Lesbók Morgunblaðsins - 08.09.1984, Blaðsíða 7

Ein bezta sönnun þess, að Walter
Mondale myndi sem forseti sýna
stjórnvizku í meðhöndlun utanrík-
ismála, er að finna í fjandsamlegum
ummælum hins vígreifa ráðunauts
Carters á sviði utanríkismála og
hermála, Zibgniew Brzezinskis.
Þessi ráðunautur forsetans vildi
umfram allt, að Bandaríkjamenn
létu ekkert tækifæri ónotað til að
sýna Rússum í tvo heimana svo um
munaði.
Mondale og Ferraro í Minnesota þegar Mondale tílkynnti um ral sitt til embættis varatorseta.
Hvíta húsinu myndi heimurinn verða
tryggari, öruggari og við gætum öll sofið
betur.
Hann er góður og vammlaus maður, sem
býr yfir mikilli reynslu og hefur góðar gáf-
ur til að bera. Sem forseti myndi hann
stórum bæta tóninn hjá bandarískum yfir-
völdum, svo og sjálfa stjórnarstefnuna í
Washington.
Nýlega átti ég tal við nokkra gamal-
reynda fulltrúa Demókrataflokksins,
menn sem studdu keppinauta Mondales í
baráttunni um útnefningu sem forseta-
frambjóðandi, og ég átti fastlega von á því,
að þeir myndu hella sér yfir Mondale, þeg-
ar ég spurði þá um álit þeirra á honum.
Svörin sem þeir gáfu komu mér á óvart:
Þeir eru sáttir við þá ákvörðun flokksins,
að Mondale sé frambjóðandi þeirra til for-
setakjörs. Af þeirri reynslu, sem þeir hafa
af fortíð hans, vita þeir að það má reiða sig
á hæfileika hans og gott pólitískt skyn-
bragð. Auk þess að vera sá, sem átti lang-
samlega mestu fylgi flokksbræðra sinna
að fagna, þegar hann var að keppa að út-
nefningu, virðist Mondale vera sá næst-
vinsælasti hjá þeim demókrötum, sem
stutt höfðu aðra keppinauta hans.
„Hjá nærri því öllum frammámönnum í
opinberu lífi gætir oftast viss ósamræmis
milli framgöngu þeirra á opinberum vett-
vangi og svo einkalífs þeirra," sagði einn
fyrrverandi starfsmaður Hvíta hússins,
sem starfaði undir yfirstjórn Mondales,
þegar hann var varaforseti Bandaríkj-
anna. „En ég held, að þessa misræmis gæti
miklu minna í fari Mondales. Hann kemur
til dyranna eins og hann er klæddur."
Margir, sem hafa kynnzt Mondale vel
eða starfað fyrir hann, hafa áþekka sögu
að segja, en að því er eitt veigamikið atriði
varðar í fari hans, hafa menn þó yfirleitt
ekki gert sér rétta mynd af persónuleika
hans: Þegar Mondale er staddur í fámenn-
um hópi góðra vina eða snæðir hádegis-
verð i rólegheitum með kunningjum sín-
um, leikur hann venjulega á als oddi, er
allra manna orðheppnastur, ræðinn og
skemmtilegur með afbrigðum. Þessar hlið-
ar á persónuleika Mondales kunna að
koma mörgum á óvart, því yfirleitt verða
menn ósköp lítið varir við slík snögg, ófyr-
irséð viðbrögð af hálfu hans, þegar hann
kemur fram á fjölmennum fundum.
