Lesbók Morgunblaðsins - 26.03.1994, Blaðsíða 5

fuglar himinsins gátu að skaðlausu fengið
sér að drekka. Þessi arfsögn er greinilega
hlaðin ti-úarlegri merkingu. Satan er í líld
höggormsins og eitrar jörðina með synd-
inni, en Einhyi-ningurinn er Kristur með
endm-lausn sína.
Það elzta sem ritað hefm- verið um Ein-
hyi-ninginn er eignað grískum eðlisfræð-
ingi, Ctesias, sem uppi var 400 árum f. Kr.
Þarmeð er ljóst að arfsögninn hefur borizt
austan um Miðjarðarhafið og er orðin hluti
af fom-grískum hugmyndaheimi. Ctesias
skrifaði avo:
„Þeir berjast með því að stanga með
horninu, þeir sparka, þeir bíta og slá með
feyknar afli, bæði hesta og veiðimenn". Það
er eins og Ctesias sé að lýsa dýri sem hann
þekkir vel og sé raunverulega til. Það héldu
menn raunar löngu síðai-, nefnilega á öld
Hallgríms Péturssonar. Þá var sjórekin,
snúin tönn náhvelis talin vera af Einhyrn-
ingi.
EINH YRNIN GSTEPPIN í
THE CLOISTERS
Tilefni þess að fjallað er um Einhyming-
inn hér er sýning í The Coisters, útibúi frá
Metropolitan-listasafninu í New York, sem
Morgunblaðsmenn sáu á dögunum og hrif-
ust af. Þar vom sýnd merkileg listaverk:
Sjö risastór veggteppi, sem í rauninni em
myndasaga. Sú saga segir af herramanni
af aðalsættum, sem fer með veiðimenn og
hunda inn í skóg til þess að veiða Einhym-
ing. Myndirnar á teppunum segja síðan frá
flótta hans og hvemig veiðimennimir drepa
hann - nefnilega pínu og dauða Einhym-
ingsins - því hér er á táknrænan hátt verið
að fjalla um Krist. Sjöunda myndin sýnist
vera táknmynd upprisunnar. Einhyrningur-
inn er þá lifandi aftur en fjötraður við fal-
legt tré inni í hringlaga girðingu og óendan-
legt blómahaf í kring. Þar munu vera marg-
háttaðar merkingar á ferðinni. Gfrðingin
var tákn hreinleika, en fjöturinn er tákn-
rænn einnig. Hann er sá hlekkur sem menn
taka sjálfviljugir á sig með því að trúlofast
konu og bindast henni. Einhyrningurinn
var einnig tákmynd ástarinnar, enda era
myndirnar að líkindum unnar í tilefni gift-
ingar. Sé svo, sem næstum er víst, er gerð
veggteppanna einhver stærsta pöntun sem
nokkur listamaður hefur fengið af einu til-
efni.
Enda þótt margir vefarai- hafi ugglaust
unnið að útfærslu verksins, þykir víst að
teikningin og öll uppröðun hafi verið á hendi
eins listamanns. Til að gefa hugmynd um
hversu risavaxið verkefni þetta hefur verið
má geta þess að hvert teppi er 12 fet eða
um 4 metrar á hæð.
Ekki liggur nein vissa fyrir um nákvæ-
man uppruna, en hann gæti verið flæmskur
og líklegast að vefnaðurinn hafi farið fram
í eða við Briissel skömmu fyrfr 1500.
Upphafsstaffrnir A og E sem ofnfr em
í teppin þykja helzt gefa vísbendingu, ekki
um listamanninn, heldui- verkkaupandann.
í því sambandi er nefnd Anna af Bretaníu,
tvívegis drottning í Frakklandi og að tepp-
in hafi verið pöntuð í tilefni giftingar henn-
ar og Louis XII árið 1499.
A sjötta teppinu sjást virðuleg hjón veita
viðtöku einhyrningnum, sem þá hefur verið
veiddm-, og ein tilgátan er að það séu þessi
sæmdarhjón. A hinn bóginn er aðrir upp-
hafsstafir, F og R sem aðrir segja að tengi
teppin frá upphafi við La Rochefoucoult-
ættina í Frakklandi og ýmislegt bendir til
þess að það sé rétt. Nefndur er til þeirrar
sögu Francois nokkur af Rochefoucoult-
ætt, fæddur um 1450, og að þetta sé hann
og síðari kona hans, Barbe du Bois.
Menn hafa gert því skóna, að svefnher-
bergi hjónanna hafi verið tjaldað að innan
og að tvö teppanna, þar sem blómskrúð er
áberandi, hafi prýtt himnasæng hjónanna.
Þarmeð var ekki aðeins Kristur tákngerður
í hjónaverelsinu, heldur og ástin þar sem
Einhyrningurinn gat verið í þessum hlut-
verkum báðum.
ÁBREIÐSLUR YFIR
KARTÖFLUR
Þrátt fyrir svo ömggan samastað í fyrstu,
gengm- kraftaverki næst að teppin skyldu
ekki með öllu eyðileggjast. Sú saga er æfin-
týri líkust.
Þegar Francois VI de La Rochefoucoult
lézt 1680, er nefnt að í dánarbúinu séu
„veggteppi sem sýna veiðar á Einhyrningi
í sjö hlutum“. Þau skreyttu þá svefnher-
bergi þessa aðalsmanns í húsi hans í París.
