Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1972, Blaðsíða 10

I Soffía Guðlaugsdóttir var ein fremsta ieikkona sinnar
kynslóðar og lék samtais 65 Iilutverk hjá LB. um
sína daga, en þeir urðu ekki nijög margir, því hún
| Iézt um aldur frani árið 1948.
rön Magnúsdóttir leikferil
sinn, stjarna í óperettum þessa
tíma og vinsæl gamanleikkona
hjá L.R. Hjá leikfélaginu
leikur hún m.a. Annette í Bláu
kápunni og Ungfrú Nitou-
che, sitt frægasta hlutverk,
en einnig soubrettuhlut-
verk, sem ekki kröfðust söngs,
eins og Zerbinette í Hrekkjum
Scapins, og í Elsku Rut brá
.^hún sér hátt á fimmtugsaldri í
gervi 15 ára stelpugopa
og þótti ekki degi of gömul.
Sigrún Magnúsdóttir hefur
undanfarin ár verið búsett á
Isafirði og sagt til áhugamönn
um úti á landi. Magnea Jóhann
esdóttir lék líka talsvert upp
úr 1930, t.d. Sigrúnu í Manni
; og konu og Sigríði i Pilti og
: stúlku, en hefur lengst af ver-
ið búsett utan Reykjavíkur og
} varð því viðskila við félagið.
! Tvær aðrar leikkonur, sem á
þessum árum stiga sin fyrstu
spor á leiksviðinu, ílend-
ast hins vegar, og skipa sér
von bráðar í fremstu röð. Það
eru þær Alda Möller og
Regína Þórðardóttir. Alda
Möller var fædd 1912 og kom
fyrst fram á sviðið tvítug að
aidri. Um 1940 er hún orðin
ört vaxandi leikkona, sem gef
ur mikil fyrirheit í hlutverk-
um eins og Bergljótu í Brim-
hljóð og Grazia í Dauðinn nýt-
ur lífsins. Á næstu árum tekst
hún á við mikilsháttar burðar-
hlutverk eins og t.d. Theu Elv-
sted í Heddu Gabler, þá græn-
klæddu í Pétri Gaut (og Nóru
1 Brúðuheimili hjá Leikfélagi
Akureyrar), allt í leikstjórn
frú Gerd Grieg; hún er Lajle
i Vopnum Guðanna, Ellen for-
stöðukona í Jónsmessu-
draumi á fátækraheimilinu eft-
ir Lagerkvist og siðast en ekki
sízt Portia i Kaupmanninum i
Feneyjum. Enginn efaðist um
að Öldu Möller biði glæsileg
framtið á íslenzku leiksviði,
ótviræðir hæfileikar hennar
gerðu hana sjálfkjörna til að
glíma við kröfumestu hlutverk
leikbókmenntanna. En sem
hún stendur á þröskuldinum,
er tjaldið fellt, nýkomin heim
úr Finnlandsferðinnj sælu,
fyrstu utaniandsför Leikfélags
Amdís Björnsdóttir kom fyrst fram 1922 og kvaddi
sviðið 69 hliitverkum og 43 árum síðar sem grand oid
lady liuis íslenzka sviðs. Hún er hér í hlutverki sínu
i ímyndimarveikinni, 1931.
Alda Möller sem Lajle i Vopn guðanna eftir Davíð
Stefánsson, 1943. Alda lék 28 hlutverk hjá L.R. og
var mjög vaxandi og álitleg leikkona, þegar hún dó
aðeins 36 ára gömul, árið 1948.
Félagi Indriða, Haraldur Á.
Sigurðsson, sem kom fyrst fram
á svið sama ár, er hins vegar
af öðrum toga spunninn; for-
sjónin hefur útbúið hann með
þennan óútskýranlega hsefi-
leika, að um leið og hann birt-
ist á sviði þykir öllum afskap-
lega gaman og fara að hlæja.
Haraldur var um aldarfjórð
ungsskeið einn vinsædasti skop
leikari okkar, bæði hjá L.R.,
einkum í skopleikjum Arnoilds
og Bachs og eins í revíum Fjala
kattarins og BLáu stjörnunnar.
Hann hefur einnig með góðum
árangri, sett saman sikopleiki,
lengri og skemmri.
