Lesbók Morgunblaðsins - 17.04.2004, Blaðsíða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 17. APRÍL 2004
V
ið sitjum í kaffistofunni í
Litbrá, prentsmiðju Rafns
Hafnfjörð. Á veggjum eru
myndir Rafns af landslagi,
frammi eru hillur og aftur
hillur með kössum með póst-
kortum hans, og handan við
vegginn rymur prentvél.
Rafn Hafnfjörð fæddist í Hafnarfirði árið 1928.
Hann lærði það sem kallað var ljósprentun, síð-
ar prentsmíði en hefur með tilkomu tölvunnar
þróast yfir í grafíska hönnun. Rafn hefur í ára-
tugi verið einn mikilvirkasti landslags- og nátt-
úruljósmyndari þjóðarinnar og myndir hans
hafa ratað víða. Þá hefur hann unnið til ýmissa
viðurkenninga fyrir ljósmyndir, tekið þátt í
sýningum og einkasýningu hélt hann á Kjar-
valsstöðum árið 1979. Nú verður opnuð önnur
sýning í dag, í Hafnarborg í Hafnarfirði, og
kallast Lesið í landið.
„Það þarf að tala með flestum myndverkum
sem sýnd eru í dag, þau þarfnast útskýringa,“
segir Rafn. Og segir það ekki skipta máli hvar
þessar myndir á sýningunni séu teknar, þetta
séu myndverk sem standa fyrir sig sjálf og
óstudd af einhvers konar orðfimi.
„Ég er búinn að mynda svo til öll fjöll, alla
fossa og alla jökla Íslands. Þú sérð öll þessi kort
hérna, ég hef gert um 800 tegundir póstkorta.
Og það er náttúrlega bara brot af öllu því sem
ég hef verið að mynda. En það eru oftast allt
öðruvísi myndir en þær sem ég er að sýna nú.
Það var kominn tími til að fara að mynda lóð-
rétt niður fyrir tærnar á mér. Og svo hef ég
verið að horfa svolítið upp í loftið, á norður-
ljósin.“
Rafn vill hvetja fólk til að líta sér nær í nátt-
úrunni, í myndunum sé frekar nærsýni en fjar-
sýni. „Íslensk náttúra er eitt allsherjar lista-
safn,“ segir hann.
„Þessi ferðalög um landið, með myndavél á
annarri öxlinni og veiðistöng á hinni, hafa verið
mín lífsfylling. Rétt eins og aðrir sem standa í
rekstri þarf ég að vasast í fjármálum og hafa
áhyggjur af hinu og þessu, en ferðalög hafa ver-
ið mín útrás og afslöppun.“
Mývatn og Skaftafell
Rafn hefur verið að mynda markvisst frá því
um 1950 og fljótlega var hann farinn að taka
myndir fyrir Loftleiðir. „Fyrirtækið þurfti að
kynna sig erlendis,“ segir hann, „þurfti að
kynna Ísland sem áfangastað fyrir ferðamenn
og það var afar lítið til af heppilegu myndefni.
Þeir landslagsljósmyndarar sem mest bar á á
þeim tíma mynduðu í svarthvítu og voru meira í
eins konar átthagaljósmyndum á meðan Loft-
leiðir vantaði myndir af fólki í náttúrunni. Ég
fór út í þetta og vann mikið með Sigurði Magn-
ússyni. Hann gerði miklar kröfur til myndefn-
isins, við áttum mjög gott samstarf. Árið 1954
prentaði ég fyrsta bæklinginn fyrir Loftleiðir;
átti myndirnar, hannaði og prentaði gripinn,
sem var óvenjulegt því áður hafði slík vinna
verið gerð erlendis. En þetta gekk vel, og var
gjaldeyrissparandi.
Þessar myndatökur voru strax mikil áskorun
og þetta var óskaplega skemmtilegt. Ég fór oft
norður að Mývatni að mynda, fór þangað aftur
og aftur, og í Skaftafell. Þær eru ófáar mynd-
irnar sem ég hef tekið á þessum tveimur stöð-
um.
