Morgunblaðið - 20.06.1964, Blaðsíða 3

Laugardagur 20. júní 1964
MOKGUNBLAÐIÐ
3
T
miiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiui
fcr
§§ 20. JUNÍ 1904, eða fyrir ná-
S kvæmlega G0 árum kom til ís
= lands fyrsta bifreiðin, Thom-
= sensbíllinn svonefndi. Dethlev
= Thomsen, kaupmaður og kon-
g súll kom til Reykjavíkur fná
§§ útlöndum þennan dag með
= gufuskipinu Kong Tryggva.
= Hafði hann meðferðis bílinn,
= sem hann iiafði keypt í Dan-
§É mörku. Ekki er kunnugt hverr
H ar tegundar Thomsensbíllinn
s var eða hve gamall, er hann
= kom hingað. Hins vegar segir
= Guðlaugur Jónsson í bók sinni
S „Bifreiðir á íslandi", að vél
s bílsins hafi verið 6—7 hestöfl,
g§ og Þorkell Clemenz, vélfræð
Thomsensbíllinn. — Mennirnir bak við hann, taldir frá vinstri: Tómas Jónsson, síðar kaup- =
maður, Þorkell Þ. Clementz, vélfræðingur, ig Dethlev Thomsen, kaupmaður.
(Sextugsafmæli bifreiöa í íslandi
| Thomsen bíllinn kom til Rvíkur 20. ]úní 1904
S ingur, sem líklega ók bílnum
= fyrstur manna, telur einna
1 helzt að verksmiðjunafnið
§§ hafi verið „Cudel“. Thomsens-
g bíllinn var lítill mannflutn-
= ingavagn, sem reyndist heldur
t illa og var ekki í umferð nema
= rúmlega eitt ár. Var hann þá
§§ fluttur aftur til útlanda.
Thomsensbíllinn var keypt-
j= ur fyrir framlag á fjárlögum,
= 2000 kr., sem samþykkt hafði
= verið á Alþingi vorið 1903,
s eftir miklar umræður. Tillag
= an um f járveitinguna var kom
= in frá fjárlaganefnd neðri
3 deildar, en formaður hennar
= var þá Tryggvi Gunnarsson.
§§ Fyrir nefndinni vakti það að
j§ veita fé sem styrk til útvegun
= ar á mótorvagni til reynslu
= á vegum landsins. Virðist
= nefndin hafa orðið ásátt um
= að hentugast mundi og áhættu
H minnst fyrir landssjóðinn að
g veita þessa upphæð sem styrk
§É tilgreindum manni, Dethlev
= Thomsen, er þótti þess umkom
= inn að útvega vagninn og gera
= tilraunina.
Neðri deild Alþingis hafði
S samlþ. till. þessa, en hún var
g tvívegis felld í efri deild. Á
= fundi í sameinuðu þingi 26.
g apríl 1903 var tillagan hins
= vegar samþykkt, eftir talsverð
= ar umræður, með 19 atkvæð-
H um gegn 12. Til gamans og
= fróðleiks munu fara hér á
= eftir kaflar úr ræðum nokk-
S urra þeirra, sem mæltu gegn
~ tillögunni. Þess er þó skylt
= að geta, að ýmsir andmælenda
= beittu mun vísindalegri rök-
S um í ræðum sínum, en þessi
§j dæmi gefa til kynna, svo sem
= um burðarþol brúa, ástand
= vega o.s.frv.
Jón Jakobsson, framsögu-
s tnaður í efri deild, komst svo
g að orði, eftir að hafa getið
= þess, að vegir hér væru of
= ófullkomnir fyrir mótorvagna,
H sem víða væru bannaðir er-
§j lendis á breiðari þjóðbrautum
= en hér gerðust vegna um-
§§ ferðahættu: „ . . . . því ég
= fæ ekki séð að þessi fjárveit-
= ing yrði til annars en að
§j myrða bæði fólk og fé, þar
= sem þessir vagnar mundu
§E naumlega geta verið notaðý-
s án þess að slys yrði að, þar
= sem sömu vegirnir eru notað-
3 ir bæði fyrir reiðar, akstur og
H lestir“.
Þessi málstaður var studdur
= mjög ai Birni Bjarnasyni,
= sýslumanni, þingmanni Dala-
= manna, er mælti á þessa leið:
= „ . . . Upphæðinni til þeirra
S (þ.e. mótorvagna) álít ég
E alveg kastað út. Vegimir eru
= allfcof mjóir og fjölfarnir: lest
§| in er oft óslitin, svo að veita
Dethlev Thomsen
þessa upphæð er sama sem að
drepa heilmarga menn (Pétur
Jónsson skaut inn í: „Slátur
í stórum stíl“). Alveg satt,
slátur í stórum stíl, og mér
þykir undarlegt, að háttvirt-
ur framsögumaður skuli vilja
láta veita kr. 2000 til slíkrar
slátrUnar. Væri það bara kind
ur, sem slátrað yrði, væri öðru
máli að gegna. Auk þess eru
vegirnir svo brattir, að það
þarf sérstaklega langa menn
fyrir vagnstjóra, Ef þingið
veitir þessa upphæð, þá munu
verða fleiri jarðarfarir árið
1905 en nokkru sinni áður, svo
að það yrði mesta nauðsyn að
fjölga prestum til að jarða
alla, og læknum þó ekki væri
til annars en að gefa dánar-
vottorð".
