Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1987, Blaðsíða 5

Bakarastígs (Bankastrætis) og Skólavörðu-
stígs inn að fyrmefndum vegamótum (á
Laugaveg 18—20) og var sá vegur fram
að þessu ýmist kallaður Vegamótabrú eða
Vegamótastígur. Á þeim tíma var nefnilega
talað um að „brúleggja" götur þegar þær
voru hlaðnar upp með undirpúkki og kant-
steinum. Orðið er að sjálfsögðu komið úr
dönsku og merkir einfaldlega að stein-
leggja. Brú er steinlagður vegur í þessari
merkingu.
Hinn 28. september þetta haust var flokk-
ur atvinnulausra tómthúsmanna mættur við
Vegamót, allshugar feginn vinnunni, ogtek-
inn til við að „brúleggja" Laugaveg af miklu
kappi. Að jafnaði unnu 40—60 manns við
veginn og aðeins mánuði síðar hafði verkinu
miðað það vel að komið var inn undir tún-
garðinn á Rauðará. Þá var féð þrotið. En
reykvískir tómthúsmenn voru engir veifi-
skatar. Hinn 28. október skrifuðu 35 þeirra
undir áskorun til bæjarstjómar um að hafa
einhver ráð til þess að halda áfram með
veginn meðan tíð leyfði. Og nú virðist bæjar-
stjómin hafa verið komin í sigurvímu út af
þessu tilvonandi lengsta borgarstræti á ís-
landi því að samþykkt var í einu hljóði að
leita skyldi 2.000 króna láns til viðbótar í
þessu skyni. Þess skal getið að heildarút-
gjöld bæjarfélagsins vora þetta ár skv.
fjárhagsáætlun rétt um 24 þúsund krónur
þannig að lánsupphæðin til Laugavegsins
nam orðið meira en fimmtungi af þeirri
upphæð.
Deilt Um Hálfa Alin
En þrátt fyrir þennan einhug um að halda
áfram lagningu Laugavegs var bæjarstjóm-
in samt alls ekki á eitt sátt um hversu langt
skyldi haldið enda komst vegurinn ekki alla
leið fyrr en um 1890 og eins rifust menn
nokkuð um breidd vegarins og stóð rifrildið
um hálfa alin sem era rúmir 30 sentimetr-
ar. Formaður veganefndar, sem mun hafa
verið Páll Þorkelsson gullsmiður, stakk upp
á að hafa veginn aðeins 6 álnir á breidd
en það jafngildir um 4 metram. Tillaga
hans var felld með 5 atkvæðum gegn 3 og
samþykkt að bæta hálfri alin við.
Fundargerðarbækur bæjarstjómar era
fáorðar um umræður og ágreining en senni-
lega hafa orðið heitar deilur um Laugaveg-
inn á áranum 1885—1890. Valdimar
Ásmundsson, ritstjóri Fjallkonunnar, átti að
hafa sagt þegar mönnum var einna heitast
í hamsi út af þessu máli að það væri eðli-
legt að samkomulagið væri ekki gott í
bæjarstjóm þar sem bærinn byijaði í Bráð-
ræði og endaði í Ráðleysu.
Hér er um orðaleik að ræða því að vest-
asta byggða bólið þá í Reykjavík var
Bráðræði (sbr. Bráðræðisholt) en maður
nokkur að nafni Egill Diðriksson hafði reist
Um aldamótin. Laugavegur 2 (t.h.) var reist árið 1886 af Halldóri Þórðarsyni bókbindara og prentsmiðjustjóra. Byggingar-
meistari var Guðmundur Jakobsson og var þetta talið eitt af glæsilegustu húsum bæjarins sem það er reyndar enn. Á
tröppunum standa Halldór og María Kristjánsdóttir kona hans, en hann kallaði húsið Maríuminni í höfuðið á henni. í
næsta húsi (Laugavegi 4) var svo Félagsprentsmiðjan á árunum 1890-1915 en henni stýrði Halldór. Lengra má sjá Bier-
ings-hús (nr 6) en til hægri á myndinni má greina hús Árna Gíslasonar leturgrafara og lögregluþjóns (Skólavörðustíg 3).