AF norskum Ættum
Það er enginn vafi á því, að skýringar-
innar á fumlausri, jafnvel stundum dálítið
kuldalegri framkomu hans og eins því, hve
honum er lítið um það gefið að láta tilfinn-
ingar sínar fyrirvaralaust í ljós á al-
mannafæri, er að leita í hinum norræna
uppruna Mondales. „Hann er svo allt of
fjandi norskur í sér,“ sagði gamall vinur
hans og flokksbróðir úr öldungadeildinni,
þegar hann var að kvarta um stífni Mon-
dales í einhverju deilumáli þingsins. Ef til
vill er þessi norska arfleifð hans skýringin
á mörgum þáttum í fari hans og viðhorf-
um. Sumir af ráðgjöfum Mondales hafa
farið þess á leit við hann, að hann léti
greinilegar í ljós persónuleg einkenni sín,
þegar hann væri í ræðustólnum. Hann er
hrifinn af stórum, góðum vindlum og reyk-
ir af mestu nautn, þegar hann hefur tóm
til; en það eru ekki til neinar ljósmyndir af
honum, þar sem hann er að gæða sér á
slíkum úrvalsvindli. Það er samdóma álit
allra, sem til hans þekkja, að Mondale sé
reglulega hrífandi persónuleiki, þegar
hann virkilega reiðist, fleygi frá sér hand-
ritinu og tali frjálst og óþvingað um það,
sem honum býr í brjósti.
Mörgum finnst þó líka, að ummæli þau,
sem hinn sérstaki ráðgjafi Mondales í fjöl-
miðla-framkomu, Roy Spence, hefur við-
haft um forsetaframbjóðandann, hitti í
rauninni naglann á höfuðið: „Mondale þor-
ir einfaldlega að vera varkár."
Þessarar varkárni verður ekki einungis
vart í ræðustíl hans, heldur verður hún að
skoðast sem einn meginþátturinn í aðferð-
um hans við að takast á við pólitísk vanda-
mál og leiða þau á farsælan hátt til lykta.
Hann gefur sér jafnan góðan tíma til að
kynna sér vandlega lagafrumvörp, leggur
gaumgæfilega eyrun við gagnrýnisröddum
í umræðum og íhugar vel og lengi, hvað
hann ætli að segja um viðkomandi frum-
varp, ef hann yfirleitt hefur í hyggju að
taka til máls. Hann kvað upp úr með þá
kröfu sína, að bandarísku liðssveitirnar úr
sjóhernum yrðu kallaðar heim frá Líbanon
í vetur, en hann þurfti þrjá mánuði til að
taka þá ákvörðun.
Þetta er einmitt í stíl við þau vinnu-
brögð, sem Mondale hefur tamið sér á
tuttugu og fimm ára stjórnmálaferli sín-
um — en á þeim árum vann hann sig hægt
og bítandi upp metorðastigann, frá því að
vera lögfræðilegur ráðgjafi fylkisstjórnar-
innar í Minnesota, vann þingsæti i öld-
ungadeildinni i Washington og varð svo
varaforseti Bandarikjanna í forsetatíð
Carters.
Varfærni getur auðvitað leitt til þess, að
menn fari almennt að álíta, að forsetinn sé
óákveðinn og tvístígandi í ákvarðanatöku,
en slík varfærni getur þó líka bjargað
mörgum mannslífum og komið í veg fyrir
hörmulega atburði. Það er erfitt að hugsa
sér, að Walter Mondale gripi til þess ráðs
að senda bandarískan herafla til hernað-
araðgerða tvist og bast um heíminn jafn
hugsunarlítið og að jafn mikilli ófyrir-
synju og Ronald Reagan hefur gert í for-
setatíð sinni.
Bandarískir kjósendur ættu vissulega
ekki að loka augunum fyrir kostum þess,
að æðsti leiðtogi þjóðarinnar taki á við-
kvæmum deilumálum af fyllstu varfærni
— það er einfaldlega oft svo afar mikið í
húfi fyrir fjölmarga aðila.
í FÓTSPOR FRANKLINS
D. ROOSEVELTS
Pólitísk viðhorf Walters Mondale hafa
komið hvað skýrast í ljós á þingmannsferli
hans. Hann hefur jafnan haft óbifanlega
trú á þeirri framfarastefnu, sem Franklin
D. Roosevelt átti frumkvæðið að í forseta-
tíð sinni — eða New Deal-stefnunni
svonefndu. Mondale lítur á sig sem helzta
talsmann þeirra fjölmennu hópa banda-
rískra kjósenda, sem Roosevelt tókst á sín-
um tíma að safna undir merki New Deal-
stefnunnar á árunum milli 1930 og ’40 og
skapaði þar með samfylkta breiðfylkingu
meirihluta bandarískra kjósenda. Þetta
eru verkamenn innan verkalýðsfélaganna,
bændur, kaþólikkar, svertingjar, gyðingar,
barnakennarar, verksmiðjufólk, hinir
snauðu og þjóðfélagslega utanveltu.
