Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1971, Blaðsíða 8
1 VIKURITINU „Time“ 28. desember sl. er fjallað
uim félagaleg vandamál amerísku fjölstkyldunnar nú
á dögum í merkri grein, sem verður að teljasf tíma-
baer hugvekja og þörf áminninig í senn. 1 þessari
grein er vitnað í ummæli ýmissa þekktra manna og
sérifiræðinga á hiniu félagslega sviði. Dagblaðið „Vís-
ir“ birtir útdráitt úr gneininni hinn 5. og 6. janúar
sl. í þætti síwum „Fjölskyldan og heimilið“, og verð-
ur innihald hennar því ekki raikið hér nema að tak-
mörkuðu leyti. Þó er óhj ákvæmilegt að endurtaka
að nokkru þann hluta efnisins, sem varð tilefni
þeirra hugieiðinga er hér birtast.
Fjölskyidukreppan nær langt út fyrir veggi heim-
iliisiirts, segir „Time“. Ekkert þjóðíéfag he-fur lifað af
hrörnun fjölskyldulífsins. Alþekkt dæmi tnn slíka
þröun eru hin fomu riki Grikkja og Rómverja.
Fjölakyldan er stöðugur skotspónn hinna ýmsu
þjóðfélagslegu breytinga og árekstra, sem eiga sér
stað í dag. Sem dæmi má nefna „andmenningu" eða
„sérmenningu" (counterculture) hinna ungu, áhrif
styrjalda, efnahagsörðugleika og spillingu borganna.
AHit þetta ásækir heimilin og gerir þau að vígveMi
ramigsnúinna afila. Fjölskyldulífið er staitt í úlfa-
kreppu nýrrar þróunar. Ef fjölskyldan á að lifa
áfraim í núverandi mynd, þarfnaist hún víðtækrar
hjálpar. Niðurstaðan er því ®ú, að þau öfl, sem vinna
að því að veikja innviðu fjölskylduMfsinis eru þau
sötmu sem orsakað hafa hinar nýju breytingar og
umrót, sem eiga sér stað í amerísku menningarlifi
nútíðarinnar. 1 grein Maðsins eru síðan helztu breyt-
ingaöflin talin upp og þeim gerð nokkur skil:
Flutningur fólks í stórum stíl úr sveitum til borga
með háþróað samigöngu'kerfi sér til fúlltingis, hefur
stuðlað að grundvallai'breytingum á eigindum fjöl-
skyldunnar, þróuninni frá ættar- eða æbtliðafjöl-
skyldunni til hinnar einangruðu „kjarnafjölskyldu",
sem mynduð er aðeins af foreldrum og bömum
þeirra. Hin margþættu hlutverk afa og ömmu,
frændfölks, systkina og tengdafólks innan gömlu
fjölSkyldunnar hafa flutzt yfir á herðar hjónanna
einma. Hið aukna álag, sem fylgir þessum nýju kring-
umistæðum er að nokkru leyti orsök hinna tíðu
hjónaskiHnaða, ofdrykkju, neyzlu taugalyfja o.fl. o.fl.
Staða konunnar er breytt. Sú tíð er liðin að konan
var aðeina ein.s konar fylgihnöttiur eiginmannsins og
tæpast skoðuð sem fullgild félagsvera. Konur eiga
sér stærri hagsvon og þola jafnframt meiri von-
brigði en áður, sem sjálfstæðir einstaklingar. 40%
ameriskra kvenma stunda vinnu utan heimilis, og
þegar konan vinnur þannig, breytist skilningur henn-
ar á sjálfri sér. En það eru ekki aðeins metorðasvið
konunnar, sem hafa breytzt, heldur einnig stuðning-
ur þjóðfélagsins við hana sem eiginkonu og móður.
Fyrrum stóðu kirkjan og saimfélagið vörð um eigin-
konuna—möðurina. Sess hennar var lýðum ljós. Nú
eru hinar göimilu styrktarstoðir að mestu horfnar og
hjónabandið verður að standa á eigin fótum. Og
kvenfólkið leggur eyrun- við nýjum kollvarpar.di boð-
skap. Þeirri skoðun er haldið fram, að heimilisstörf
húsmóðurimnar séu einskis virt, þar eð hún fái eng-
in faun fyrir þau. Jafnrétti til vinnu merki í reynd
að gift kona hafi á hendi tvenn störf: annað utan,
hitt innan heimilisins. Þess vegna verði að flytja aMa
vinmu út af heimilinu til að fá hana borgaða, og að-
eins sameigiraleg eldhús og almenn bamaheimMi geti
tryggt konunni frelsi.
