Lesbók Morgunblaðsins - 17.04.2004, Side 3

Lesbók Morgunblaðsins - 17.04.2004, Side 3
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 17. APRÍL 2004 3 Guðbergur Bergsson tók við Norrænu bókmenntaverðlaun- unum hjá Sænsku akademíunni á mið- vikudaginn. Við athöfnina las hann sögu er nefnist Hið sýnilega í því ósýni- lega. Sagan er birt í Lesbók í dag. Ævisögur eru áfram til umfjöllunar í grein eftir Viðar Hreinsson er nefnist Ekkert er algjörlega dautt en Viðar skýrir þar frá aðferðafræði sinni við ritun ævi- sögu Stephans G. Stephanssonar. Svarta línan heldur áfram út með útkomu bóka eftir Eirík Guðmundsson og Oddnýju Eiri Ævarsdóttur. Þröstur Helgason ræðir við þau um bækurnar. Orðlausir draumar nefnist grein eftir Guðmund Andra Thorsson sem skoðar gamlar ljóða- bækur eftir Davíð Stefánsson og Tómas Guðmundsson í nýju ljósi. FORSÍÐUMYNDIN er af hluta verks eftir Finnu B. Steinsson er nefnist Anatomy of Melancholy (2004). Sýning á verkum Finnu verður opnuð í Listasafni ASÍ (Ásmundarsal) kl. 15 í dag. Ljósmyndari: Spessi. R oskin húsfreyja í sveit var ný- lega spurð að því í viðtali hver væri mesti munurinn á lífi ungra kvenna og því þegar hún var á léttasta skeiði. Spyrillinn hefur líklega búist við því að konan nefndi nú- tímaþægindi eða sókn kvenna til æðri metorða og svarið kom honum greinilega á óvart því að það var svohljóð- andi: ,,Núna er álíka erfitt fyrir ungar konur að verða ófrískar og það var fyrir okkur að verða það ekki.“ Þetta þótti mér athygl- isverð vísbending um þau hausavíxl á vanda- málum sem orðið hafa. Þegar eitt vandamál leysist verða önnur til, eins og í ævintýr- unum þegar haus var höggvinn af flagði óx annar ferlegri og stundum jafnvel þrír. Ein formóðir mín eignaðist 13 börn en að- eins þrjú komust til fullorðinsára. Mágkona hennar eignaðist líka fjölda barna og lifði þau öll. ,,Ég gæti brotnað væri ég gler og bráðnað væri ég smjer,“ var haft eftir kven- skörungi á Suðurnesjum sem horfði á eftir einkasyni sínum í sjóinn en áður hafði hún misst 15 börn. Kannski hefur hugtakið vandamál verið til í orðaforða þessara kvenna en viðbrögð þeirra allra báru vott um ofurmannlegt æðruleysi enda voru þær ofurseldar grimmum náttúruöflum sem eng- inn fékk rönd við reist. Eftir að læknavísindin unnu bug á hinum sára og almenna barnadauða varð ómegðin oft svo mikil að foreldrar höfðu fá úrræði til að sjá afkvæmum sínum farborða, hvað þá að koma þeim til mennta. Sú kynslóð sem tifað hefur yfir áttunda eða jafnvel níunda áratuginn er afsprengi feiknarlegrar frjó- semi, þar sem börnin voru oft á annan tug, jafnvel þann þriðja. Úrræði foreldranna til að stemma stigu við þrotlausum barneign- um voru engin ef undan eru skilin einhver húsráð sem yfirleitt reyndust haldlítil. Það var einmitt þessi kynslóð kvenna sem fékk fyrsta smjörþefinn af getnaðarvörnum og jafnvel fóstureyðingum. Aldraðar konur hafa trúað mér fyrir með tárin í augnum hvað fór fram með ólöglegum hætti bak við luktar dyr á læknastofnum eftir að þær höfðu greitt stórfé og svarið að segja engum frá. En núna, löngu eftir að linnulaus áróður hófst fyrir getnaðarvörnum og fóstureyð- ingar urðu löglegar með því boðorði að kon- ur réðu yfir líkama sínum, er