Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1971, Blaðsíða 13

er. Þegar samsetning andrúms-
loftsins og lífið í höfnunum
breytast af völdum hömlulausr
ar „siðmenningar" þá ber ekki
að bíða frekari hættumerkja.
Hiki ábyrgir stjórnmálamenn
við að gera lenguir áhyggjurn-
ar um lífsrúmið að sínu aðal-
marki, má á Vesturlöndum bú-
ast við, eftir siðustu teiknum,
að æskan taki málið í sinar
hendur og á sinn hátt.
Að endingu skal að minnsta
kosti bent á bakgrunn þess,
sem er að gerast með okkur:
Valdahlutfallið, náttúra —
maður, hefur snúizt við. En
maðurinn er uppruna síns
vegna aðlagaður að aðstæðum
í skugga stöðugra ógna utan
frá. Til þessa var öli hans til-
vera i skugga ofurvoldugra
ytri aðstæðna. Lif hEins hlaut
því að verða trúarllega mótað.
En nú ræður hann yfir um-
hverfi sínu, næstum takmarka-
laust. Þar mætir hann engu of
urvaldi lengur. 1 honum sjálf-
um liggur valdið og hann mæt-
ir því aðeins hjá sjálfum sér.
Samtímis er hann þessu um-
hverfi sínu á þann veg háður,
að hann hvorki vill né getur
greint víðari sjóndeildarhring.
Innan hans er hann sem fyrr
dauðleg vera. Þannig er heim-
ur hans sundurtættur; í nálægð,
sem er aðeins markmið duttl-
unga hans; í fjarlægð, sem
hann stendur andspænis slíkur
sem hann ætíð var. í umgengni
við þessa nálægð getur hann
ekki hrist af sér frumfjötra
sína — hið ofurvolduga — og
þvi fer hann með eyðingu um
það, sem honum er næst. Sam-
tímis ályktar hann, blindaður
af auknu valdi sínu yfir hinu
nærtæka, að loks muni honum
allt falla i skaut. Meðfædd
tregða hindrar skilning hans á
tvíhyggju nútímalifsins, þvi að
sjálfsmeðvitund hans og kunn-
ugleiki af hetminum tak-
markast —- eins og frá alda
öðli — við hið nálæga. Þannig
stendur maðurinn gagnvart ör-
lagaspurningunni: Getur hann
lært að breyta rétt nú, er
breytni hans verður að byggj-
ast á skilningi? Eða leiðir vald
ið, þrátt fyrir skilning, til ör-
lagaþrungins harmleiks? Hver
rerður sigurvegari í baráttunni
milli Heraklesar og Antaiosar
eða milli homo faber og homo
sapiens ?
Andspænis ástandinu i dag
getur náttúruvemd ekki látið
sér nægja að varðveita ein-
hverjar leifar, að vernda frið-
lýst svæði, að varðveita nokkr-
ar tegundir frá útrýmingu eða
vera peð á taiflborði stjóm-
málanna. Hinn knappi tími, sem
til stefnu er, krefst meira af
henni. Verkefni hennar hafa
vaxið að sama skapi og eyði-
legging lífsrúmsins hefur geng-
ið lengra og yfirvofandi ógn
yfir mannkyninu orðið augljós-
ari. Tími varnarstöðunnar er
liðinn. Síðasti möguleikinn
felst í atlögu. 1 veði er áfram-
haldandi tilvera lifsrúmsins.
E.t.v. ættum við að hrökkva
til undanhalds andspænis hinu
gríðarmikla verkefni, ef við
vissum eigi, að ekkert er ólík-
legra en liflð.
Hvers vegna þörfnumst við
náttúruverndar? Við þðrfn-
umst hennar, til þess að barna-
börn okkar geti einnig lifað
mannsæmandi llfi.
Bókmenntir
og listir
Framliald af bls. 3
Jæja, segi ég, hversvegna
finnst þér það gaman?
Veit það varla, segir hún.
Hvenær þekkir maður aðra
manneskju, segi ég.
Aidrei, segir hún.
