Lesbók Morgunblaðsins - 07.11.1965, Blaðsíða 1

7com aftur lil Júgóslavíu árið 1960,
hafði ég fengið að vita að hann hafði
búið í Rekovac, en þá Vissi ég einnig
að Tvann hafði dáið árið 1958. Þrátt
fyrir það greip ég fyrsta tœkifœri til
þess að fara til Rekovac og heimsœkja
ekkju Jóliannesar, Nada, og hina ungu
dóttur þeirra, Ljuba.
Jóhannes lœknir átti heinva í Reko-
vac á stríðsárunum, eins og áður getur,
og hversu lítlu hann lét sig skipta
lífshœttu fyrir sjálfan sig, þegar ann-
arra líf var í hœttu, verður best lýst
með eftirfarandi sögu:
Það er alkunna að Þjóðverjar litu á
sígauna sem óœðri verur eða dýr og
drápu þá miskunnarlaust. í Rekovac
bjó barnmörg sígaunafjölskylda. Dag
„OKKAR GÚÐIVINUR OG SAMHERJI
JÓHANNES JOHANNESSEN LÆKNIR”
Kaflar úr bókirmi „Læknar og sjúkrahús skæru-
liða á árunum 1941—1945" eftir Vita Cvetkovic
Milutin Kojic tók þessa mynd í Júgóslavíu í fyrra — af ekkju og dóttur Jó.
liannesar Joiiannessens — ásamt konu og börnum Kojics. Fyrir miðju er ekkjan,
Nada Joliannessen, og dóttirin Ljuba Johannessen til vinstri. Guðrún óskarsdótt-
ir Kojic er til hægri og litlu dætur þeirra Kojic-hjónanna, Helena Dóra Kojic og
Irena Guörún Kojic, eru fremst á myndinni.
* hinu liœðótta skógi vaxna landi
suður af Belgrad eru mörg allfjölmenn
þorp á víð og dreif. Þar búa serknesk-
ir bœndur. Þorp þessi eru hvert öðru
líkt, en örlög eins manns valda því að
eitt þeirra hefur nokkra sérstöðu. í
þessu þorpi, sem heitir hinu dœmi-
gerða serbneska nafni Rekovac, lifði
starfaði og dó íslenzkur lœknir að
najni Jóhannes Johannessen. Af þess-
um sökum hefur þetta þorp sérstaka
þýðingu, bœði fyrir íslendinga og
Júgóslava, því að það tengir á vissan
hátt saman þessar þjóðir, sem annars
eru svo fjarlœgar. Minningin um Jó-
hannes lœkni lifir í Júgóslavíu, ekki
einungis vegna þess að nafn hans er
skráð í baráttusögu júgóslavnesku þjóð
arinnar, heldur og vegna þess að
minningin um hann hefur geymst og
mun geymast í þakklátum huga og
hjörtum íbúanna í Rekovac vegna ó-
eigingjarns starfs hans og mannkosta.
Jóhannesi hefur að verðleikum verið
helgaður einn kafli í bók júgóslav-
neska rithöfundarins Vita Cvetkovic.
Lœknisstörf Jóhannesar leiddu til þess
að liann sameinaðist þeim, sem börð-
ust fyrir frelsun Júgóslavíu úr hönd-
um innrásarhersins þegar í upphafi
baráttu þeirra árið 19Jjl. Á þeim tima
voru mjög fáir júgóslavneskir lœknar,
FORMÁLI EFTIR
MILUTIN KOJIC
sem brugðust við á sama hátt og hann.
Enda þólt hann yrði síðar að yfirgefa
sjálfan vígvöllinn, breyttist aðstaða
hans lítið við það, hann mátti heita
í sömu lífshœttunni eftir sem áð-
ur. Hann leitaði ekki hœlis í stórborg,
þar sem hann hefði getað lifað í
öryggi. Hann fór til sveitaþorpsins
Rekovac og það má með fullum sanni
segja að liann hafi haldið áfram að
deila örlögum með júgóslavnesku þjóð
inni á þessum erfiðustu tímum í sögu
hennar. Segja má að nœstum öll Júgó-
slavíía vœri í styrjöld, að undantekn-
um hinum stœrri borgum. Með því að
kjósa að setjast aö úti á landsbyggð-
inni fremur en leita skjóls og öryggis
stórborganna, gerðist Jóhannes sjálf-
boðaliði í þessu frelsisstriði.
