Lesbók Morgunblaðsins - 07.11.1965, Blaðsíða 6

minni en myndin sem menn höfðu gert
sér af honum eftir verkum hans.
Það kann rétt að vera, að H. C.
Andersen hafi óskað að seinni tíminn
þekkti eitthvað meira til hans en verk
hans einvörðungu, en hitt má draga í
efa, að hann hafi kært sig um að verða
afklæddur á almannafæri eins og keis-
arinn í ævintýrinu. Það getur fráleitt
glætt áhugann á verkum hans að frétta,
að kynlíf hans hafi verið afbrigðilegt,
og að sumir haldi því fram, að hin
ætlaða móðir hans hafi raunverulega
alls ekki verið móðir hans. Þetta gæti
að vísu kveðið niður það hald annarra,
að franskur útflytjandi væri raunveru-
legur faðir hans. Þessi útflytjandi var
sem sé guöfaðir hans, en hafi móðir
hans ekki verið móðir hans, fellur
franski útflytjandinn um sjálfan sig!
Sumir halda því fram, að einmitt þetta,
að skáldið hafi átt aðra móður en þá,
sem talin var vera það, og hafi fæðzt
í Kaupmannahöfn, sé einskonar skýr-
ing á því, að menn hafa ekki enn fund-
ið húsið þar sem Andersen fæddist í
Oðinsvéum. Vitanlega er það ekki til,
ef hann hefur fæðzt í dulsmáli í Kaup-
mannahöfn: H. C. Andersen hefur al-
drei látið neitt uppi um fæðingarstað
sinn, og til þess getur þó verið góð og
gild ástæða. En hvað vitum við?
H
Ivað kynferðismál skáldsins
snertir þá má telja það óviðkunnan-
legt, jafnvel á okkar opinskáu tímum,
að vera að rökræða það efni. Það sem
Andersen sjálfur gefur engar upplýs-
ingar um verður að vera bannvara, og
eins jafnvel sumar þær upplýsingar
sem hann hefur sjálfur gefið. Við vit-
um af 'bréfaskriftum hans og skáldverk’
um, að hann hefur eitthvað borið við
að verða ástfanginn, og við þekkjum
líka nöfnin á flestum þeim konum sem
hann varð ástfanginn af — þótt hann
hafi af einhverjum ókunnum ástæðum
hulið eina þeirra nafnleysinu — og við
vitum líka að hann hefur brugðizt við
kvenlegri nekt með gráti eða yfirliði,
eða því sem næst. Ástæðuna vitum við
ekki, en lofum því að vera áfram hans
einkamál. Annað mál er, að manni
verður að halda, að hrifning hans af
sumum konunum hafi meir stafað af
ytri fegurð en smekk fyrir hinu kven-
lega. Til dæmig má lesa í ferðabók hans
frá Spáni:
„Þessi fegurð andalúsísku kvenn-
anna! Við getum orðið hrifnir af dá-
samlegri höggmynd, indælli andlits-
mynd, en hversu miklu meir af þessari
guðdómlegu mynd konunnar! Ég varð
alveg undrandi og stóð oft kyrr á göt-
unni til að horfa á þessar svífandi og
hátignarlegu dætur fegurðarinnar,
þessi augu sem skinu undir löngum,
svörtum augnahárunum, fíngerðu
hendurnar og hinar yndisþokkalegu
hreyfingar þeirra með blævængina!
Þar kom fram svo mikið af fegurð
guðs í manninum. Það var yndislegra
en standmyndir og málverk“.
Vagn Borge hefur sjálfsagt rétt fyrir
sér, er hann í bók sinni um H. C. And-
ersen segir, að skáldið „hafi að vísu
haft sál, sem gat elskað, en engan Eros,
sem gat sigrað“.
Að H. C. Andersen hafi ekki verið
kynferðislega áhugalaus er vitað af
hans eigin minnisgreinum, en þegar
því hefur verið haldið fram, að hann
hafi verið kynvilltur, þá verður að
mótmæla því eindregið. Hefði svo ver-
ið, hefði vinur hans, Edvard Collin,
aldrei látið Jonas son sinn fara í löng
ferðalög með honum. Helweg prófessor
hefur einnig bent á, að þetta daufa
kynferðislíf hans hefði að vísu getað
leitt af sér kynvillu, en það hafi bara
ekki orðið.