svo komið að ófrjósemi er orðið meiri háttar vandamál, eins og konan sem getið var um í upphafi, orðaði svo skemmtilega. Ekki hefur fengist einhlít skýring á þessum dyntum móður náttúru en vísindin hafa reynt að sýna henni krók á móti bragði, m.a. með tæknifrjóvgun, þar sem oft getur brugðið til beggja vona. ,,Var þetta ekki bara betra með gamla lag- inu,“ spurði roskinn karl þegar hann heyrði af nýstárlegum aðferðum við að geta börn og varð alveg forviða þegar hann heyrði að gamla lagið dygði oft ekki lengur. Sú var tíðin að ungar stúlkur létu börn sín frá sér til ættleiðingar. Það tíðkast ekki nú á tímum. Ef stúlkur ákveða að ganga með börn í stað þess að fara í fóstureyðingu er þeim í mun að ala þau upp sjálfar. Fyrir vik- ið þurfa barnlaus hjón að leita til útlanda ef þau vilja ættleiða börn og getur það orðið þrautin þyngri. Því fylgja margvísleg forms- atriði og oft langvarandi biðtími. Frá sjón- armiði leikmanns horfir það undarlega við og er ekki urmull af munaðarlausum, van- nærðum börnum í okkar heimska heimi sem gætu orðið þeirrar gæfu aðnjótandi að alast upp hjá góðum, íslenskum foreldrum? Gamalt orðtak segir að blessun fylgi barni hverju. Samkvæmt því sem hér hefur verið tíundað ætti gildi þess að vera ótvírætt á okkar tímum. En í ljósi þess að hér er verið að fjalla um hausaskipti á vandamálum er það nú svo að blessuð börnin eru nú víða eitt helsta vandamálið í samfélaginu og vandi þeirra sjálfra oft þyngri en tárum taki. Þrátt fyrir stóraukna þjónustu við barna- fjölskyldur, góða leikskóla með menntuðu starfsliði, einsetna grunnskóla þar sem boð- ið er upp á gæslu og heimanám að skóladegi loknum, leikjanámskeið og hvers kyns af- þreyingu í sumarleyfum – allt þetta sem skorti þegar ég og jafnaldrar mínir vorum í uppeldishlutverkinu – virðist aðbúnaði barna víða ábótavant. Um það vitna fjöl- margar ábendingar til barnaverndarnefnda, umsagnir frá leikskóla- og grunnskólakenn- urum og starfsfólki á ýmsum sviðum heil- brigðismála. Einkennin eru margvísleg hegðunarvandkvæði, geðofsaköst, svefn- truflanir, vansæld og offita svo að dæmi séu nefnd. Sálfræðingar og geðlæknar hafa vart undan að sinna börnum og ungmennum í andlegri neyð og stöðugt berast fréttir af ungu og efnilegu fólki sem hefur ánetjast áfengi og fíkniefnum í þeim mæli að fá úr- ræði duga. Kannski hafa öll þessi vandamál legið í leyni um langa hríð og eru nú fyrst komin upp á yfirborðið eftir að samfélagið gerðist opnara og til skjalanna kom fagfólk til að sinna þeim. Í æsku okkar, sem nú munum tímana tvenna, gat oft að líta illa hirt börn og ofstopafulla unglinga sem mynduðu klíkur til að herja hver á aðra. Við munum líka eftir tossum sem gátu ekki lært að lesa og litlum villingum sem aldrei gátu verið til friðs inn- an um aðra. Nú hefur komið í ljós að svo- nefndir tossar hafa líklega verið haldnir les- blindu og villingarnir verið ofvirkir og hefðu báðir hópar notið sérstakrar meðferðar hefðu viðunandi lausnir fundist í mörgum til- vikum. Fyrir allmörgum árum átti ég skemmti- legar viðræður við japanskan menntamann. Hann sagði mér að fæstir foreldrar í heima- landi sínu hefðu ráð á fleiru en einu barni því að kröfurnar í samfélaginu væru orðnar