Í fyrstu ferðinni í Skaftafell flaug ég á Fag-
urhólsmýri, því þá voru árnar óbrúaðar, og
gekk síðan um allt svæðið. Þetta var um versl-
unarmannahelgi og við vorum tveir áhugaljós-
myndarar einir í tjaldi á svæðinu. Annan dag-
inn var svo slegið upp öðru tjaldi, en það var
ungt par frá Höfn sem var að setja upp hring-
ana. Bóndinn á Kvískerjum ferjaði þau yfir
Jökulsá á Breiðamerkursandi. Flugferðin heim
var ógleymanleg. Sól skein í heiði og landið var
mjög þurrt, það var straumur bíla úr Þórsmörk
og Þjórsárdal og rykið sem lá yfir ómalbikuðum
vegunum var með ólíkindum.“
Þá tók Rafn sína frægustu ljósmynd í Skafta-
felli og sýnir hún bæinn og grænan skóginn í
forgrunni og bjartan jökulinn í baksýn. Þessi
mynd hefur birst víða. „Fólk var að koma til
heimamanna í Skaftafelli og spyrja: Hvaðan er
myndin tekin?“ segir Rafn. „Það var ekkert að
útskýra hvaða mynd það átti við, þetta var
Myndin af staðnum.“
Þessar nýju ljósmyndir Rafns á sýningunni í
Hafnarborg eru ólíkar mörgu sem menn eiga
að venjast hjá honum en hann segist alltaf hafa
tekið svolítið af myndum sem þessum, þótt
hann hafi einbeitt sér meira að þeim upp á síð-
kastið.
„Það sem vakti fyrst áhuga minn á smærri
mótífum voru bækur sem hétu Das Unbe-
kannte Island, útgefin árin 1936, og Island, sem
kom út 1939 og er mun betri. Hún er með
myndum eftir Alfred Erhart. Tengdafaðir
minn, Jóhann Pétursson skipstjóri, gaf mér þá
bók árið 1950. Prófessorinn sem ritaði formál-
ann gaf Jóhanni bókina sem þakklætisvott fyrir
smjörlíki, kaffi og fleira sem hann fékk er Jó-
hann sigldi til Þýskalands fljótlega eftir að
stríðinu lauk.
Mér þótti þetta afar merkileg ljósmyndun,
en þarna var verið að mynda hveri og steina,
þetta smáa í náttúrunni; þessi fínu form.“
Ástríða fyrir myndlist
Í þessum nýju myndum sést meira en fimm-
tíu ára þjálfun Rafns sem ljósmyndara, í agaðri
formbyggingunni og samstillingu lita. „Þetta
hafa vissulega verið miklar pælingar en bak við
þessar myndir er mikill áhugi á myndlist. Ég
stundaði listsýningar af ástríðu, fór svo að segja
á allar sýningar fram undir um 1980, og sá sum-
ar oftar en einu sinni. Ég stúderaði myndir og
safnaði málverkum. Ég er afar þakklátur fyrir
kynni mín af mörgum þessara snjöllu lista-
manna, ég lærði mikið af því að kynnast þeim
og vinnubrögðum þeirra. Þetta voru til dæmis
þeir Bragi Ásgeirsson, Hringur Jóhannesson
og Kristján Davíðsson, þá kynntist ég Einari
Þorlákssyni líka vel, sem og Sverri Haralds-
syni. Og náttúrlega Kjarval. Ég heimsótti hann
tvisvar, þrisvar, án þess að taka myndavél með.
Það var mjög gaman. Og svo eftir að hann yfir-
gaf vinnustofu sína í síðasta sinn, fékk ég að
mynda hana hátt og lágt. Það er merkileg sería.
Af kynnum mínum af myndlistinni held ég að
þessi nálgun í ljósmyndunum sé sprottin. Þetta
var svo mikið nám fyrir mig. Við Dieter Roth
störfuðum talsvert saman og hann hafði mikil
áhrif á mig. Hann var sífellt að hvetja mig
áfram á þessari listrænu braut, og því að vinna
út frá hvers kyns smámótífum í náttúrunni. Við
Dieter ferðuðumst töluvert saman og kenndi ég
honum að veiða. Í einni slíkri ferð fékk hann
sinn fyrsta lax. Það var í Straumunum, ármót-
um Norðurár og Hvítár.