Hópur austurevrópufólks
keiiiur tilað niynda Litlu
liafnieynna.
Hvernig veistu að þetta er
austurevrópufólk? segir
liún.
Karlmennirnir eru í svo
gerðarlegum frökkuin, segi
ég.
Afi var í Amríku í liita-
bylgjn, segir hún, einn dag-
inn drápust þrjúþúsund
manns úr liita. En liann fór
í föðurlandið og ullarboi,
stifaða skyrtu, vesti, ensk
alullarföt, frakka, setti upp
svartan linan hatt og vafði
trefli um hálsinn. Og liann
lifir ennþá borubrattur. En
hann komst í amrisku blöð-
in fyrir vikið.
Pabbi þinn hefur sagt mér
þessa sögu tiu sinnum, segi
ég■
Ekki er það mér að kenna,
segir liún. En mér finnast
berir karlmenn frenuir af-
káralegir.
Jæjajá, segi ég.
Já, þeir eru bara ekki
myndrænir, segir hún.
Myndrænir? spyr ég.
I»eir hafa hnökrótt form,
segir liún. Hér er ekki um
að ræða kynferðislega af-
stöðu.
Heldur hvað? segi ég.
Ekkert heldur, segir hún. í
míniim augum er kynferðis-
lífið formrænt vandamál.
Einsog yfirleitt öll vanda-
mál. Fyrst kemur formið, þá
vaknar tilfinníngin, loks
mótast hugsunin. Einsog
launhelgar, þær hafa afar
strángt form.
Skrattakornið, segi ég.
Uss, ekki bölva í svona
góðu veðri, segir hún.
Svo gengum við að Eitlu
hafmeynni.
Hún er falleg, segir hún.
Þú segir fréttimar, segi ég.
Fallegri en sú sem sprakk í
loft upp lieima. Hver ætli
hafi sprengt hana?
Ég hvíslaði þvi að henni.
Nei, var það hann? segir
hún.
Já, segi ég.
Hvar er nú lautin þin? sagði
hún. Þú ert búinn að liugsa
nógu mikið.
Svo hlupum við útá gras.
En hélllngur af fólki, segir
luin.
Það þykir mér.
Einsog saltflskreltur, seglr
litin.
Það fannst mér kyndugt.
Þetta er heldur engln laut,
segir hún.
Þú ert liölrð á því það verði
að vera laut? segi ég.
Það er skilyrði, segir hún.
Danmörk er flöt eins og
pönnukaka, segi ég.
Nú óðum við rakleiðis inní
Kastcllct.
Hér er fullt upp af lautuni,
scgir liún. Danmörk er alls
ekki marfiöt.
Svo hlupum við einsog kálf-
ar. Uppá Kastellið, niður og
aftnr upp og svo til hiiðar
og renndum okkur fót-
skriðu oní prýðilega laut.
Og þarna var sólglitrandl
siki og hópur fugla og
mörg tré með laufi.
Mikið er þetta fín laut,
sagði konan mín og kyssti
mig fyrir lautina. Ansi
varstu sniðugur að finna
hana.
Ég þekki liana frá gamalli
tíð, segi ég.
Svo fórum við úr ölln ncma
nærbuxunum, en við fórum
ekki úr þeim vegnaþess
daginn áður hafði maður
verið tekinn fastur fyrir að
fara úr nærbuxunum. Það
lásum við í blöðunum.
Sieikjum sólina, sagði ég.
Hafa danir lier? spurði
hún. Með lokuðum aiigum.
Auðvita, segi ég.
Auðvita hvað? segir hún.
Ékki hafa íslendingar her.
Anðvita ekki, segi ég.
Afhverju auðvita ekki? seg
ir hún.
Við höfum varnarUð, segl
ég. Það veistu.
Af livcrju hafa danir bara
ekki varnarlið? segir hún.
Hvur veit það, segi ég. Ætli
það sé ekki afþvi þá
lángar ekki í strið.
Svo sofnuðum við.
Mikið brá mér þegar ein-
hver byrjaði að æpa á okk-
ur.