Síðan líður tíminn og önnur eignaskrá frá
1728 greinir frá því að teppin hangi í La
Rochefoucoult-höUinni í Verteuil, um 300
km suður af París. Þar vom þau varðveitt
6: Dauði Einhyrningsins
Á þessari mynd hefur þurft að koma tveimur myndskeiðum að. Efst til vinstri er dauðdagi
Einhyrningsins sýndur; spjótin standa á honum og hundamir hafa nagað sig fasta. Neðarlega
til hægri sjást hjónin, sem verkið er að öllum líkindum unnið fyrir. Þau veita viðtöku Einhyrn-
ingnum, sem nú er lífvana og hefur verið reiddur til þeirra á sterklegum hesti. Sjöunda teppið
í röðinni, eða hluti úr því, er prentað á forsíðuna. Þar er Einhyrningurinn að því er virðist
upprisinn.
5: Hin Hreina jómfrú Fang-
AR ElNHYRNINGINN
Fimmta teppið er það eina sem eyðilagðist
að vemlegu leyti á árunum 150 þegar teppin
vom kartöfluábreiðslur. Þó em til brot úr
því og á einu þeirra er hin hreina mey, sem
ein gat hamið Einhyminginn og er hér að
spekja hann. En hún svíkur hann í rauninni
og menn nota sér spekt dýrsins og drepa
það. Limgerði sem sést í að bald hinnar hreinu
jómfrúr, var á miðöldum tákn hreinleikans.
unz franska stjórnarbyltingin brast á.
Byltingarmenn stormuðu höllina í
Verteuil og bændur úr þorpinu sáu eitthvað
nýtilegt við teppin og höfðu þau með sér.
I mefra en 150 ár vom teppin hjá nokkrum
kynslóðum bænda þar í grenndinni og vora
einkum og sér í lagi notuð til að breiða
yfir kartöflur svo þær firysu ekki.
Þegar þetta uppgötvaðist 1850 vora tepp-
in farin að láta á sjá og næstum óskiljan-
legt að þau skyldu ekki vera fúnuð og ónýt
með öllu. Aðeins var fimmta teppið ónýtt
nema að hluta til. Að þessu leyti em þessi
menningarverðmæti hliðstæða við íslenzku
skinnhandritin og meðferðina á þeim.
Eftir umfangsmiklar viðgerðir vora tepp-
in enn í eigu La Rochefoucoult-ættarinnar,
þegar þau vom lánuð á sýningu í New
York árið 1922. Þar sá þau auðkífingurinn
John D. Rockefeller og hann varð dolfall-
inn. Löngum síðar ræddi hann um þá sér-
stöku og ógleymanlegu lífsreynslu þegar
hann sá teppin fyrst. Svo fór að hann keypti
þau.
I bústað sínum í New York kom hann
þeim fyrir í stóra herbergi eða sal, þar sem
síðan varð eftirlætis samastaður hans.
Fyrsti kjaminn í bandarískum söfnum var
venjulega það sem auðkífingar gáfu eftfr
sinn dag. Rockefeller lét það ekki bíða svo
lengi. Metropolitan-safnið kom á fót sér-
stakri miðaldadeild, The Cloisters, sem
Rockefeller leizt vel á og samþykkti að
gefa teppin þangað 1935. Þar hafa þau ver-
ið varðveitt síðan.
The Cloisters var opnað almenningi 1938
og þá með Einhyrningsteppin til sýnis á
löngum gangi, sem Rockefeller þótti vond
lausn. Hann vildi að þau gætu hrifið áhorf-
endur á sama hátt og hann hafði sjálfur
hrifizt. í framhaldi af því var ákveðið að
teppunum skyldi komið fyrir á fjómm vegg-
um salar þar sem ekkert annað er sýnt,
en húsgögnin era eins og tíðkaðist í höllum
á miðöldum. Þegár þessu var lokið árið,
1949 var gefandinn harðánægður. Hann
átti oft leið í safnið ýmissa erinda og sagði
þá jafnan að lokum: „Og nú langar mig til
að líta á Einhyrningsteppin?“.
Einhymingurinn kemur næsta lítið við
sögu í íslenzkum menningararfi og langflest-
ir nútíma íslendingar koma af fjöllum ef á
hann er minnst. Þó er eins og hann hafi lítil-
lega vaknað tíl lífsins á allra síðustu ánim.
Ef ég man rétt kemur hann fyrir í málverk-
um hjá Helga Þorgils Friðjónssyni og Hann-
es Pétursson yi-kir til hans í síðustu Ijóðbók
sinni. Þessi skrýtna og táknum hlaðna
skepna, afurð skáldskapar og hugmynda-
flugs, á erfitt uppdráttar í allri rökhyggj-
unni og skynseminni á tölvuöld.
Gísli Sigurðsson
KRISTJÁN J. GUNNARSSON
Spíritismi
í fyrradag fór ég
í Ríkið
og fékk mér flösku
sem fljótt varð um.
Ég syrgði hana
í sekk og ösku
og sat að lokum
uppi með vafann:
Fór vínandinn aftur
til Bakkusar,
guðsins sem gaf hann?
Gufaði uppl
Eða sökk hann niður í díkið?
Eftir er aðeins líkið.
Klikkuní
sigurverk-
inu
Veruleikinn
og draumurinn
tvö vanstillt ■
gangverk
flýta sér
seinka sér
farast alltaf
á mis.
Heimslyst
Af gæðum heimsins
fæstir nægju fengu
og fiestir gátu varla
skilið að
úr því Drottinn
gerði allt af engu
öðrum fyrirmunað var
að gera það.
HÖRÐUR GUNNARSSON
Af ferðum
Smágerð depurð yfir hrauni
þar sem það hrynur
þar sem harðneskjan verður að
mildi
Á ystu nöf þar sem skip lagði úr
höfn
við sólarupprás og varð að steini
Hvít björg og jökull með sögu
í kvöld þvílík hvúd
svona döpur en hlý
Leiðin þangað dularfull
einföld en samt flókin
einsog ský
Höfundur starfar hjá Rafmagnsveitum rikisins.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 26.MARZ1994 5