Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1972, Blaðsíða 8

FLETT BLÖÐU
Kafli úr bókinn*
Leikhúsið við Tjörnina
eftir Svein Einarsson
75 ára afmælis Leikfélags Reykjavíkuir
verður m.a. mirmzt með því að út keinux
saga Leikfélagsins, 170 blaðsíðna bók,
ríkulega myndskreytt og ber hún beifið
LEIKHÚSIÐ VIÐ TJÖRNINA. Höfundur
er Sveinn Einarsson, en útgefandi er Al-
rneaaa bókafélagið.
Það Iætur að líkum, að lír miklu efm
liefur verið að moða, því hvert ár á sína
sögu; sömuleiðís hvert verk, sem upp var
fært í Iðnó og síðast en ekki sízt starfs-
kraftar Leikfélagsins, leikararnir. Þeir
eru orðnir margir og ánægjulegar minn-
ingar eru bundar við þá alla. Maður er
manns garnan og því befur Lesbókin kos-
ið að bera niður í kafla, sem heitir Leik-
ararnhr og starfsfólkið. Leikfélagið og Al-
menna bókafélagið hafa góðfúslega gefið
leyfi sitt tíl birtrngar kaflans.
Leitíbiópurinn hefttr vaxi5
Mn síSari áir, og er hann
nú stærri en hann hefur veriö
nokkru sinni fyrr i sögu féiags
ins.. Einkuna er yngsta kynslóð
in fjölmenn og lætur mikið að
sér kveða.
Þegar Leikfélagið tók til
starfa var leikhópurinn hins
vegar ekki stór: f>að mnnit
hafa verið 14 stofnendanna,
sem upphaflega var búizt við
að tsekju aið sér hlutverkin á
sviðinM, en fijótt heltust nokkr
ir úr lestmni, svo fljrótt, að þeg
ar á næsta leikári fóru for-
ráðatnenn félagsins i liðsbón.
Aðalleikkonur LJR. þegar í
upphafi voru þær Stefanía
Guðmundsdóttir og Gunnþór-
unn Halldðrsdóttir, miftilhæfar
listakonur báðar og harla ólik
ar. Alit frá því að
Stefánía Guðmundsdöttir kom
fyrst fram á sviði Góðtemplara
hússins, höfðu áhorfendur og
blaðagagnrýnéndur þótzt
kenna að þar væri á ferðinni
óvenjulegt leikaraefni. Og leik
feriil frú Stefaniu varð I raun-
inni einn óslitinn frægðarfer-
iil, aðdáun áhorfenda átti hún
til hins síðasta, en hún lézt um
aldur fram 1926, tæplega fimm-
tug að aldri. í fyrstu var sér-
grein hennar ungar ærsladrós-
ir, sem hún lýsti af fjöri og
þokka, en hún þroskaðist ört,
er til alvörunnar kom og varð
stórbrotin skapgerðarleikkona,
túlkandi helztu ástkvenna
heimsbókmenntanna. Glæsi-
leiki virðist frú Stefaníu hafa
verið í blóð borinn í ríkum
mæli, en viðbrugðið er hversu
auðveit henni veittist að töfra
áhorfendur með rödd sinni;
henni var náttúrlegt að vera á
sviðinu, hvort sem hún túlkaði
ástríðuofsa eða lýsti hljóðiátri
innri baráttu; með árunum hef-
ur henni vaxið hófstilling og
listræn einbeiting. í íslenzk-
um leikritum túlkaði hún fyrst
allra Steinunni í Galdra-Lofti,
Ljóti í Bóndanum á Hrauni,
Hekiu í Konungsglímunni,
Guðnýju í Lénharði fógeta og
frú Guðrúnu í Syndum ann-
arra; meðal frægustu hlut-
verka hennar annarra eru Úl-
rikka I Kinnarhvolssystrum,
Toinette í Imyndunarveik-
inni, Marguérite Gautier í Kam
elíufrúnni, Magda í Heknilinu,
en það hlutverk lék hún þeg-
ar minnzt var 25 ára Ieikaf-
mælis hennar, og frú X í sam-
nefndu leikriti A. Bíssons.
Spurning er hvort nokkur Is-
lerrzk leikkona hefur notfð
annarrar eins hylii rrm sina
daga og Stefanía Guðmunds-
dóttir.
Gunnþrórunni Halldórsdóttur
skorti að vísu ekki heldur vin-
sæidir, en ferili hennar er
harla ólíkur. Fyrstu 7 árin
lelkur hún hvert hlutverkið á
fætur öðru og hvert öðru ólík
ara, galgopastelpur og roskn-
ar piparmeyjar, pörupilta og
prúðar hefðarmeyjar, en f
verulega kröfuhörðum verk
efnum eirrs og Hjördísi í Vik-
ing'wmim á HálogalaruJi, sem
Valborg í Gjaldþrotinu fBjörn
son) og frú Alvíng í Aftur-
göngum sýnir Gunnþórunn í
hvaða átt hún mætti þroskast.
Af því verður þó ekki, og þau
ár, sem hún er viðskiia við fé-
lagið verður hún hin ókrýnda
revíudrottning Islendinga. Þeg
ar Gunnþórunn kemur aftur til
Leikféiagsins úr þeim hreins-
unareldi, gengur hún í endur-
nýjun sirma listraemi lífdaga
og skapar nokkraar ógleymarr
legar lýsmgar alþýðukvenna,.