Snáfiði í lcppana, æpti
hann hástöfum.
Æstu þig niður, sagði ég
með sýturnar í augunum.
Þið eruð á hernaðarsvæði,
hclt hann áfram að æpa.
Mér þykir fyrir því, segi ég.
Er komið stríð?
Hann er hermaður, segir
konan mín forvitin.
Settu á þig brjóstahöldin,
segi ég. Annars líður yfir
hann.
Hann er með byssu? segir
hún.
Hríðskotabyssu, upplýsi ég.
Hvað á þetta net að þýða
sem liann hefur yfir hausn-
mn? segir hún.
Og hann er nieð greina-
vönd á bakinu?
Dulklæðnaðiir, útskýri ég.
Konan mín brýtur heilann
um útgánginn á yður, segl
ég við byssunianninn. Þá
voriim við koniin í spjarim-
ar.
Af stað með ykkur, sagði
sóldátinn.
Við dóluðum á undan hon-
uni tipp brekkuna og niður
aðra og urðum lafmóð.
Hvern f jandann emð þið að
vilja inni \igi danska hers-
ins? sagði yfirmaðurinn.
Afsakið ég er svo móður,
segi ég.
Við voruni £ sðlbaði, segir
hún.
Sólhaði, át liann eftir.
Konan mín viidi endilega
fara oní laut, útskýrði ég.
Hún brosti við yfirmannin-
um.
Sáuð þið ekki skiltið „AU-
ur aðgángur bannaður, hern-
aðarsvæði"? sagði yfirmað-
urínn.
Við Itlupum svo hratt, sagði
hún.
Stundið þið njósnir? spurði
hann livass.
AIIs ekki, segi ég. Við höf-
um engan her á íslandi.
Hafiði engan her? segir
hann vantrúaður. Hvernlg
verjiði þá landið?
Við höfum varnarlið, segir
konan mín. Við höfum lield
ur ekki tíma tilað vera í lier
sérstaklega ekki á vertíð-
uin.
Rússar, sagði yfirmaðiirinn
og varð grimmur í framan.
Nei, nei, Nató, segi ég.
Jæja, segir liann miklu
liýrari. Ég er nefnilega líka
í Nató.
Gaman að lútta þig, segjum
við.
Sömuleiðis, segir liann.
Okkur lángar tilað nota sói-
ina meðan hún er á lofti,
segir konan mín.
Þið megið fara, segir yfir-
maðurinn.
Ægilega er hann sætur
þessi yfirmaður, segir hún.
Þú ættir að sjá liann ber-
an, segi ég.
Ég meina í sér, imbinn þinn,
segir hún.
Kvikmyndir
Framliald af bls. 11
ast hratt frá einum stað
til annars, og það þarf ekki
að skipta hann neinu máli, þótt
ekillinn sé fasisti. Sama gildir
um klippingu. Eins og stendur
eigum við i vandræðum, vegna
myndarinnar sem við höfum
gert fyrir A1 Fatah, við að
gera upp á milli tveggja
stúlkna, sem báðar eru virkir
þátttakendur í pólitik, en þó á
misjafnan hátt. Þær eru komn-
ar mislangt i byltingarlegum
hugsunarhætti og við verðum
að ákveða hvor þeirra hentar
myndinni betur frá pólitisku
sjónarmiði.
Gorin: Eins og Jean-Luc
sagði, vegna þess að það er
ekkert til sem heitir tækni, að-
eins þjóðhagsleg nýting á
tækni, þá er mjög erfitt að
finna kvikmyndatökumann eða
klippara, sem ekki er of-lærð-
ur, of-þjálfaður. Fyrir það
fyrsta verða þeir að fara aftur
á bak, til þess að hafa mögu-
leika á því að gagnrýna hlut-
ina.
Godard: Við stigum skref
fram á við, þegar við reyndum
að gera öll þessi svokölluðu
tæknilegu vandanjál sem ein-
földust.
Sp.: Eru dæmi þess, að ein-
hverjir framleiði sannar bylt-
ingarmyndir, póliíískar kvik-
myndir eftir pólitískum aðferð
um?