í augum Reagans forseta er það stjórn-
sýslan, sem er helzta vandamálið, sem
glíma þarf við; Mondale álítur aftur á
móti, að stjórnsýslan sé sjálfur lykillinn
að lausn hinna raunverulegu vandamála í
þjóðfélaginu. Það er stefna Reagans for-
seta að binda með öllu enda á fjárhags-
aðstoð hins opinbera til ýmiss konar þjóð-
félagsmála, en Mondale vill aftur á móti
halda áfram fjárhagslegum stuðningi al-
ríkisins við þá fjölmennu hópa, sem verr
eru settir í þjóðfélaginu og þá stórauka
slíka aðstoð á ýmsum sviðum eins og til
dæmis til menntamála.
Það vakti undrun og athygli margra,
þegar bandarísku kvenréttindasamtökin
— the National Organization for Women
— lýstu í vetur yfir fullum stuðningi sín-
um við Walter Mondale sem forsetafram-
bjóðanda demókrata. Mörgum þykir þó, að
Mondale sé ekki beinlínis sá maður, sem
með pólitískum viðhorfum sinum geti tal-
izt tilvalinn leiðtogi frá sjónarmiðum
kvenfrelsiskvenna og rauðsokka. En þessir
gagnrýnendur virðast hafa gleymt því, að
fyrir tæplega einum áratug var það Walt-
er Mondale, sem háði einn síns liðs harð-
vítuga baráttu á þinginu í Washington
fyrir opinberri fjárhagsaðstoð til handa
einstæðum konum og börnum, og aukna
félagslega þjónustu við þessa aðila, allt frá
dagvistunarstofnunum til einföldunar á
lagaboðum og reglum varðandi ættleið-
ingu barna. Mondale hefur einnig án efa
styrkt stöðu sína meðal kvenþjóðarinnar
með vali sínu á Geraldine Ferraro í stöðu
varaforseta.
Eins muna bandarískir blökkumenn
Walter Mondale vel þá langvarandi bar-
áttu, sem hann háði 1968 og mörg ár þar á
eftir fyrir frekari útfærslu á lögunum um
jafna möguleika allra bandarískra þegna
til að hljóta þá menntun, sem hver og einn
óskaði eftir og þurfti á að halda. Mondale
var formaður sérstakrar þingnefndar, sem
átti að sjá til þess, að lögunum um sam-
skóla fyrir svört og hvít skólabörn, ungl-
inga, fólk í sérnámi og í háskólanámi væri
í raun og veru framfylgt í öllum fylkjum
Bandaríkjanna. Þetta var vægast sagt
vanþakklátt starf, sem hann hafði þar með
höndum. En Mondale lét samt hvergi deig-
an síga, þótt áhugi flestra hvítra stjórn-
málamanna bandarískra hefði annars um
þær mundir fyrir löngu dvínað eða kulnað
með öllu.
NÆSTI Forseti
Bandaríkjanna?
Frjálslynd viðhorf Mondales hlutu að
liggja nokkuð í láginni á þeim árum, er
hann gegndi embætti varaforseta með
Carter við stjórnvölinn í Hvíta húsinu.