I>
" að ma einnig telja til rongunnar
frægðinni, að sá aragrúi fólks sem
R LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
H. C. Andersen komst í snertingu við
— og jafnvel fólk sem móðir hans vann
hjá áður en hann fæddist — verður fyrir
hverskonar hringsnúningi í birtunni af
kastljósi rannsakendanna sem starfa
með vísindalegri nákvæmni. Það er
auðvitað ágætt, að við skulum hafa
fengið að vita, að Andersen bjó á mesta
öi'birgðartímabili sínu í Kaupmanna-
höfn hjá maddömmu Thorgesen í Mar-
hnútagötu (nú Bremerholm), en hvaða
þýðingu hefur hitt að vera að rekja
upplýsingar um manninn hennar sáluga
sem kom þó ekki við sögu skáldsins um-
fram það að mynd af honum hékk í
setustofu maddömunnar og gaf Ander-
sen tilefni til að segja barnalega og
viðkvæmnislega sögu af því, hvernig
hann klíndi eigin tárum í augun á
myndinni svo að sá sálaði gæti mildað
sína ágjörnu konu, sem okraði á fæði
og húsnæði? Vitanlega er það hér sem
annars staðar umhverfið kringum skáid-
ið, sem ætlunin er að draga upp, en í
rauninni segir það ekkert um líf manns-
ins, og því getur það ekki vakið áhuga
neins nema þess vísindamanns, sem
grefur dýpst niður. En ekki okkar
hinna!
Og þá getur það ekki heldur vakið
áhuga venjulegs lesanda að vita, hvers-
vegna Andersen hafi skrifað þetta eða
hitt. Til eru ýmsar hártogunar-skýring-
ar á næstum öllu, sem Andersen hefur
samið, hvort heldur eru ævintýri eða
sögur. í einni sögunni á hann að hafa
viljað reigja sig gegn fjölskyldunni
Collin, í annarri hefur hann (ef til vill)
lýst vini sínum Edvard Collin, sem sé
í „Skugganum". „Hafmeyjan litla“
segja menn að fjalli um sama Edvard
Collin og Andersen sjálfan. Það er vin-
armissirinn þegar Edvard kvænist,
sem Andersen er þar að lýsa, og sjálfur
er hann hafmeyjan. Mjög svo ismeygi-
legt og rómantískt, en vekur vart áhuga
venjulegs lesanda, sem mundi fara að
skellihlæja þegar hann hugsaði sér
Andersen, þessa löngu horgrind, liggj-
andi í flæðiarmálinu með sporð og star-
andi hálflu'ktum augum upp á höllina,
þar sem prinsinn gengur að eiga sína
indælu brúði; öðru nafni Edvard og
Jette Collin!
Jafntruflandi fyrir hugarflugið og
það getur verið að kynnast höfundi, sem
hefur hrifið okkur með verkum sínum,
jafnspillandi er það fyrir þann, sem les
ævintýri Andersens, að láta hálfan
beila sinn glíma við hugsanlegan dýpri
tilgang með hinni eða þessari sögu,
jafnframt því sem hinn helmingurinn
nýtur þessarar ágætu sögu og drekkur
hana í sig. Þetta ruglar aðeins fyrir les-
andanum, svo að hann hefur af hvorugu
neina ánægju.
* egar einhver maður kemst jafn-
hátt og Andersen komst, fer auðvitað
ekki hjá því, að allir þurfi að tala um
verk hans, persónu hans og útlit. Þann-
ig eru til óteljandi lýsingar á því, hvern-
ig ytri maður hans orkaði á aðra — allt
frá æsku hans og fram á síðustu ár,
þegar eldgamlar konur og karlar hafa
fengið tækifæri til að lýsa manninum,
sem þau hittu í barnæsku — því að
Andersen dó árið 1875 — en samt eru
þessar lýsingar gefnar af ótrúlegasta
minni. Það er sem sé eitt atriði í röng-
unni á frægðinni, að allir vilja ná í
einhvern smágeisla af frægðarsólinni,
og reyna til þess með því að rifja upp
endurminningar, jafnvel þótt þær séu
ekki sem hrósverðastar. Ein þessara
persóna segir í blaðaviðtali: „flestum
fannst hann ekki vera með öllum
mjalla“; önnur, 87 ára að aldri, man
vel „hvað hann orkaði hræðilega á mig.
Hann var langur og mjór og með langa
handleggi, sem náðu alveg niður á hné,
langar, gular tennur, sem héngu út úr
múnninum á honum, og hendur, sem
voru á stærð við diska“.
