Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1987, Blaðsíða 11

snjallasta trixið sitt: Hann skrifaði
þrjú leikrit, hvert þeirra alveg sjálf-
stætt og leikið hvert sitt kvöldið, en
öll fjalia þau engu að síður um sama
fólkið á sama kvöldinu og segja í
raun sömu söguna.“
Þessu til viðbótar má t.d. nefna að í SIST-
ERLY FEELINGS rennur frásögnin eftir
þremur ólíkum farvegum, sem þó stemma
allir að sama ósi. Og eitt af yngri verkum
hans, INTIMATE EXCHANGES, saman-
stendur af hvorki fleiri né færri en 30
senum, sem leiknar eru í átta þónokkuð
mismunandi útgáfum — af aðeins tveimur
leikurum í samtals tíu hlutverkum, sem
þeir leika þó ekki öll á hverri sýningu!!
Ayckboum bregður m.ö.o. oft á leik með
ófyrirsjáanlega framvindu tilverunnar, sem
enginn veit jú hvort heldur er stýrt af örlög-
um eða tilviljunum. Og er því, þegar allt
kemur til alls, tæpast nokkur leikur!?
Skopleg Hamingja
Ayckbourn er ekki pólitískur höfundur
og að því leyti nokkuð sér á báti í enskri
leiklist. Hann hefur opinberlega lýst yfír
inu; kynlífið í rúst og tilfinningalífið allt í
molum. Karlmennirnir í lífí þeirra eru yfir-
leitt næsta skilningssljóir í þessum málum
— og þá oftar en ekki af ásettu ráði!
í ÓÁNÆGJUKÓRNUM er þetta marg-
undirstrikað. Þar eru konumar í vanþakk-
látu hlutverki þolandans, fómarlömb
ágirndar og samkeppnisáráttu aura-apanna;
karlpeningsins. Húmorinn er þar engu að
síður í öndvegi.
Á MÓTISTRAUMNUM
Leikrit Ayckbourns WAY UPSTREAM
(1982) þykir gott dæmi um þá margræðni
sem einkennir „alvarlegri“ gamanleiki hans.
Á sjónræna sviðinu blasir við ósköp venjuleg
sigling upp eftir fljóti, með fjörugu mannlífí
um borð og fýndnin er óborganleg. En und-
ir gáskafullu yfírborðinu eygja áhorfendur
bæði syndaflóð og dómsdag. Verkið ristir
dýpra og hefur alvarlegri undirtón en í
fyrstu virðist; af sviðinu er útsýn til örlaga
sem allir eiga þátt í.
Það er einmitt þetta sem er hið dæmi-
gerða við list Ayckboums og veldur því að
menn spyija ráðvilltir: „Hvað er maðurinn
Ragnheiður Arnardóttir og Sigurður Sigurjónsson íhlutverkum sínum í Óánægju-
kórnum.
andúð sinni á hvers kyns öfgum, jafnt
pólitískum sem öðmm. Því fer þó fjarri að
í gamanleikjum hans birtist á einhvern hátt
litlaus og/eða ógagnrýnin mynd af sam-
félaginu og þeim mannlegu samskiptum sem
þar þrífast — að vera einn á báti er ekki
hið sama og sigla lygnan sjó. Alvarleg við-
fangsefni og lífsgátuglímur verða sífellt
meira áberandi í verkum hans og fá stöðugt
meira rúm, þótt vissulega hafi hinar
„dekkri“ kómedíur hans ætíð fjallað um
fólk í vanda og tilfinningakreppu.
Þrátt fyrir galsafenginn húmor eru per-
sónur Ayckboums oft á tíðum öldungis
ósáttar við lífið og það hlutskipti sem sam-
félagið býr þeim. Hann lýsir ósjaldan fólki
sem einhverra hluta vegna situr fast í ör-
lagabundnum vefi sem sættir sig ekki við,
en nær ekki að slíta sig úr þrátt fyrir ítrekað-
ar tilraunir og steypir því á stundum bæði
sjálfu sér og öðram í óskiljanlega (og skop-
lega) ógæfu.
ÓÁNÆGÐUR KVENNAKÓR
Yfírleitt er það kvenfólkið sem verst er
statt í verkum Ayckboums. Flestar era kon-
umar óánægðar, óhamingjusamar og
vonsviknar — og þá ekki síst í hjónaband-
eiginlega að meina?“ Áhorfendur eiga nefni-
lega oft erfitt með að sættast á að
gamanleikjahöfundur geti verið í senn ófor-
betranlega fyndinn og tillögugóður við lausn
lífsvandans. í huga Alans Ayckboums er
þetta hins vegar eitt og hið sama, og því
vanvirðir hann iðulega ýmis óskrifuð lög
þeirra sem hættir til að taka sjálfa sig og
listina of hátíðlega. Ayckboum á sér líka
draum um enn nýja tegund gamanleiks úr
eigin smiðju. Gefum honum orðið:
„ Upp á síðkastið hef ég fengið sífellt
meiri áhuga á að skýra, skilja og
skilgreina þann hlátur sem gaman-
leikur framkallar hjá áhorfendum.
Eg vil helst að áhorfendur hlæi með
því sem er að gerast og vegna þess,
ekki að því sem gerist. Ég vona að
sjálfur sé ég alltaf að ijarlægjast eig-
indir ærslaleiksins í verkum mínum
og nálgast þess í stað grannhug-
myndir hins sígilda gamanleiks, þar
sem persónumar era sannferðugar
og aðstæðurnar ekki óraunveralega.