Grímu í Jósafat, Núrí í Þrem-
ur skálkum, Úrsúlu í Varið yð-
ur á málningunni. Staða-
Gunnu í Manni og konu, Vil-
borgu grasakonu í Gullna hlið
inu, Mettu Maríu í Orðinu,
Karenu í Álfhól (50 ára leik-
afmæli) og síðast en ekki sízt
Ásu í Pétri Gaut. Leikgáfa
Gunnþórunnar Halldórsdóttur
hefur verið rík og upprunaleg,
hún átti I miklum mæli bæði
kímni og samúð, og hún átti til
alþýðlegan íslenzkan tón, sem
gerðr hana að ftrPtrúa þess
bezta, sem við höfum eignazt á
leiksviðínu,
Við hirð þessara leikkvenna
stóð lagleg ung Ieikkona, Þóra
Sígurðardöttir, sem l'ézt mjög
ung úr berkitrm, og fmríðtrr
Sig.urðardóttir, sem lék tals-
vert um 30 ára skeið, einkum
mihni háttar skaðgerðar-
hlutverk.
I hóþi karlmannanna var
Ámi Eiríksson frá fyrstu tíð
einn. af máttarstálpum félags-
ins. Hann var fæddur 1869 og
hafði fyrst komið fram á leik-
sviðí í Glasgow-leikhúsinu
1886 og sfðan leikið mikið með
ýmsum áhugahópum. í ferli
Árna Eirikssonar speglast sú
þrótm, sem> á sér stað í
Islenzkri leikiist um aldamót-
in. Hann sýnir giettni og fjör
í dönsku söngvasmámuramum,
en gagnrýnendur hvetja hann
til meiri hótstillingar í túlkun-
armáta sínum. Og með
markvísri vinnu agar Ámi
hæfileika sína svo að hann
verður ein styrkasta stoðin 5
raunsæiTegu verkefnunum;
Eh-ykkjumannmum Lantier i
Giidrunni eftir Zola lýsir
hann með grípandi hætti
í sterkumi og krókalausum leik,
en hann hefur einnig hliðargöt
ur sálarlífsins á valdi sinu eins
og hjá Ásiáki prentara I f>jóð-
níðingi Ibsens. Þegar Leikfélag
ið leggur til atlögu við is-
IenzRu verkefnin á Árni
Eiríksson bæði ytri styrk til að
lýsa Lénharði fógeta og innri
styrk til að lýsa Sveinunga,
Bóndanum á Hrauni; en upp-
runaleg kímnigáfa hans og
hæfileikinn til að bregða sér i
allra kvikinda liki, gera hann
ekki siöur minnisstæðan sem
Gvend snemmbæra I Nýjárs-
nóttinni eða Grasa Guddu í
Skugga-Sveini, þessa frumís-
lenzku „komische alíe", sem af
gamalli hefð er oftast leikin af
karlmanni. Og í sígildum gleði-
leikjum hafði hann einnig fót-
festu: Jeppi á Fjalli og Argan
í ímyndunarveikinni voru með-
al beztu hlutverka hans.
Kristján Þorgrímsson var
elztur leikendanna um aldamót
in, fæddur 1857 og kom fyrst
fram á lerksviði 1881. Hann
hafði þannig leikið lengi, þeg-
ar Leikfélagið var stofnað, og
í rauninni verður hann fulltrúi
þess bezta f því, sem áhuga-
flokkamir höfðu verið að gera,
þegar Leikfélagið kom til.
ÓKkt Árna Errikssyni breytist
ekkr lerkmáti Kristjáns, og
hann verður þvi alcPrei vel
heima í hinum nýju verkefn-
um eftir aldamótfrr. En í
dönsku söngvaleikjunum og
Með þessari grein hefur Lesbókin kosið að birta niyndir af noklcr-
um dáðuni leikkonum Leikfélagsins. Ein Jreirra er Guðriin Indriða-
dóttir (að ofan) sem var ein styrkasta stoð Leikfélagsins og lék
samtals 83 hlutverk. Hér er Guðrún árið 1903 sem Margrét í
Apomim eftir- Heiberg.
Gunnþórunn Halldórsdóttir átti orðið langan leikferil að baki,
þegar liún lézt. Þá hafði hún skilað 73 Ulutverkum lijá Leikféiag-
inu, en auk þess var liún um tíma liin ókrýnda revíudrottning
landsmanna. Hér er Gunnjióriinn sem Úrsúla t Varið ykkur á
málningunni eftir Fauchois, 1935.
öðirum alþýðuleikjum þessa
tíma standa fáir honum
á sporði að vinsældum: hvað
eftir annað er þess getið um
Kristján Ó. Þorgrímsson,
að enginn haifi annan eins hæfi
leika og hann til að koma
mönnum til að hiæja, hann
þurfi ekki annað en þirtast á
sviðinu. Eitt vinsælasta hlut-
verk hans var kammerráð
Kranz í Ævintýri á gönguför
og með túlkun sinni þar kom
hann á eins konar hefð, sem
hefur haldizt, þegar L.R. hef-
ur tekið til sýninga þetta
elskulega leikrit, sem svo mjög
hefur orðið samgróið sögu þess.
Kristján Þorgrimsson var
skopleikari fyrst og fremst, én
honum var heldur ekki varra-
að alvörunnar: þegar hann Iék
Mörup skóara í Drengurirm
minn eftir L’Arronge var varla
þurrt auga í salnum í Iðnó. Ár-
ið 1906 var minrtzt 25 ára Ieik-
afmælis hans, og var það f
fyrsta skipti að íslenzkur, leik
ari var heiðraður á þennan
hátt; um það leyti var hartn
að draga sig meira og meira í
hlé frá leiksviðinu og lék eft
ir það aðeins gömul glanshlut-
verk. Kristján Þorgrímsson lézt
1915.
Við hlið þeirra Árna og
Kristjáns var Friðfinnur Gúð-
jónsson frá upphafi einn af
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
9. janúar 19'72