Hann vann þá undir stjórn forseta, sem
var svo miklu íhaldssamari en hann, og
gegn þessum viðhorfum forsetans gat
Mondale ekki unnið með góðu móti. í
reynd var Mondale allt annað en hrifinn af
stefnu Carters í innan- og utanríkismál-
um, og hann fór heldur alls ekki í launkofa
með skoðanir sínar í þeim efnum, þegar
hann sat fundi með forsetanum og nán-
ustu ráðgjöfum hans í einkaskrifstofu for-
setans í Hvíta húsinu. Mondale hélt þá
jafnan fram frjálslyndum sjónarmiðum og
mun sveigjanlegri afstöðu til ýmissa við-
kvæmra mála, sem úrlausnar biðu. Eftir
því sem á leið stjórnartíð Carters tók
Mondale að fyllast æ meira vonleysi yfir
að vera nánasti ráðgjafi forseta, sem ekki
gerði sér fulla grein fyrir þeim þrótti, er
Demókrataflokkurinn bjó yfir, þótt Carter
væri að reyna að veita honum pólitíska
forystu sem leiðtogi.
Mondale snerist öndverður gegn korn-
sölubanninu á Sovétríkin árið 1980, sem
átti eftir að hafa víðtæk áhrif á aflcomu
bandarískra kornræktarbænda. Hann
reyndi árangurslaust að sannfæra Carter
um nauðsyn þess, að tekið yrði hæfilegt
tillit til hins frjálslyndari hluta Demó-
krataflokksins við gerð fjárlaga. Hann gat
ekki dulið reiði sína yfir stjórnaraðgerðum
Carters í Camp David árið 1979, þar sem
forsetinn hélt sína dómadags „malaise"-
ræðu og vék því næst allmörgum ráðherr-
um úr stjórninni. „Þetta voru vissulega
óvenjulegar aðgerðir af minni hálfu,"
skrifaði Carter síðar í endurminningum
sínum „Keeping Faith". í framhaldi af
þessum orðum skrifar forsetinn: „Mondale
var sannfærður um, að þetta myndi hafa
pólitískar ófarir í för með sér.“ Mondale
átti eftir að hafa á réttu að standa í þess-
um efnum. Það sem reyndar kemur afar
skýrt fram í endurminningum Carters frá
valdatfð hans í Hvíta húsinu, er sú nána
þekking, sem Walter Mondale hefur til að
bera á pólitískum aðstæðum í Washington,
á Bandarikjaþingi og pólitíska strauma
um landið vítt og breitt.
Ein bezta sönnun þess, að Walter Mon-
dale myndi sem forseti sýna stjórnvizku í
meðhöndlun utanríkismála, er að finna í
fjandsamlegum ummælum hins vígreifa
ráðunauts Carters á sviði utanríkismála
og hermála, Zbigniew Brzezinskis. Þessi
ráðunautur forsetans vildi umfram allt, að
Bandaríkjamenn létu ekkert tækifæri
ónotað til að sýna Rússum í tvo heimana
svo um munaði. Það var Brzezinski, sem
kom Carter forseta til að láta bandarískan
herafla skerast í leikinn hvað eftir annað,
þegar ófriðareldar tóku að blossa upp hér
og þar í heiminum. Brzezinski telur Mon-
dale atkvæðalítinn og framúrskarandi
varkáran stjórnmálamann, sem eigi erfitt
með að taka skjótar ákvarðanir, en honum
fær þó ekki dulizt, að „Mondale hafi til að
bera meðfædda hæfileika til að greina
fljótt meginkjarna hvers máls og skilja
aðalatriðin frá smáatriðunum".
Það eru mikil líkindi á því, að utanrík-
isstefna Mondales sem forseta myndi
verða varkár og vel ígrunduð, þótt ekki
verði sennilega um neina nýsköpun að
ræða í þeim efnum né frumlega, sjálf-
stæða stefnumörkun. Eftirlit með vígbún-
aði yrði sett á oddinn af Mondales hálfu;
árlegur viðræðufundur við leiðtoga Sovét-
ríkjanna. Viðræður um lausn deilumál-
anna í Mið-Ameríku. Efnahagsaðstoð
fremur boðin en vopn af hálfu Bandaríkj-
anna. Mannréttindaákvæði yrðu aftur
gerð að grundvallaratriðum í samskiptum
við þjóðir heims.
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 8. SEPTEMBER 1984 7