Morgunblaðið - 28.12.1978, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. DESEMBER 1978
Vinnumarkaðurinn og fjöl-
skyldan
Undirstaða og
hornsteinn þióðfélagsins
„Því aðeins
stenst hið
fornkveðna
að vinnan
göfgi mann-
inn...“
Sigurlaug Bjarnadóttir
formaður Landssambandsins setti
ráðstefnuna og sagði þá m.a.: „Við,
sem að þessari ráðstefnu stöndum
gerum okkur fulla grein fyrir, að
i hér er annars vegar um að ræða
' svo yfirgripsmikið og margþætt
viðfangsefni, að það verður engan
vegin krufið til mergjar á einni
dagstund og þaðan af síður fundin
nein örugg lausn á þeim margvís-
legu vandamálum, sem það felur í
sér.
Tilgangur okkar er hins vegar sá
að vekja athygli á og umræðu um
ýmis atriði, er tengjast íslenzku
atvinnulífi og hinum almenna
vinnumarkaði okkar í dag — og þá
sérstaklega með tilliti til fjöl-
skyldunnar sem félagslegrar
einingar.
Vinnan er undirstaða
velmegunar, en því aðeins er
fjárhagsleg velmegun eftirsóknar-
verð, að hún tryggi um leið
jafnvægi og lífshamingju ein-
staklings og samfélags. Og því
aðeins stenst hið fornkveðna að
vinnan göfgi manninn, að hún vaxi
honum ekki yfir höfuð, þannig að
maðurinn verði þræll vinnunnar
en ekki herra.
Það er haft fyrir satt, að
vinnudagur fólks á Islandi sé
lengri, yfirvinna og vinnuálag
meira en þekkist annars staðar.
Við vitum vel, að þetta er eitt af
sjúkdómseinkennum hinnar
trylltu verðbólgu og efnahagslega
jafnvægisleysis, sem einkennir
þjóðlíf okkar í dag. Okkur kann að
greina á um hvað er orsök eða
afleiðing í þessum efnum, þótt öll
séum við sammála um, að sjúkdón-
inn verði að lækna. Gæti ekki ein
hugsanleg lækningaraðferð verið
fólgin í bætty og breyttu skipulagi
vinnunnar — meiri sveigjanleik,
auknu tilliti til persónulegra þarfa
einstaklingsins til barnanna
okkar, heimilanna og fjölskyld-
unnar, — að ógleymdum þeim hópi.
fólks að meðal okkar, sem vegna
einhverra áfalla býr við skerta.
starfsorku — starfsorku, sem það
vill og á rétt á að fá að nýta?“
Síðan þakkaði Sigurlaug öllum
þeim, er staðið höfðu að undir-
búningi ráðstefnunnar og þá
sérstaklega framsögumönnum. Að
svo mæltu sagði hún ráðstefnuna
setta og fól Ragnheiði Guðmunds-
dóttur stjórn hennar.
99
Frelsi
með
ábyrgð“
Gcir Hallgrímsson formaður
Sjálfstæðisflokksins ávarpaði því
næst ráðstefnugesti og sagði hann
m.a. að okkur hætti til að líta á
fjölskylduna og vinnumarkaðinn
sem tvö óskyld atriði. Aður fór
framleiðslan og fjölskyldulífið1
fram á sama stað og var þá
hugsanlega meiri möguleiki til
sveigjanleika á vinnutíma. Geir
sagði einnig, að okkur hætti til að
líta um of á fortíðina í rómantísku
ljósi. Sem dæmi nefndi hann, að
Þórður Tómasson safnvörður hefði
eitt sinn sýnt sér, ásamt fleira
fólki hlóðareldhús, sem var í
endurbyggingu. Gömul kona, sem
hafði í eina tíð unnið í slíku
eldhúsi, var þar stödd. Hún lýsti
undrun sinni yfir því að verið væri
að endurbyggja hlóðareldhús þetta
og sagði: „Þið vitið ekki hversu
erfitt var að vinna í því.“
I lok ræðu sinnar sagði Geir:
„Fjölskyldan er mikilvægasti
hlekkurinn í samfélagsmyndinni
og okkur ber að leggja aðaláherzlu
á varðveizlu hennar. I frjáls-
hyggjuhugsjón Sjálfstæðisflokks-
ins felst, að einstaklingurinn geti
verið sinnar eigin gæfu smiður —
hafi valfrelsi innan veggja fjöl-
skyldunnar og á vinnumarkaði.
Því þarf að skapa aðhlynningu og
aðstöðu til þessa valfrelsis og
aðlaga vinnumarkaðinn að fjöl-
skyldulífinu umfram allt, fremur
en fjölskyldulífið að vinnu-
markaðinum."