Hafi menn öðlazt nægilega frægð eru
þeir fyrr eða síðar heiðraðir með stand-
mynd. Andersen hefur fengið þær marg-
ar og sumar þeirra ágætar. Þó er hin
síðasta þeirra óheiðarleg undantekning.
Kannski hafið þér hreint ekki séð hana
ennþá, en hún stendur á horninu á Ráð-
hústorginu og H. C. Andersens Boule-
vard í Kaupmannahöfn. Tilgerðarlegt
verk í miðjum borgarysnum. Sökum
staðsetningar sinnar dregur hún sjálf-
sagt til sín fleiri ferðamenn en gamla,
viðkunnanlega styttan í Rósenborgar-
garðinum.
Vesalings Andersen, sem gaf okkur
svo mikla fegurð, að þurfa að verða
fyrir þessu!
RABB
SVIPMYND
I
Framhald af bls. 2.
Saígon, en embættismenn í Washington
komu í veg fyrir það. Sumir hótuðu
jafnvel að segja af sér, ef Lansdale ætti
aftur að fá völd og áhrif. Skrifstofuliðið
og atvinnu-diplómatarnir höfðu sitt
fram, og Lansdale fór hvergi.
Nú er hann samt kominn aftur til
Suður-Víetnam. Johnson, forseti Banda-
ríkjanna, sem líkist Lansdale að því
leyti, að hann vill nota óvenjulegar að-
ferðir og brjóta gamlar reglur, ef það
leiðir til einhvers árangurs, hefur nú
barið niður alla mótspyrnu og gert
Lansdale af sérstökum ráðgjafa Cabots
Lodges, sendiherra Bandaríkjanna í
Suður-Víetnam. Talið er, að þessi ráð-
stöfun sé að þakka varafoirsetanum,
Humphrey, sem er mikill aðdáandi
Lansdales og aðferða hans.
Verkefni hans er augljóst, en enginn
veit nákvæmlega hvernig hann hyggst
leysa það af höndum, eða hvort honum
muni takast það. Hann er formaður sam-
vinnunefndar bandarískra og víet-
namskra ráðgjafa, sem á að leggja á
ráðin um það, hvernig þorp og sveitir,
sem nú eru leynt eða ljóst undir áhrifa-
valdi Víetcong-skæruliða, verði unnin
til fylgis við stjórnina í Saígon. Sums
staðar eiga skæruliðar kommúnista
sönnum vinum að fagna í þorpunum, en
víðast hvar er ástæðan fyrir einhvers
konar stuðningi við Víetcong sú, að fólk-
ið þorir ekki annað. Hermdarverka-
sveitir kommúnista myrða miskunnar-
laust alla þá, sem beita sér fyrir and-
stöðu við þá eða stuðningi við Saígon-
stjórnina, nema ættingja þeirra á brottu
og leggja eld í hús þeirra. Eitt örðugasta
verkefnið verður að útvega þeim nægi-
lega vernd, sem vilja styðja baráttuna
gegn kommúnistum.
V
T erkefnið er ekki hernaðarlegs
eðlis, enda er Lansdale borgaralegur
embættismaður. Sálfræðikunnátta, áróð-
ur og hinn óvenjulegi persónuleiki
Lansdales eiga að leggjast á eitt. Þetta
er erfitt verkefni, og hið fáránlega er,
að hættulegustu andstæðinga Lansdales
er fremur að finna í Saígon en meðal
Víetcong-manna, a.m.k. enn sem komið
er. Hinir borgaralegu embættismenn
segja, að hann hugsi eins og hermaður.
Herforingjarnir segja, að hann hugsi
eins og stjórnmálamaður. Stjórnin í
Saígon óttast, að hann sé að leita að
nýjum Magsaysay eða Diem.
Lansdale segir í nýlegu hefti banda-
ríska tímaritsins „Foreign Affairs“, að
1 þessari styrjöld sé mest komið undir
afsíöðu hrísgrjónaræktarbændanna,
handiðnaðarmannanna og smákaupmann
anna. Hann álítur það ekki aðalverk-
efnið sitt að vinna stríðið, heldur að
vinna fólkið á sitt band og friðinn þar
með. Þótt meirihluti landsmanna vilji
með engu móti búa við ógnarstjórn
kommunista, og milljónir flóttamanna
frá Norður-Víetnam hvetji til virkari
baráttu gegn stjórninni í Hanoi, sé það
ekki r.óg, meðan meirihlutinn sé óvirkur
vegna hræðslu við hefndarráðstafanir
og mmnihlutinn kæri sig kollóttan og
segi, að Hanoistjórnin geti varla verið
verri en sú í Saígon.
