt
mættum við búast við að verða
saksótt án fyrirvara. Jafnvel 38
daga hungurverkfall breytti
engu um stöðu okkar.
Á liðnum árum hafa ýmsir
skákmeistarar, þ.á m. Bogolju-
bov, Flohr, Korchnoi og Najdorf
yfirgefið föðurlönd sín. Hversu
mikils hefði skákheimurinn ekki
farið á mis, hefði þeim ekki tek-
ist að komast úr landi?
Frumorsökin fyrir þeim hörðu
kostum, sem ég er beittur, er, að
ég hef, ólíkt ýmsum öðrum félög-
um mínum, kosið að reyna að
komast úr landi á löglegan hátt,
þ.e.a.s. samkvæmt þeim reglum,
sem Sovétstjórnin hefur sett. Nú
sætum við hjónin, sem bæði er-
um fyrrverandi sovétmeistarar I
skák, ómannúðlegum kostum.
Heiöraði skákvinur!
Ég beini þeirri bón til kepp-
enda í skáksveitinni frá „öðrum
löndum heims“, að þeir fari þess
á leit við sovésk stjórnvöld og
skákforystumenn, að okkur verði
leyft að yfirgefa Sovétríkin og
veitt tækifæri til að sameinast
skákheiminum að nýju.
Virðingarfyllst.
Boris Gulko stórmeistari.“
MJÖG VANSÆLL
Alburth skákmeistari svaraöi
þessu bréfl Gulkos vinar síns í
skákdálki sínum og svar hans var
á þessa leið:
„Fyrir u.þ.b. viku barst mér bréf
frá vini mínum, Boris Gulko,
sem er ákaflega vansæll. í meira
en fimm ár hefur hann, ásamt
fjölskyldu sinni, barist fyrir að
fá að flytjast frá Sovétríkjunum.
Lev Alburt
Gulko og eiginkona hans,
Anna, sem eins og hann er fyrr-
um Sovétmeistari í skák, fóru í
hungurverkfall, þegar síðasta
Ólympíuskákmót var haldið, í
því skyni að vekja athygli
skákbræðra sinna á Vesturlönd-
um og þrýsta þannig á sovésk
yfirvöld. En allt kom fyrir ekki.
Nú beinir Gulko máli sínu til
stórmeistaranna, sem keppa á
móti sovésku sveitinni í London.
Gulko hefur sagt, að skák sé
eitt af fáum sviðum, þar sem
sovéskum ráðamönnum sé um-
hugað um almenningsálitið (á
Vesturlöndum auðvitað). Ég
held hann hafi á réttu að standa.
Sovésku áróðursmeistararnir
búast ekki við því orðið að finna
neinn hljómgrunn hjá almenn-
um borgurum, en þeir eiga enn
vísan stuðning meðal mennta-
manna. Og ekkert er liklegra en
þessir sömu menntamenn kunni
eitthvað fyrir sér í skák — og
það er eins víst, að þeir fyrtust
við, ef athygli þeirra yrði vakin á
jafnaugljósum mannréttinda-
brotum og Gulko hefur orðið að
þola.
Ég þekki persónulega nokkra
ríka menn og vel menntaða, sem
segjast vera „frjálslyndir". Þeir
vilja ólmir verða „vinir sovésku
þjóðarinnar" (les: sovéskra ráða-
manna), en finna samt til ríkrar
samúðar með Gulko og hafa
jafnvel reynt að hjálpa honum.
Þannig getur skákheimurinn á
Vesturlöndum orðið að liði og
haft áhrif á sovésk yfirvöld.
Vonandi hjálpar það Gulko
eins og Korchnoi-fjölskyldunni
fyrir tveimur árum.“