svo miklar. Mér þótti þetta aldeilis fráleitt og reyndi að benda honum á hversu mikils börn færu á mis við að eiga ekki systkini, jafnt fé- lagslega sem tilfinningalega og að kröfurnar sem foreldrar gerðu yfirleitt til einkabarna væru svo miklar að þau risu varla undir þeim. Hann brosti bara góðlátlega og sagði að það væri ábyrgðarhluti að eignast börn sem maður gæti ekki sinnt með góðu móti úr því að fólk gæti stjórnað sínum barneignum sjálft. Þessi orð Japanans koma æ oftar upp í hugann. Ekki svo að skilja að ég telji hlut- skipti einkabarna betra en mér fannst þá en það er þetta með ábyrgðina sem er íhug- unarvert. Maður heyrir æ oftar að þessi eða hinn eigi rétt á að eignast barn hvort sem hann er einhleypur, ófrjósamur, samkyn- hneigður eða þroskaheftur. Miklu síður heyrist að börn eigi rétt á viðunandi uppeld- isskilyrðum, umhyggju, ást og öryggi og fari eitthvað úrskeiðis í uppvextinum er ábyrgð- inni iðulega komið yfir á samfélagið. Þótt lít- ið barn sé í upphafi augnayndi og sameining- artákn hamingjusamra foreldra þarf oft lítið útaf að bera svo að það verði þeim ekki að fótakefli og þrætuepli þegar hvorugt vill láta undan í sókn sinni á framabraut eða í leitinni að lífsins lystisemdum. Þess eru líka dæmi að sjúkdómar barna til líkama og sálar sundri fjölskyldum í stað þess að foreldrar sameini kraftana, afkvæmum sínum til heilla. Lífsbaráttan, sem í orði kveðnu er háð fyrir börnin, bakar mörgum þeirra alvarleg vandamál eins og fjölmörg dæmi sanna. Hver einstaklingur er barn síns tíma og þarf að dansa í takt við það samfélag sem hann er borinn til. En hverjar sem dans- kúnstirnar eru hlýtur það að vera markmið sérhverrar kynslóðar að hlúa að hinni næstu. Að öðrum kosti gæti hún lent í trölla- höndum eins og segir í þjóðsögum. HAUSAVÍXL Á VANDAMÁLUM RABB G U Ð R Ú N E G I L S O N GUDRUN@verslo.is SJÓN STEINAR ég hef fengið stein í höfuðið – konan mín fyrrverandi fékk stein í höfuðið að mér ásjáandi – gamall skólabróðir minn hefur fengið stein í höfuðið – núna í hádeginu sá ég vinnufélaga minn fá stein í höfuðið – ég hef séð kött víkja sér undan steini sem stefndi beint á höfuð hans – ég hef séð stein koma inn um eldhúsglugga og lenda í höfði eldabusku – ég hef séð naut drepast á innan við kortéri eftir að hafa fengið stein í höfuðið – læknirinn sem krufði hund dómkirkjuprestsins segist viss um að banamein hans hafi verið steinn í höfuðið – elsti sonur bóndans á bænum þar sem ég ólst upp fékk stein í höfuðið og dó – ég gekk fram á fjóra steina í aðalstrætinu í gær og þrjá í fyrradag – ég skrifast á við félaga í samtökum steinafræðinga í lundúnum – þegar þeir lesa frásagnir mínar af íslenska steinaríkinu efast þeir um að þeir myndu lifa af daginn í reykjavík – ég hef svarað því til að úr því að ég hjari enn þá hljóti mönnum með þeirra menntun að vera óhætt hér líka. Sjón (Sigurjón B. Sigurðsson, 1962) á að baki fjölda ljóðabóka, skáldsögur, leikrit og efni fyrir börn. Hann er nú skáld mánaðarins í Þjóðmenningarhúsinu. LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR 1 5 . T Ö L U B L A Ð - 7 9 . Á R G A N G U R | U M S J Ó N Þ R Ö S T U R H E L G A S O N EFNI

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.