Framhald af bls. 5.
ur hafi einhver áhrif á fylgi flokka,
en þaö felst vitaskuld í sjálfri kenn
ingunni. Þarna á þvt aö staðfesta
núverandi ástand, tryggja óbreytt
hlutföll, eöa líklega fremur aö
stœkka hinn stóra, en minnka hinn
smáa. Á bak viö kenninguna gceg-
ist fram heldur ógeöfelldur óska-
draumur sósíaldemókrata í Svíþjóð k'
um aö „perpetúera“ sjálfa sig og k'
gera flokk sinn aö eilífum augna- 7
lcarli % sænskum stjórnmálum. Meö /
þessum hœtti vœri lýörœöiö smán- I
aö, því aö engum kemur víst til ^
hugar aö kenna slíka tilhögun viö
lýöræöi. £
Hér á íslandi hefur Alþýöublaö-
iö heimskaö sig á því aö taka upp
stuðning viö hina nýju kenningu
(sbr. grein í því 31. okt. s.l.), og
má þaö næsta einkennilegt heita,
svo gerólík sem aöstaöa íslenzkra
og sænskra sósíaldemókrata er.
Blaöiö viðurkennir ekki beint, aö i
þaö hlakki til þess aö komast á
ríkisjötuna, en kveinkar sér undan
því, aö „auömennirnir“ hafi gert
„Morgunblaðiö aö stórveldi“. „Pen- I
ingamennirnir tryggja sér og flokki 1
sínum aöstööu til áfrumhaldandi 1
valda“. Hugsunin á bak viö þetta |
viröist vera sú, aö „peningamenn- j
irnir“ sjái um þaö á íslandi, sem j
sænsku sósíaldemókratarnir œtla
aö láta állan almenning gera í Sví- |
þjóö. Auövitaö er nœr, aö áhuga-
menn um stjórnmál styrki flokka
sína, en aö láta álþýöu manna
borga brúsann. Hér á landi yröu
þaö aö vísu ekki sósíaldemókratar,
sem stœrstan skerfinn fengju af
framlögum almennings, en þaö er
önnur saga. í niöurlagi Alþýöu-
blaösgreinarinnar, sem er e.k. rit-
stjórnargrein, segir, aö stjórnmála-
starfsemi og blaöaútgáfa stjórn-
málaflokka kosti meö hverju ári
meira fé, og sú starfsemi megi
„ekki vera háö gjöfum og styrkjum
frá þeim, sem ráöa yfir fjármagni
þjóöarinnar“. Þetta er undarleg
setning, því aÖ þaö er einmitt j
þetta, sem felst í margumrœddum :
fagnaðarboöskap frá Stokkhálmi. '
Því veröur ekki trúaö aö óreyndu, j
aö sósíaldemókratar hér á landi I
geri þennan boöskap aö sínum, j
enda vœri þaö mjög vanhugsaö, og ,
þeim sjálfum sízt til framdráttar. I
„Hinir stóru“ mundu fá stórfmm-
lög skv. kenningunni, og œtli „pen- j
ingamennirnir“ hœttu aö „styrkja“
þá áfram, eins og Alþýöublaöiö held
uv, aö þeir geri nú? Aöstööumun-
urinn mundi aukast og biliö enn
breikka. Annars má benda Alþbl. á,
aö ekki er ýkja langt síöan Mbl.
baröist í bökkum fjárhagslega.
Hvers vegna skyldi Mbl. hafa náö
mestri útbreiðslu íslenskra dag-
blaöa, svo aö auglýsendum finnst
svara kostnaöi aö auglýsa í því?
Þaö œtti aö vera Alþýðublaðsmönn-
um umhugsunarefni, hvers vegna
Mbl. hefur stærstan lesendahóp ísl. \
blaöa. — Því má svo bœta hér
við, að Tíminn gleypti umhugsun-
arlaust fyrrnefnda Alþýöublaös-
i grein í heilu líki og geröi hana aö
/ forystugrein í Tímanum s.l. þriöju-
’ dag.
\ “ M'Þ'
36. tbl. 1965