Bernskudýrkuii er tiltölúlega nýtt fyrirbæri. Áður
fyrr var li'tið á börn sem eins konar vasaútgáfu af
fullorðnu fól'ki. Þau voru send ti'l iðnnóms eða í
húshjálp hjá vandaliausum, þar sem þau uxu upp
mieira eða minna óháð foreWrum sinum. Nú á dög-
um myndar barnið miðdepil kjarnafjölskyldunnar og
er raunverúleg forsenda hennar. Þar af leiðandi
verður barnið bundið henni sálfræðiílega, fjárhags-
lega og ti'lfinnimgalega séð. Án þess að gera sér það
ljóst, vanrækja margar ameríiskar mæður börn sín
með velvilljaða undanlátssemi að yfirskini og vegna
áfagis félagslegra skyldustarfa. Aðrar teilja sér skylt
að gera aWt að því fuIKkomna veru úr barni sínu
og lifa í skugga þess, en með jafn hrapallegum af-
leiðingum. Bamið gerir sér brátt ljóst, að eulllt snýst
um það og að velferð þess skiptir gífuriegu máli.
Sjaldan verður óskhyggjuávöxturinn eins og sáð var
til han's, og þegar deilur taka að rísa, sér móðirin
eftir „fórnum“ símum. Barnið neiitar að klæðast þeim
stakki, sem því var skorinin, og uppreisnin hefst þeg-
ar unglingsárin ganga í garð. Ungliingsskeið nútíð-
arinnar er einnig nýieg þróun, og fjölskyldan hefur
ekki langa sögulega reynslu af að fást við þessa
nýju uppreisnargirni. Fyriir iðnvæðingaröldma gengu
flestir unglingar snemma út í atvinnúlífið, en nú er
milljónum uniglinga haldið utan við það vegna langr-
ar skólagöngu í samræmi við nútimakröfur. Einmitt
þessi staðreynd er forsendan fyrir hinni aðskildu
unglingamenningu, sem umikringir foreldrana og
ógnar yfirvaldsstöðu þeirra. Þetta ástand raskar
gamalgrónu hlutverki fjölskýldunnar og jafnframt
tefur það fyrir þróun þess lífsstíls, sem ungilingarmr
hljóta að taka upp þegar þeir ná fullorðinsaldri.
Gagnsemi fjö’lskýldunnar er nú takmahkaðri en
áður var, þar eð athafmasvið hennar hefur þrengzt,
svo sem við eigin vörutframleiðslu, fræðslu, skemmt-
an o.s.frv., svo nú má segja að tilganigurinn tak-
markist við að sjá um viðhalld kynstofnsins, fæða
börnin og klæða og velja þeim niauðsynlega ástúð
og umhyggju.
Viðbrögð fölks gagnvart þessum nýju öflum eru
af ýmsu tagi. Óánægja og uppgjöf einstaklinganna
gagnvart fj ötekylddforminu hefur lieitit til nýrra
sambýlistilrauna og lifsforrms, svo sem kommúnu-
myndunar og hippaiítfs au'k ýmissa annarra tilbrigða.
Kommúnur virðast þó þrifast illa nema undir fastri
yfirstjórn og óumf'lýjanlegri skerðiinigu einstaklings-
frelsisins, sambærilegri við það, sem gerist í vana-
legu samfélagi.
Þau aitriði, sem stiklað hefur verið á hér að fram- -
an um fjölskyldukreppunna í Bandaríkjunuim, draga
hugann ósjálfrátt að Skyldum fyrirbærum í íslenzku
þjóðlifi síðustu ára. Beinn samanburður við milljöna-
þjóðfélag Bandaríkjanna kemur að sjálfsögðu ekki
til greiría nema að takmörkuðu leyti vegna óilikra
aðstæðna á mörgum sviðum. Engu að síður hljótum
við að geta dregið nokkum lærdóm af reynslu og
vandamálum Bandaríkjamanna í þesisu efni. Hin öra
atvinnu- og tækniþróun, sem hófst á ÍSlandi á styrj-
aldarárunum 1940—1945 af margföildum kmfti
miðað við áratuigina þar á undan, hefiur hrint af
Ingi Karl
Hvaða sam-
býlisform
kýs
framtíðin?
Kjarnafjölskyldan: Maður, kona og
börn. Uppistaðan í hinum iðnvæddii
þjóðfélögum samtímans. Afi og
amma eru ekki lengur með; þau
búa sér og sömuleiðis önnur skyld-
meiini. Þegar börnin komast upp,
verða foreldrarnir ein eftir á lieim-
ilinu.
stað nýjum fðlagslleguim flóðbyílgjum, sem haía haft
víðtækar afleiðingar í för með sér.
Fiutningur fólks — öðru niafni flófctinn úr sveit-
unum — hefiur orsakað ný vandamál.v fólksfæð og
aukna erfiðleika á flóttasvæðunum, óeðli'lega hraða
fólksfjöligun á þéttbýlissvæðunuim samfara húsnæðis-
skorti og öðru öngþveiti, sem komið hefiur niður á
heitmilislíifi, sfkólaliífi og opinberri þjónustiu og
stjómsýslu, ásamt margs kyns efnahagslegum og
sálfræðillegum örðugleikum í beinurn og óbeinum
tengslum við stórkostlegar kröfuir til aukinna líifs-
þæginda.
Segja má, að baðstofumenningin sé nú endanlega
liðin undir lok og menning fjölmiðlanina að fuíUu
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
14. marz 1971