Ég tók einnig á móti Bernd Koberling er
hann kom í fyrsta sinn til Íslands. Fór ég þá
með honum í Elliðavatn og Hlíðarvatn og upp-
lýsti hann um árnar í Þistilfirði sem hann þá
heimsótti og veiddi vel.
Báðir þessir snillingar hvöttu mig mjög til
áframhaldandi listrænnar myndatöku og vildu
fá mig með slíkrar myndir til Þýskalands. En
ég hafði þá hvorki tíma né ráð.“
Norðurljós og laxveiðar
Það er greinilegt að Rafn hefur alla tíð verið
óhræddur við hverskyns tilraunamennsku með
ljósmyndirnar. Á Heimssýningunni í Montreal
árið 1967 voru allar ljósmyndirnar eftir hann,
en þær vann hann á grafískan máta sem hann
fann upp með tilraunum. Áður hafði hann starf-
að í merkum félagsskap, Litla ljósmynda-
klúbbnum, en þar voru menn að vinna með
framsæknar hugmyndir. Klúbburinn hélt sýn-
ingu í Bogasalnum árið 1961 sem vakti mikla
athygli.
„Þegar börnin voru lítil komst maður minna
frá en síðar varð, en þá vann maður hins vegar
oft í myrkraherberginu hálfa nóttina. Mér þótti
það afskaplega skemmtilegt.
Starfið með Litla ljósmyndaklúbbnum var
mjög gefandi. Við fengum marga góða menn til
að fræða okkur og segja okkur til. Hörður
Ágústsson kom og Björn Th. Björnsson. Við
vorum í góðu sambandi við Kaldal; hann gagn-
rýndi myndirnar okkar, og svo var Hjálmar R.
Bárðarson mjög hjálplegur. Við sendum mynd-
ir til erlendra klúbba, til að fá umsögn frá þeim,
og fengum myndir frá þeim í staðinn.
Við vorum að takast á við mjög krefjandi
verkefni, fyrst í svarthvítu og svo fórum við út í
litinn.“
Við förum yfir myndirnar á sýningunni,
skoðum fínlegan gróður og steina, útfellingar
við hveri og samspil lita.
„Þessar myndir eru litur og form, athugun á
því hvað gerir sig sem mynd,“ segir Rafn.
„Einu sinni var ég að mynda við Ölkelduhnúk
sem er á Hengilssvæðinu. Ég bograði þarna og
var að mynda við tærnar á mér, en heyrði
skyndilega mannamál og þá var þar kominn
tuttugu manna gönguhópur. Þau horfðu vítt yf-
ir þar sem þau marseruðu og áttuðu sig sjálf-
sagt ekkert á því hvað ég sá þarna í sverðinum.
En mér fannst þau ganga fram hjá öllu því sem
mér fannst fallegast á svæðinu. Svona getur
upplifunin verið ólík.
Ég hef svo verið að eltast við norðurljósin
síðustu þrjú ár. Það er margt sambærilegt með
því að mynda norðurljós og fara í laxveiði. Mað-
ur fer út klukkan tíu um kvöld, keyrir upp í
Hvalfjörð eða austur á Þingvelli, bíður til
klukkan eitt, tvö um nóttina en sér engin norð-
urljós. Þú ferð í laxveiði, átt von á fiski en veiðir
stundum ekkert. Samt er gaman. Svo fer mað-
ur aðra ferð og þá logar himinninn, maður nær
fínum myndum; rétt eins og í veiðinni, þegar
næsta vakt hefst getur maður verið í bullandi
töku.“
Morgunblaðið/RAX
Rafn Hafnfjörð við tvö verka sinna.
Ljósmyndir/Rafn Hafnfjörð
Steinar, hverir, fínlegur gróður og kísilútfellingar; ljósmyndirnar á sýningu Rafns Hafnfjörð í Hafnarborg
snúast um liti og form í náttúrunni. Svo er þarna líka straumur norðurljósamynda. Rafn, sem hefur verið einn
fremsti náttúruljósmyndari þjóðarinnar í hálfa öld, sagði EINARI FAL INGÓLFSSYNI frá myndunum.
EITT ALLSHERJAR LISTASAFN