Lokaorð Geirs voru: „Frelsi með
ábyrgð".
staðreynd að æ fleira fólk leitar út
á vinnumarkaðinn — bæði hjónin í
stað annars áður og einnig fólk
með skerta starfsorku. Þetta kæmi
einnig fram í vaxandi eftirspurn
eftir hlutastörfum og væri á
Islandi í dag um 25% ríkisstarfs-
manna í hlutastarfi, ef miðað væri
við þá sem væru á mánaðarlaun-
um. Hér ættu hlut að máli
aðallega konur í kennarastétt og
skrifstofufólk.
Baldur taldi, að hingað til hefði
gætt nokkurrar tregðu hjá vinnu-
veitendum til að skipta störfum,
þegar um er að ræða störf, er
vinna þarf allan daginn. Þeir teldu
að starfsnýting yrði lakari heldur
en í heilsdagsstarfi. Þó væri þetta
að breytast.
A undanförnum árum hefir víða
um lönd verið skorin upp herör
gegn hinum fasta vinnutíma og í
hans stað tekinn upp sveigjanleg-
ur vinnutími. Utbreiddust mun
þessi vinnutilhögun vera í Sviss,
þar sem talið er, að u.þ.b. 30%
launþega eigi kost á sveigjanlegum
vinnutíma, en hún á jafnframt
vaxandi fylgi að fagna í V-Þýzka-
landi og fleiri löndum V.-Evrópu,
þ.á m. á Norðurlöndum of* einnig í
Bandaríkjunum og Japan. Hér á
landi varð Olíufélagið Skeljungur
fyrst íslenzkra fyrirtækja til að
.
Sigurlaug Bjarnadóttir
Sveigjanleg-
ur vinnu-
tími.
„Fengin
reynsla hér-
lendis báð-
um aðilum
í hag.“
Baldur Guðlaugsson lögfræð-
ingur var fyrri framsögumaður-
inn, er fjallaði um sveigjanlegan
vinnutíma. Hann skýrði í upphafi
máls síns hvað „sveigjanlegur
vinnutími" merkti í reynd. Þar
væri um að ræða fráhvarf frá
föstum, óumbreytanlegum vinnu-
tíma. Einnig væri talað um
„breytitíma" eða „fleytitíma".
Hugmyndir um þetta fráhvarf frá
föstum vinnutíma hefðu þróast út
frá ákveðnum meginsjónarmiðum.
Bæri þar fyrst að nefna þá
starfsfólki sé gefinn kostur á að
„skulda" eða „safna“ vinnustund-
um frá degi til dags, þannig að nóg
sé, að tímafjöldi vikunnar sé 40
klst. eða jafnvel miðað við réttan
vinnustundafjölda mánaðarins."
Baldur benti á að því væru
vitanlega takmörk sett, hvar
sveigjanlegum vinnutíma væri við
komið. Honum yrði t.d. ekki við
komið í sjávarútvegi, í skólum og á
sjúkrahúsum og ekki mörgum
greinum byggingar- og verk-
smiðjuiðnaði, þar sem störf hvers
einstaks eru hluti af vinnukeðju —
og ekki í vaktavinnu.
Baldur dró saman helstu kosti
og ókosti sveigjanlegs vinnutíma
fyrir vinnuveitandann annars veg-
ar og starfsmannsins hinsvegar.
Kostir fyrir vinnuveitandann
væri m.a.:
a) deilum við starfsfólk um
mætingu þess og viðveru fækkar,
b) starfsmanni reiknast einungis
viðverutími til tekna,
c) auðveldara reynist að fá fólk til1
starfa,
d) fjarvistum fækkar. Reynslan
hefur sýnt, að einsdagsfjarvera
minnkar, því að nú getur starfs-
maður með góðri samvizku „komið
of seint",
e) minni yfirvinna er unnin,
f) vinnuandi breytist til batnaðar.
Geir Hallgrímsson
taka upp þessa tilhögun — á
aðalskrifstofu sinni fyrir þremur
árum. Flugleiðir og Olíuverzlun
Islands hafa nú einnig tekið hana
upp. Þá nefndi Baldur einnig
Bæjarútgerð Hafnarfjarðar og
Skýrsluvélar ríkisins.
