Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1987, Blaðsíða 13

fi
Teikningaf Lorca eftirJosé Caballero,
1974.
hneigingu til að skilja hina undirokuðu;
sígaunann, negrann, gyðinginn . . . márann,
sem við öll berum innra með okkur. Granada
ilmar af leyndardómum, af einhverju sem
ekki má vera þar, en er þar samt. Hún ilm-
ar af einhveiju sem ekki er til, en hefur
þrátt fyrir það áhrif."
í skáldskap Lorca er allt til; allt á sér stoð
í veruleikanum, englamir, skugginn, radd-
irnar. „Allt er þetta til í raun og veru ...
Eins og unaðurinn, eins og smámyntin í
vösum ykkar, eins og krabbameinið í fögrum
barmi konunnar. Starf mitt sem rithöfundur
er meðal annars í því fólgið að snerta hjörtu
ykkar með því að sýna ykkur það, sem þið
viljið ekki sjá. Hrópa Upp sannleikann sem
þið viljið ekki heyra.“ García Lorca hrópaði
upp sannleikann með verkum sínum og
notaði til þess skáldskapinn, „sem er eitt-
hvað sem líður eftir götunum, óskiljanlegur
kraftur. Eitthvað sem bærist, sem gengur
við hlið okkar. Allir hlutir eiga sinn leyndar-
dóm og skáldskapurinn er leyndardómurinn.
Maður gengur þétt framhjá manni, eða
horfir á konu ... í þessum mannlegu hlutum
er skáldskapur. Hann á sér engin landa-
mæri og gæti beðið okkar á þröskuldinum
þegar við komum heim í kaldri morgunskí-
munni. Hann gæti beðið okkar í vatni
lindarinnar, í blómi ólífutrésins . ..“
LEIKHÚSIÐ: ENDALAUS
Rannsóknarferð
Lorca stofnaði leikhúsið „La Barraca"
1932 og helgaði starf sitt eftir það nær
eingöngu leikhúsinu. Hann var leikhússtjóri
og hugmyndafræðingur leikhússins, auk
þess að vera aðalleikstjóri þess. „Skáldið
verður að opna æðar sínar fyrir hina. Þess
vegna hef ég gefið mig hinu dramatíska á
vald. Það gefur mér beint samband við fjöld-
ann. Ást mín til minna nánustu, djúpar og
sárar tilfinningar til fólksins, sem ég á ræt-
ur að rekja til, hefur hvatt mig til að skrifa
leikrit — til að koma á móts við alla. Til
að blandast öllum. Ég hef engan áhuga á
að velta því fyrir mér, hvort ég er gamal-
dags eða fylgi tískunni. Það skiptir mig
máli er hvort ég er ég sjálfur, hvort ég er
í náttúrunni. Ég veit mætavel hvemig semja
á „vitsmunalegt“ leikhús. Og ég veit einnig
að það er einskis vert.“ í huga Lorca er
leikhúsið ekki ætlað til kennslu. Það er held-
ur ekki til að breiða út hugmyndafræði og
heimspeki. Leikhús er endalaus rannsóknar-
ferð inn í mennina, um veröldina og tímana.
Ferð full unaðar og nautnar, full upplifunar
og uppgötvana. García Lorca hafði afar
mikinn áhuga á öllu þjóðlegu, öllu spænsku.
Hann safnaði þjóðlögum og útsetti, og með-
al annars rannsakaði hann vögguvísur og
bamagælur og hélt fyrirlestra um það efni.
í upphafsatriði „Yermu" notar hann vöggu-
ljóð sem sungið er í nágrenni Guádix:
Hand’enni mömmu fóstru
fóstru'okkar, úti á engi
byggjum við kofa-kríli
og kúrum þar saman lengi.
(Þýð. Karl Guðmundsson)
Um þennan söng segir hann að þar fari
móðirin í ævintýri með barnið sitt til að róa
það. „Þau fara bæði í burt. Hættan er ná-
læg. Við verðum að skýla okkur, gera okkur
örsmá svo veggir litla kofans snerti húð
okkar. Úti bíða þeir okkar í leyni. Við verð-
um að búa í agnarlitlu rými. Ef við gætum,
þá inni í appelsínu. Þú og ég. Eða ennþá
betra: Inni í vínberi."
Þrjú kvæði
um gítarinn
- og tvö önnur
Eftir Frederico García Lorca
Berglind Gunnarsdóttir þýddi
Gátan um gítarinn
A hringtorgi dansa
meyjarnar sex
þrjár af mjúku holdi
silfurbryddar þijár
draumar dagsins í gær
magna þeim seið
en fastar eru í fangi
Pólifemusar gullinprúða.
Gítarinn er það!
Strengirnir sex
Gítarinn
fær draumana til að gráta
og munnur hans hringlaga
hleypir út kveinstöfum
allra sem glötun geyma
og veiðir í stjamlaga vef sinn
svo listavel gerðan
andvörpin döpru sem fljóta
í dimmum viðarbrunni.