1924 komu svo tii sögunnar
tveir ungir menn, sem báðir
áttu eftir að komast i fremstu
röð; annar þeirra hefur staðið
á sviðinu fram á þennan dag,
oftar en nokkur annar iistamað
ur i sögu félagsins, enda orð-
inn eins konar tákn þess: Bryn
jólfur Jóhannesson. Hann lék
fyrst á Isafirði 1916, en í Iðnð
sem Baldur í Stormum efrir
Stein Sigurðsson. Brynjólfur
hefur leikið hátt í 200 hlut-
verk, stór og smá, s’kapgerðar-
hlutverk flest, enda á hann
manna auðveldast með að
bregða sér í allra kvikinda
l'íki og kann jaínvel við sig
sem engill og djöfuil. Einkum
hafa orðið frægar túlkanir
Brynjólfs á íslenzkum hlut-
verkum og það, sem og aimenn-
ar vinsældir hans með þjöð
sinni, hefur orðið til þess að
hann hefur í gamni og alvöru
verið kallaður „þjóðleikari Is-
lendinga". Leikur hans í hlut-
verki Jóns bónda í Gullna hlið
inu, séra Sigvalda í Manni og
konu, Ógautans í Dansinum í
Hruna, Jóns Hreggviðssonar í
íslandsklukkunni (í Þjóðleik-
húsinu) og Jónatans skipstjöra
í Hart í bak er svo nálægt því
sem tomizt verður að skapa ís
lenzíka hefð í túlkun þessa.
bændaþjóðfélags sem breytist
í bongarþjóðfélag, að hér er
veigamikill þáttur íslenzkrar
leiklistarsögu ljóslifandi. En
auðvitað eru tugir annarra
'hlutverka minnisstæð líka, svo
frjótt er íimyndunarafl lista-
mannsins og svo óþrjótamlí
mannlíf sku nnandi hans.
ins (1948) fær hún lungna-
bólgu og deyr, aðeins 36 ára
gömul.
Regína Þórðardóttir lék
fyrst með Leikfélagi Reykja-
víkur á Akureyri, þar sem
hún var þá búsett, en L.R. var
í leikför með Jósafat Kvarans.
Hún stundaði leiknám í leik-
listarskóla Konunglega leik-
hússins í tveimur áföngum, en
lék með L.R. á milli talsvert af
hlutverkum. Hún kemur alkom
in heim um Petsamo 1940, að
loknu prófi og verður síðan
ein athyglisverðasta leikkona
þessa áratugar. Frægasta hlut-
verk hennar þá er jómfrú
Ragnheiður í Skálholti, en
hún er líka fröken Johnson í
Uppstigningu, Steinunn i
Galdra-Lofti, Martha Brewst-
er í Blúndur og blásýra og
Geirþrúður drottnlng í Haml-
et. Hún starfar í Þjóðleikhús-
inu í einn áratug, einn af að-
alkröftum leikhússins, en und-
anfarinn áratug hefur hún ver-
ið „grande dame“ síns gamla
leikhúss og leikið þar mörg
viðamikil hlutverk, en að vísu
ekki alveg óslitið, sakir van-
heilsu. Hún er doktor von
Zahnd í Eðlisfræðingunum eft
ir Diirrenmatt og sömuleiðis
Claire Zachanassian í Sú gamla
kemur í heimsókn; hún bregð-
ur á glens sem ameríska tengda
móðirin í Sex eða sjö, en er aft-
ur ofsaleg í hörku sinni sem
Bernarða Alba, en yfirlætis-
laus og þó föst fyrir sem Þór-
dís í Hlíð I Manni og konu,
Regína Þórðardóttir er
hógvær listakona, sem skortir
þó hvorki skap né persónu-
leika, næm með afbrigðum á
hin fínustu blæbrigði sálarlífs-
ins og kannski stærst í hljóð-
látri innilegri túlkun.
Til þessarar kynslóðar má
telja nokkrar leikkonur, sem
hefja starf fyrir félagið
nokkru seinna en þær, sem hér
hafa verið taldar. Það er t.d.
Auróra Halldórsdóttir, sem
fyrst leikur með L.R. 1939,
einkum í gamanhiutverkum,
en verður síðan einn helzti
krafturinn í revíum Fjalakatt-
arins. Frá því um 1950
hefur Auróra óslitið starf-
að hjá Leikfélaginu og leik-
ið margvisleg skapgerðarhlut-
verk, stór og smá, t. d. Herjólfs
Mörtu í Önnu Pétursdóttur
(1951), móðurina S Pi-pa-toi
(1951), Edie í Tengdamömmu-
leikjunum (1957 og 1962), móð-
urina í Skemmtiferð á Vigvöil-
inn (Arrabal 1966), Bertu í
Heddu Gabler, og ekki sízt Eu
genie í Tangó eftir Mrozek
(1967). Auróra Halldórsdóttir
hefur starfað mikið að félags-
málum L.R., ein'kum að étflingu
húsbyggingarsjóðs félagsins.