Ræða Tryggva Gunnarsson-
ar bankastjóra, var á annan
veg. Hann sagði m.a.: „Það
er svo sem sjálfsagt, að hið
sama muni brenna við hér,
sem í öðrum löndurn, að ný-
mæli mæti mótspyrnu. Ég var
Þorkell Þ. Clementz
staddur í Kaupmannahöfn
1901. Þá var nýbyrjað að
brúka þar mótorvagna. Þá
voru öll blöð full af skrípa-
myndum af vagnferðum þess
um og sýnd á þeim hofuð, fæt
ur og manna-búkar liggjandi
sem hráviði meðfram vegum
og átti þetta að vera af fólki,
sem slys hefði beðið af vögn-
um þessum. En svo kom það
fyrir, að Englandskonungur
kom til Danmerkur á sama
tíma, og á rneðan hann dvaldi
þar, keyrði hann í mótorvagni
fram og aftur um landið. Var
þá hans vegna hætt að gera
gys að vagnferðum þessum og
menn fóru að hagnýta sér þá.
Sama er að segja um spor-
vagna, sem knúðir voru áfram
með rafmagni“.
Komst ekki upp
bakarabrekkuna.
Er Thomsensbíllinn var kom
Tómas Jónsson.
inn til landsins varð það ljóst,
•að hann hentaði ekki við ís-
lenzkar aðstæður, einkum
gekk illa að komast upp
brekkur á honum, vegna orku
leysis og varð ýmist að ýta
bílnum með handafli eða láta
hesta draga hann. í Árbókum
Reykjavíkur eftir dr. Jón
Helgason, biskup, segir svo:
„Þá sást og í fyrsta skipti
þetta sumar bifreið á götum
Reykjavíkur. Var það gamall
skrjóður, sem gerði hér litla
lukku, enda gekk hann hér
aðeins þetta eina sumar“.
Reykjavíkurblíðin gátu
Thomsensbílsins í skrifum sán
um fremur í háði en af hrifn
ingu. I Ingólfi, sem Bjami
Jónsson frá Vogi ritstýrði, seg
ir svo um þetta 26. júní 1994:
„Mikil nýjung þótti það á
þriðjulaginn var, þegar
Thomsen kaupmaður fcók að
aka um götur bæjarins í bif- =
reið sinni. Þyrptist að múgur =
og margmenni til þess að sjá 3
þetta furðuverk og þreyttu H
götusveinar kappskeið við =
reiðina. Fór hún með braki §É
og brestum og þótti mörgum |§
sem Asaþór mundi þar fara =
í kerru sinni og ætla í austur jg
veg að berja tröll. En varla h
myndi jötnum hafa staðið mik s
il ógn af þessari kerru því að 3
henni gekk all skrikkjótt og =
varð seinast ekki sjálfbjarga, =
svo að draga varð hana heim §j
af handafli. Síðan hefur verið =
gert við vél kerrunnar, svo =
að nú mega Árnesingar og 5
vátrygingarfélögin fara a𠧧
vara sig“.
Thomsensbíllinn var reynd- §f
ur á götum Reykjavíkur, á veg H
inum til Hafnarfjarðar og loks s
var haldið með hann um Hell s
isheiðarveg alla leið til Eyrar =
bakka og Stokkseyrar. Vagn- =
inn reyndist ekki vel, skorti =
vélaafl til að komast upp §§
brekkurnar og bilaði hvað 3
eftir annað. Þurfti að fá hesta H
til að draga bílinn upp Kamba H
á heimleiðinni.
Tvennum sögum fer um §
það, hver hafi fyrstur ekið §
bíl á íslandi. Sumir segja, að ||
það hafi verið Tómas Jónsson, =
kaupmaður, en aðrir telja það s
hafa verið Þorkel Þ. Clemenz, §j
vélfræðing, og er það senni- g
legra, þar sem Tómas sagði =
í viðtali við Samtíðina 1936, að =
Þorkell hafi kennt sér að aka §§
bílnum, en víst er að þeir p
óku honum báðir meðan hann =
var hér á landi og voru yfir- §§
leitt saman í lengri ferðunum. s
Er ekki annað sýnilegt en 3
að þessi tilraun með mótor- =
vagninn hafi gersamlega mis- 5
tekizt og orðið til þess eins að =
efla þá skoðun að bifreiðar g
ættu ekkert erindi til íslands =
annað en að sýna gagnsleysi =
sitt .Virðist lítt hafa verið tek =
ið til greina ,að ekki hafi ver 3
ið vandað til vals á farartæk- g
•inu, þ.e. fenginn notaður vagn =
af gamalli gerð. Enda fór svo =
að ekki var keypt önnur bif- §§
reið á íslandi fyrr en árið ’07, g
er Magnús Sigurðsson, bóndi g
og kaupmaður á Grund í Eyja =
firði festi kaup á þýzkri bif- =
reið. Bifreiðaferðir fyrir al- =
menning hófust ekki fyrr en §§
1913. (Mikill hluti upplýsinga 3
um Thomsensbílinn hefur =
Mbl. úr bókinni „Bifreiðir á H
íslandi“ eftir Guðlaug Jóns- h
son).