Þá sagði Baldur: „En hvað er
sveigjanlegur vinnutími? Fyrst og
fremst það, að vikið er frá föstum
óumbreytanlegum vinnutíma og
getur það frávik verið með ýmsu
móti. T.d. þannig, að í stað þess að
vinnutími allra sé frá 9—17 dag
hvern, með klukkutíma matarhléi,
er starfsfólkinu gefinn kostur á að
ráða því sjálft innan ákveöinna
marka, hvenær það hefur störf á
morgnana og hvenær það hættir á
daginn. Auðvitað þarf ákveðna
festu og reglu í starfsemi fyrir-
tækisins, því er svo um hnútana
búið, að tiltekinn hluti dags, t.d.
frá kl. 10—15, verða allir að vera
til staðar og myndar sá tími
dagsins svokallaðan „kjarna".
Hins vegar er starfsfólkinu í
sjálfsvald sett, hvenær það hefur
störf, t.d. milli kl. 7 og 10 á
morgnana og hvenær það fer heim
á milli 15 og 18 síðdegis. Algeng-
asti vinnutími verður gjarnan
milli kl. 8 og 16. Það er svo ýmist,
að starfsmanni sé skylt að vinna 8
klst. á degi hverjum, eða hitt, að
Baldur Guðlaugsson
Ókostir fyrir vinnuveitandanni
a) aukinn rekstrarkostnaður, t.d.
ljós og hiti vegna dreifingar sömu
vinnu á lengri tíma,
b) aukin vinna við tímaskrift og
eftirlit með tímaskráningu,
e) almenn tilhneiging starfsmanna
til að hætta snemma á föstudög-
um,
d) krafa þeirra, sem ekki njóta
sveigjanlegs vitinutíma, um kaup-
auka af þeim sökum.
Kostir fyrir starfsmanninn>
a) Möguleiki á að laga vinnutím-
ann að breytilegum persónulegum
þörfum og fjölskyldulífi,
b) möguleiki á að velja sér
vinnutíma með hliðsjón af umferð-
arþunga, annatíma í verzlunum
o.fl.
c) . brottfall kröfunnar um stund-
vísi hvað snertir vinnubyrjun og
vinnulok,
d) möguleiki á auknum vinnufriði í
„valtímanum", þ.e. á undan og
eftir skylduvinnutímanum,
e) aukið sjálfstæði varðandi tíma-
setningu vinnunnar.
Ókostir fyrir starfsmanninn.
a) Lenging virks vinnutíma, þar
sem minni grundvöllur verður
fyrir fjarvistum í vinnutíma til að
reka persónuleg erindi,
b) minni yfirvinna, þar sem
tilhenigingar gætir til að laga
vinnutímann að vinnuálaginu, þ.e.
að vinna skemur þegar lítið er að
gera, en jafna það upp, þegar
meira liggur við,
c) brottfall sérréttinda, sem ein-
staka starfsmenn kunna að hafa
verið búnir að öðlast „samkvæmt
hefð“ innan tilhögunar hins fasta
vinnutíma,
d) andstaða við upptöku tíma-
skráningar, sem e.t.v. hefur ekki
tíðkast áður.
Baldur taldi, að fengin reynsla
hérlendis af sveigjanlegum vinnu-
tíma væri báðum aðilum í hag, þ.e.
vinnuveitendum og starfsfólki,
þegar allt kæmi til alls. Áberandi
væri að minna bæri á streitu og
óánægju á vinnustað.
Af reynslu, sem fengin væri
erlendis af þessari tilhögun virtist
Ijóst, sagði Baldur í lok erindis
síns, að kostir hennar yfirgnæfðu
ókostina, bæði fyrir vinnuveitand-
ann og starfsmanninn, þótt við
ýmsa byrjunarörðugleika væri
auðvitað að etja. Hann kvaðst því
vona, að hún yrði tekin upp í
auknum mæli hér á landi.
„ Vona að
sem flest
fyrirtœki
á íslandi
taki upp
breytilegan
vinnutíma.“
Anita Knútsdóttir
starfsmaður hjá Flugleiðum
fjallaði einnig um breytilegan
vinnutíma og lýsti þróun‘mála og
hver reynsla Flugleiða væri af
þessari vinnutilhögun. Verða hér
rakin helstu atriði úr ræðu Anitu:
I upphafi máls síns sagði hún:
„Fyrir 11 árum síðan var fyrsta
tilraun með breytilegan vinnutíma
gerð hjá vestur-þýsku flugvéla-
verksmiðjunni Messersc-
hmidt-Bölkow-Blohm, sem
staðsett er í útjaðri Munich.
Forstjórinn hafði fundi það út, að
umferðaröngþveitið, sem skapað-
ist í nágrenni verksmiðjunnar á
hverjum morgni klukkan hálf átta
og aftur klukkan hálf fimm
síðdegis, hafði mjög neikvæð áhrif
á afkomu fyrirtækisins. Þjónusta
almenningsvagna 4 hverfinu var
• •c:<*
Umsjön:
Fríöa Proppé