Það skal koma að því að ég skrifí
leikrit sem algerlega er rúið öllum
brönduram, en fær samt áhorfendur
til að veltast um af hlátri heilt kvöld.
ÓÁNÆGJUKÓRINN hjá LR.
Þýðing .......
Dansar ......
Tónlistarstjórn
Búningar .....
Leikmynd .....
Leikstjóm ....
.... Karl Agúst Úlfsson
Ingibjörg Björasdóttir
Jóhann G. Jóhannsson
......... UnaCollins
..Steinþór Sigurðsson
Þorsteinn Gunnarsson
Aðalhlutverk:
Sigurður Sigutjónsson ............................ Guy Jones (skrifstofumaðurinn)
Kjartan Ragnarsson ................................ Dafyð Ap Llewellyn (leikstjóri)
MargrétÁkadóttir .......................... Hanna Llewellyn (eiginkona leikstjóra)
Aðrir leikendur: Ragnheiður Elfa Araardóttir, Jakob Þór Einarsson, Guðrún Ás-
mundsdóttir, Steindór Hjörleifsson, Karl Guðmundsson, Margrét Ólafsdóttir, Sigrún
Edda Björasdóttir, Hanna María Karlsdóttir, Þröstur Leó Gunnarsson, Jóhann G.
Jóhannsson og Daníel Williamsson.
Ég er einlægur aðdáandi Tjekhóvs —
hjá honum er ósvikinn sannleikurinn
skemmtilegastur. “
ÓÁNÆGJUKÓRINN
ÓÁNÆGJUKÓRINN (A Choras of
Disapproval) er nýjasti gamanleikur Ayck-
bourns og annað verk hans sem sýnt er
hérlendis. Hið fyrra var RÚMRUSK (Bed-
room Farce), sem sýnt var af Leikfélagi
Reykjavíkur í Austurbæjarbíói fyrir tæpum
áratug við miklar og langvarandi vinsældir.
RÚMRUSK er enda eitt þeirra verka Ayck-
boums sem farið hefur sigurför um heiminn.
Sennilegt er að slíkt verði einnig hlut-
skipti ÓÁNÆGJUKÓRSINS, því auk þess
að hafa nú verið sýndur í tvö ár samfellt í
breska Þjóðleikhúsinu og unnið til margra
eftirsóttra verðlauna — m.a. verðlauna
breskra gagnrýnenda sem besta leikrit
ársins 1985, fyllir hann nú hvert leikhúsið
á fætur öðra, jafnt innan Bretlands sem
utan.
Rangt væri að fræða hér íslenska leikhús-
gesti rækilega um efni verksins og/eða
ræna þá þeirri ánægju að kryfja það á eig-
in forsendum. Því er best að segja sem
minnst.
Þess má þó geta að þetta er bráðfyndinn
gamanleikur — fléttaður söngvum — sem
öðram þræði fjallar um ánægjuna af áhuga-
leikstarfi, svo og ást, afbrýði og undirferli.
Hér segir frá heldur uppburðarlitlum skrif-
stofumanni, Guy Jones, sem ákveður að
taka þátt í sýningu áhugaleikhúss á því
fræga og vinsæla leikverki BETLARA-
ÓPERUNNI eftir John Gay. Áður en varir
tekur vegur hans að vaxa — hann verður
með tíð og tíma sá sem allt snýst um, jafnt
innan sviðs sem utan, og konumar falla
fyrir honum (eða era felldar) hver um aðra
þvera. I þeim efnum sem fleiram minnir
Jones mjög á skúrkinn Mackheath í BETL-
ARAÓPERUNNI — þar er t.d. að finna
mjög ámóta ástarþríhyming (ástar„sex“-
hyrning). Er sú samlíking og öll samsvöran-
in milli leikfléttu óperannar og óánægju-
gengisins listilega smíðuð í leikritinu.
Og það á svo sannarlega við um þetta
verk, að ekki er allt sem sýnist. Húmorinn
er að sönnu ekki hávaðalaus og það er mik-
ið hlegið, en að baki býr ísköld alvara, þar
sem frænkurnar ágirnd, ást og græðgi
níðast ótæpilega á tilfínningum þeirra sem
síst skyldi.
í leikhúsinu á eflaust margur eftir að sjá
sinn innri mann brosa flóttalega í þeim spé-
spegli — og flýta sér að klapp’ann upp.
Höfundurinn er cand.mag. í íslenskum bók-
menntum.
HLÍN AGNARSDÓTTIR
Ráð handa ferðlöngum
Þið sem hyggist leggja upp í
stutta ferð um lönd ástarínnar
gleymið ekki að náttúran þar
er jafn viðkvæm
og alls staðar annars staðar
á jarðríki
í stuttum ferðum
er líka mikilvægt
að ganga vel frá öllu rusli.
Til Önnu Ahkmatovu
í dag
færðu þeir mér ekki heldur neitt bréf.
Ég leitaði dyrum og dyngjum
rétt eins og húsdraugurinn
hefði hirt þau
og stungið þeim undan.
I dag færðu þeir mér sem sagt ekkert bréf.
Og um helgar er enginn póstur borínn út.
Drottningarlæti
Á þessari nóttu
þegar tunglið er fullt
en þó víðsfjarrí
gaddurinn óbærílegur
kötturinn óður
rítvélin vinur
og morgundagurínn
já morgundagurinn...
langar drottninguna
til að leika við kónginn.
Höfundurinn er leikhúsfræðingur
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9. MAÍ 1987 1 1