Godard: Það getur verið, en
ef svo er, þá hljóta þeir að
vera óþekktir og þeir verða að
vera það. Ef til vill eru einn
eða tveir í Asíu og svipað í
Afriku, ég veit það ekki. I
Kína vinna þeir sennilega á
þennan hátt, en þá í beinum
tengslum við ríkjandi ástand.
Þetta er auðveldara fyrir Kin-
verjana, vegna þess að þar
hefur fjöldinn búið við einræði
i 20 ár og nú er alþýðan að
yfirtaka hið hugmyndafræði-
lega kerfi. Þetta hefur i för
með sér að þeir hafa nú tæki-
færi til að byrja raunverulega
að vinna að bókmenntum og
listum á sannan, byltingarleg-
an, kínverskan hátt.
Sp.: Hvaða mat leggur þú á
myndir eins og „Battle of
Algiers" og „Z“?
Godard: Byltingarkvikmynd
verður að eiga rætur að rekja
til stéttabaráttu eða frelsis-
hreyfinga. Þessar myndir eru
aðeins heimild, þær eru ekki
hluti af baráttunni. Þær eru
aðeins kvikmyndir um stjórn-
mál. Þær standa algjörlega ut-
an þeirra aðgerða, sem þær
fjalla um; þær eru langt frá
því að vera hluti þessara að-
gerða. Þegar bezt lætur eru
þetta frjálslyndar kvikmyndir.
Þær þykjast vera að ráðast
á eitthvað, þegar þær eru að-
eins það, sem Kinverjwnir
kalla sykurhúðaðar byssukúl-
ur. Þessar sykurkúiur eru þær
langhættulegustu. Þær setja
fram lausn áður en vandamálið
er krufið. Setja sem sagt lausn
vandamálsins i fyrsta sæti en
vandamálið sjálft í annað sæfti.
Samtímis þessu rugla þeir sam-
an raunveruleika og endur-
speglun. Kvikmynd er ekki
raunveruleiki, hún er aðeins
endurspeglun. Borgaralegir
kvikmyndagerðarmenn einbeita
sér að endurspeglun raunveru
leikans. Það sem okkur snert-
ir er raunveruleiki þessarar
endurspeglunar. En i augna-
blikinu verðum við að vinna af
mjög miklum vanefnum, við
einstaklega erfiðar aðstæður.
Þeim myndum, sem okkur hef-
ur verið greitt fyrir að gera,
hefur verið hafnað af bi-ezbum,
ítölskum og frönskum sjón-
varpsstöðvum, vegna þess aS
þær eru harkalegar árásir á
viðkomandi aðila. Þeir bera
sömu tilfinningar til okkar og
til FBI. Og við eigum enga
möguleika á að vinna Oscar eða
selja myndir til CBS. Slikt er
alls ekki til umræðu.
(Niðurlag í næsta þætti).
Neðanmálsskýringar.
1) Dziga-Vertov (1896—
1954), fæddur Dennis Kauf-
mann í Póllandi, bróðir Boris,
vann í Rússlandi frá 1915. Höf-
undur Kinok-stefnunnar, sem
er grundvöllurinn að cinema-
verité: „Kinok-kvikmyndir eru
skrifaðar með kvikmyndavél-
inni, á hreinu kvikmyndamédi;
þær byggjast í einu og öllu á
hinu myndræna. Allar Kinok-
kvikmyndir eru gerðar utan
upptökusala og án leikara,
leiktjalda og án handrits."
2) Raoul Coutard er einn
fremsti kvikmyndatökumaður
Frakka og var lengi aðaltöku-
maður Godards, meðan hann
fékkst við „borgaralegar kvik-
myndir".
Útgefandl: Hrf. Árvakur, Reykjavik.
Framkv.stj.: Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar: Matthías Johanncssen.
Eyjólfur KonráS Jónnan.
Ritstj.fltr.: Glsll SigurCcsón.
Auglýsingar: Árni GarSar Kristin'son.
Ritstjórn: Aöalstræti 6. Simi 10100.
14. marz 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13