Á árunum 1955 og 1956 ferðaðist ég
gegnum Serbiu nœstum því á hverri
heigi ásamt íslenzkri eiginkonu minni.
Oft rœddum við þá um það, hvernig
við gœtum fundið heimilisfang ís-
lenzks læknis, sem við vissum að bjó
einhvers staðar í Júgóslavíu. Okkur
grunaði sízt að í þessum hélgarferð-
um ökkar fórum við jafnan í aðeins
um 20 km. fjarlœgð frá þorpinu,
þar sem Jóhatmes lœknir bjó. Þegar ég
nokkurn kom þýzkur herflokkur til
þorpsms til þess að táka sígaunana og
flytja þá i fangabúðir, sem einungis
gat þýtt dauða þeirra innan fárra
daga. Vesalings sígaunarnir vissu hver
örlög biðu þeirru, ef Þjóðverjarnir
flyttu þá í fangabúðir. Einn úr fjöl-
skyldunni hljóp til Jóhannesar lœknis
og bað hann um lijálp án þess að gera
sér grein fyrir því, hvernig lœknirinn
gœti hjálpað í þessurn vanda. Jó-
Jóhannes Askevold Johannessen, fasdd-
ur í Reykjavík 7. nóv. 1886. Sonur
Helgu Magneu og Matthíasar kaup-
manns Johannessens. Stúdent í Reykja-
vík 1906, las læknisfraeði og lauk prófi
frá Háskóla íslands 1915. Gekk í þjón-
ustu Rauða krossins sem læknir í
heimsstyrjöldinni fyrri og fór á veg-
um hans til Serbiu.
liannes hugsaði sig um nokkra stund,
ekki vegna þess að hann hikaði við að
láta í té þá aðstoð, er hann mœtti,
heldur til þess að gera sér Ijóst hvern-
ig unnt vœri að hjálpa á þessari ör-
lagastundu fjölskyldunnar. Síðan
greip hann lœknistösku sína og stórt
blað og skundaði til heimilis sígauna-
f jölskyldunnar. Þegar hann kom þang
að voru Þjóðverjarnir ekki ennþá
komnit. 1 flýti skrifaði hann stórum
stöfum á blaðið, sem hann hafði með-
ferðis „Gulusótt, komið ekki nœrri“.
Blaðið festi hann síðan á útihurðina.
Þá tók hann eitt barnið og gaf því
innspýtingu, sem varð til þess að hör-
und þess gulnaði og hitinn hækkaði,
en gerði því ekki annað mein. Hann
lét barnið í rúm og brýndi fyrir fjöl-
skyldunni að láta sem hún hefði mikl-
ar áhyggjur vegna hins veika barns.
Bragð þetta heppnaðist fullkomlega.
Þegar lœknirinn var að fara liöfðu
Þjóðverjarnir umkringt húsið til þess
að koma í veg fyrir að nokkur kœmist
undmn á flótta. Allt í einu tóku þeir
eftir aðvöruninni á útihurðinni. Þeir
yfirgáfu þorpið í skyndi án þess suo
mikið sem að krefjast matar eða
drylckjar, eins og þeir voru þó jafnan
vanir þar sem þeir komu. Þetta var
djarflega teflt af hinum hugrakka
lœkni. Ef Þjóðverjana hefði grunað að
brögð vœru í tafli, hefðu þeir auð-
veldlega getað komizt að hinu sanna
og það hefði þýtt endalok þessarar
fjölskyldu og Jóhannesar lœknis einn-
ig.
Jðhannes var héraðslœknir. Flestir
heraðslœknar létu sjúklingana koma á
lœkningastofur s'tnar, hinir voru fœrri,
sem fóru heim til sjúklinganna. Jó-
hannes læknir tilheyrði hinum síðar-
nefnda fámennari hópi. íbúar Reko-
vac segja að í óteljandi skipti hafi
hann gengið allt að tíu km. leið til
hinna fjarlœgustu staða lœknishéraðs-
ins, án tillits til veðurs, til þess að
rétta sína líknandi lœknishönd. Aldrei
Framhald á bls. 11