Takið eftir hinum örfína halla á Laugaveginum sem Kjarval talar um. Ljósm.: Sigfús Eymundsson. Þjóðminjasafnið.
sér lítinn steinbæ árið 1887 sem stóð þá
stakur og einmana lengst inn með hinum
nýlagða Laugavegi. Það þótti slíkt glapræði
að byggja sér hús svo langt frá byggðinni
að gárungamir gáfu steinbænum nafnið
Ráðleysu og var hann eftir þetta aldrei
kallaður annað. Þess skal getið að Egill
Diðriksson var afi Egils Vilhjálmssonar, hins
mikla bflakóngs, sem einmitt hafði aðsetur
miklu innar við Laugaveginn seinna meir.
En Ráðleysa var nú ekki innar en svo að
hún stóð þar sem nú er Iðunnarapótek við
Laugaveg 40.
TilAðGóma
SVEITAMANNINN
Engum datt í hug að Laugavegurinn
ætti eftir að verða aðalverslunargata
Reykjavíkur. Hann var einfaldlega leiðin inn
í Laugar og út úr og inn í bæinn, sérstak-
lega eftir að Elliðaár vora brúaðar. Verslun-
in var öll í Kvosinni og aðallega við
Hafnarstræti. Hitt var annað mál að um
leið og Laugavegur hafði verið lagður og
bændur komu í stórhópum austan úr sveit-
um vor og haust sáu ýmsir smærri
kaupmenn sér leik á borði og settu upp
verslanir við þessa alfaraleið. Þeir vildu
góma sveitamanninn áður en hann næði að
komast alla leið niður í Hafnarstræti þar
sem hinar stóra, hálfútlendu verslanir vora.
Sama má segja um söðlasmiði, gullsmiði,
veitingamenn og hótelhaldara. Það var því
ekkert eðlilegra en Laugavegurinn yrði fljótt
aðalgatan í Reykjavík. Það lá við að það
væri Iiður í sjálfstæðisbaráttunni að heija
verslun þar til að hnekkja veldi danskra
selstöðukaupmanna í miðbænum.
Þegar fyrir 1885 hafði myndast einföld
röð lágra húsa við Vegamótabrúna upp að
Vegamótum en eftir að Laugavegurinn var
lagður fóra menn innar og innar, og á
fyrstu þremur áratugum aldarinnar varð
Laugavegurinn fullmótaður sem aðalversl-
unar- og þjónustugata Reykjavíkur. Og nú
er hann næstum orðinn óendanlegur eins
og Kjarval hafði varað við.
Framhald síðar.
Höfundurinn er sagnfræöingur og vinnur við
að skrifa sögu Reykjavíkur.
Laugavegurinn er svo formfull og laðandi gata, að hreinasta yndi er að ganga hana, sagði Kjarval í grein í Morgunblaðinu 1923. Þessi mynd er fr»frin á. öðrum
áratugi aldarinnar. Stóra timburhúsið til vinstri er Laugavegur 41 sem þá var í eigu Arinbjamar Sveinbjömssonar bókbindara og hafði hann bókaverzlun í húsinu. í
litla húsinu næst er Helgi Guðmundsson aktygjasmiður til húsa og enn innar má sjá tvö sambyggð hús Jóns Helgasonar kaupmanns á Hjalla (nr.45). Hús Arinbjamar
og Jóns standa enn. Til hægri er Laugavegur 40, þar var Sápubúðin, en lengra er steinsteypt stórhýsi Guðmundar Egilssonar kaupmnanns (nr. 42). Þar fyrir handan
er svo Staður (nr. 44), hús Vilhjálms Þorvaldssonar. Póstkort í eigu Þjóðminjasafnsins.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9. MAÍ 1987 5