Gítarinn Gítarinn hefiir upp Hann grætur það allt
kvein sitt sem fjarlægðin
glösin liggja brotin tregafull geymir
í morgunsárið suðræna sandauðn
hefur að nýju sem biður um
kvein sitt blómkrónu hvíta.
engin Ieið er að stöðva hann Grætur bogans ör
ógerlegt sem vegvillt flaug
að stöðva hann. af þöndum streng
Fábreytilegur grætur daginn sviptan mjúkum
er hljómur hans morgunsvala
eins og vatnið og smáfuglinn dáinn
sem grætur á laufgaðri grein.
eins og vindurinn grætur yfir Ó gítar
hrímgaðri jörð hjarta mitt sært
og engin leið til ólífis
að stöðva hann. af sverðunum
fimm.
Ovænt sýn
Dauður lá hann í götunni
hnífur stóð í brjósti
og enginn var sá er hann þekkti.
Hve götuljósið titraði!
Æ móðir,
hve ákaft litla götuljósið titraði!
Morguninn þokaðist nær.
Hver einasti maður vék
undan augum hans opnum
mót skímunnar andkalda blæ.
Því dauður lá hann í götunni
því hnífur stóð í bijósti
og enginn var sá er hann þekkti.
Ræningjasöngur
Undir svörtum mána
syngur í sporum
á náttheitri stigamannsför.
Hesturinn minn svarti
hvert berðu knapa þinn dáinn?
Taumurinn týndur
og sporinn svo harður
við líflausan ræningjafót.
Æ hesturinn minn svali
hve sætlega ilmar blóm hnífsins.
Undir svörtum mána
blæðir úr síðunni
á Dökkviðarfjöllum.
Hesturinn minn svarti
hvert berðu knapa þinn dáinn?
Gellur við óp
og þögular teygja sig
vátungur eldsins.
Æ hesturinn minn svali
hve sætlega ilmar blóm hnífsins.
Þýðandinn hefur lagt stund á spænsku, bæði
hér og í Madrid.
Lorca var ljóðskáld, listmálari og teiknari,
þessi fjölhæfi listamaður við píanóið.
Frá Granada íAndalúsíu, þar sem
Lorca var upprunninn.
EngarRöksemdir
Skynseminnar í Yermu
„„Yerma" var frumsýnt 29. desember
1934, í Teatro Espanol, og hlaut glæsilegar
viðtökur. „Yerma“ er leikverk með öllum
höfuðeinkennum sorgarleiks, sem ég hef
klætt í nútímabúning. Persónumar hafa
vart byijað að tala, þegar mann grunar að
eitthvað háalvarlegt, ógnvænlegt sé í vænd-
um. í „Yermu“ gildá engar röksemdir
skynseminnar. Áhorfendum mun virðast af
og til að svó sé, en það er svolítil sjón-
hverfing... Ó! Leikaramir tala ekki eðli-
lega. Ekki nokkur snefill af neinu eðlilegu.
Þetta munu líklega margir gagnrýna...
Ef gagnrýnandinn heldur slíku fram þá vil
ég fullvissa hann um að ég ber ábyrgðina,
sá eini sem ber ábyrgðina." Með Yermu
reyndi Lorca að endurvekja hinn sígilda
harmleik og er þetta ein örfárra tilrauna
, tónskáld og leikhúsmaður. Hér er
til slíks á seinni ámm. Yerma er ljóðrænt
drama, harmljóð í þremur þáttum og sex
atriðum. Það fjallar um mikla þrá, þrána,
sem allt snýst um, ástina og lífið. Það er
saga konu, saga þjóðfélags, sem þrengir
að konunni. ekkert kennsluleikrit, heldur
mikill harmleikur. Spennandi og fallegur.
Fullt af tónlist og fullt af dansi. Stundum
afar hljótt verk. Stundum ástríðufullt. Villt.
Verk Federico García Lorca og ævistarf
bera því vitni, að hann hafi verið vinnusam-
ur á skammri ævi. Og þótt hann hafi
stundum efast um tilganginn með öllu þessu
striti þekkti hann leyndardóminn: „Að vera
hógvær og vinna af hugrekki... En maður
verður að vinna, vinna! Vinna og hjálpa
þeim sem þurfa þess með ... Listamaðurinn
verður að hlæja og gráta með þjóð sinni.
Maður verður að leggja liljuvöndinn til hlið-
ar og ösla upp að mitti í eðjunni til að
hjálpa þeim, sem leita liljanna... Maður
verður að vinna einnig þótt stritið virðist
tilgangslaust. Vinnan er mér mótmæli. Því
hvern dag, sem maður opnar augun í þess-
um heimi óréttlætis og eymdar, hefur maður
ástæðu til að hrópa: „Ég mótmæli! Ég mót-
mæli! Ég mótmæli!"
Federico García Lorca var myrtur af fylg-
ismönnum Francos 19. ágúst 1936. „Hann
olli meira tjóni með pennanum en aðrir með
skotvopnum," lét Ruiz Alonso, einn morð-
ingjanna, hafa eftir sér eftir illvirkið.
Höfundurinn er leikhúsfræðingur.
LESBÓK MORGUNBtAÐSINS 9. MAl 1987 13