Um svipað leyti kom fram önn
ur leikkona sem einnig gat sér
gott orð í revíum, NSna Sveins-
dóttir, sem alltaf hefur leikið í
Iðnö öðru hverju og reynzt far
sæl í gamanleikjum og alþýðu-
leikjum hún hefur undanfarin
ár leikið í Þjóðleikhúsinu, en
var þó með í Iðnó-reVíunni
1969, en áður t.d. í Túskildinigs
óperunni, Kjarnorku og kven-
hylli og Pókók. Emilía Jónas
dóttir kom nokkru síðar en
þær Nína og Auróra á svið hér
í Reykjavik, en hafði áður leik
ið miikið úti á landi. Einnig
hún kom við sögu revía Fjala-
kattarins og lagði þar grund-
völl að almenningshylli sinni,
sem hefur haldizt fram á þenn
an dag. Emilía hefur leikið miik
inn fjölda hlutverka bæði hjá
Lei'kfélagi Reykjavílkur og eins
Þjóðleikfhúsinu og reynzt mjög
vel hlutgeng við alvarleg verk
efni, þó að öllum þorra almenn
ings sé hún kunnari úr skop-
leikjum og alþýðuleikjum,
ekki sizt í aðalhlutverkinu í
Tannhvöss tengdamamma
(1957). Þá lék Inga Laxness
talsvert um eins áratugar bil
frá 1941, einkum skapgerðar-
hlutverk. Síðast en ekki sízrt; er
svo Inga Þórðardóttir sem leik
ur nokkur hlutverk hjá L.R. á
þeim sama áratug, t.d. Jóhönnu
Einars í Uppstigningu og titil-
hlutverkið í Tondeleyo (Leon
Gordon), en þó meira hjá öðr-
um aðiljum, einkum Fjalakett-
inum. Á fyrstu árum Þjóðleik-
hússins verður hún ein aðal-
leikkona þess leikhúss og leik-
ur m.a. Höilu í Fjalla-Eyvindi
við opnunina. Siðan 1965 hefur
Inga starfað í Iðnó og leikið
þar mikið af viðamiklum hlut-
verkum, Þuríði í Sjóleiðin til
Bagdad, Ponicu í Hús Bern-
örðu Alba, Staða-Gunnu í
Manni og konu, Systur Bessie
í Tobacco Road og Hnallþóru í
KrLstnihaldi undir JöMi. Leik-
ferill Ingu Þórðardóttur er ein
kennilegur en glæsilegur og
hæfileikar hennar hafa oft
komið á óvart. Hún er svipimik
il leikkona, sterk og heit í al-
vörunni, safamikil i gamninu.
„Önnur kynslóðin" er líka
vel skipuð karlmannamegin.
Indriði Waage kemur fyrst
ifram, 1923, þá aðeins rúmlega
tvitugur, leikari og leikstjóri.
Áður hefur verið lýst þeim
tSmamótum hjá L.R., sem verða
við komu hans, siðar verður
leitazt við að lýsa að nokkru
einkennum hans sem leikstjóra.
Hann leikur fyrst Vaientin i
Ævintýrinu eftir Caillavet og
de Fleurs, en síðan í Max í
Skilnaðanmáltíðinni eftir
Schnitzler. Næsta vetur 1924—
5 dvelst 'hann svo i Þýzka-
landi, en eftir að heim kemur
leikur hann hvert stórhlutverk
ið á fætur öðru, bæði í gaman
samari verkefnum eins og
Hinrik í Spanskflugunni og
Malvóiiió í Þrettándakvöldi, og
þó einkum í alvarlegri verkefn
um eins og Tom Prior í Á út-
leið, Ósvald í Villiöndinni, og
síðar t.d. Galdra-Loft (1933)
og Gustav Bergmann í Návigi
(1938). Árið 1943 kemur svo
eitt minnisstæðasta hiutverk
Indriða, dr. Görtler í Ég hef
komið hér áður eftir Priestley.
Árið 1948 heldur Fjalaköttur-
inn upp á 25 ára leikafmæli
hans: Indriði leikur þá þreytta
manninn í Meðan við bíðum eft
ir Johan Borgen, einnig það er
eitt hans bezta hlutveilk. Frá
Þjóðleikhúsárum hans eftir
1950 má sérstaklega minnast
Willy Lomans í Sölumaður
deyr og dr. Rellingis i Villiönd-
inni. Indriða Waage lét mikið
vel að iýsa veikgeðja mönn-
um, þar sem eitthvað hafði
brostið, þá var leikur hans
djúpur og ríkur, en hann átti
það lílka til að rafmagna allt 'i
'feringum sig með dulúð hins
óræða, á beztu stundum sinum
var hann sefjandi mystiker.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
9. jainúar 1972