...........................................................................................................................Il„l,l„l„,„„„„lll„!„,„|,„|„„„|,|„|„„„„„..........|||m„l„„„„,|„||„„„Í
STAKSTIINAR
Vandi repúblikana
Flokkur repúblikana í Banda-
ríkjunum stendur nú frammi
fyrir miklum vanda. Almennt er
talið að Barry Goldwater hafi
fengið svo marga kjörmenn kosna
til flokksþings repúblikanaflokks
ins, sem haldið verður í næsta
mánuði, að hann hafi mjög mikla
möguleika á að verða útnefndur
frambjóðandi flokksins í forseta-
kosningunum i haust. Fjöldi repú
blikana telur hins vegar, að fram
boð Goldwaters mundi hafa í för
með sér stórfellt fylgishrun
flokksins. Goldwater muni ekki
aðeins falla með miklum atkvæða
mun fyrir Johnson forseta, held-
ur kunni svo að fara að fram-
bjóðendur repúblikana til þings
og í fjölmargar stöður sem kjósa
á í, muni stórtapa fylgi og falla
vegna framboðs Goldwaters.
William Scranton, ríkisstjóri í
Pensylvaníu, hefur fyrir skömmn
Iýst því yfir, eftir miklar vanga-
veltur, að hann gefi kost á sér
til forsetaframboðs. Setja nú and -
stæðingar Goldwaters alla voJlf
sína á hann. Nelson RockefeUer,
sem barizt hefur harðri baráttu
fyrir því að komast i framboð,
hefur lýst því yfir að hann dragi
sig í hlé og skorar á fylgismenn
sína að sameinast um Scranton.
New York Times hefur annars
undanfarið deilt á ýmsa leiðtoga
repúblikanaflokksins, sem and-
vígir eru Goldwater, fyrir að
hafa allt of seint snúizt gegn hon
um og varað flokksmenn við
fylgi við hann. New York Times
hefur gengið svo langt að halda
því fram, að tveggja flokka kerf-
ið í Bandaríkjunum sé i hættu,
ef Goldwater verði i kjöri fyrir
repúblikanaflokkinn.
Tæpur mánuður er nú þangað
til flokksþing repúblikana kemur
saman. Bendir allt til þess að þar
muni verða mikil átök um val
frambjóðenda flokksins.
Sjónvarpið
á Þjóðhátíðardaginn
Alþýðublaðið birtir í gær for-
ystugrein, þar sem rætt er um
þá kröfu, sem sett var fram af
nokkrum einstaklingum fyrir
þjóðhátíðardaginn, að ekki yrði
sjónvarpað frá Keflavíkurflug-
velli á þjóðhátiðardaginn. Kemst
blaðið m.a. að orði á þessa leið
í niðurlagi forystugreinar sinn-
ar:
„Ef menn vildu gera sérstaka
gangskör varðandi sjónvarpið á
þjóðhátíðardaginn, hefði mátt
skora á þá 15—20 þús. ísl., sem
geta horft á það, að láta vera að
opna tækin þennan dag. Má raun
ar búast við að slík áskorun hafi
verið óþörf og allir hafi tekið
þátt í hátiðahöldum dagsins sem
gátu.
Allt þetta mál er tilbúið af
nokkrum kommúnistum í þeim
tilgangi að gera það að áróðurs-
máli. Þeir hafa þannig gerzt sek-
ir um að nota 17. júni sjálfan
sér til framdráttar. Hafa hinir
flokkarnir haldið flokkspóiiták
utan við þjóðhátiðina, en vafa-
laust er til of mikils mælst að
kommúnistar sýni 17. júni þá
virðingu".
SÍS vill takmörkun
f járfestingar
Aðalfundur Samb. íslenzkra
samvinnufélaga, sem nýlega var
haldinn, lagði áherzlu á nauðsyn
þess að mikillar varúðar sé n'tf
gætt í fjármálum og leggur m.a.
áherzlu á eftirfarandi ráðstaf-
anir:
„1) að fjárfesting sambandsins
og kaupfélaganna sé takmörkuð
sem mest má verða og ekki hafn-
ar nýjar byggingarframkvæmdir
að sinni nema fé til þeirra sé
fyrirfram tryggt.
2) að útlán séu minnkuð.
3) að aukin áherzla sé lögð á
i innhcimtu útistandandi skulda."