Lesbók Morgunblaðsins - 07.11.1965, Blaðsíða 2

Bókin „The Ugly American“,
sem blaðamennirnir Led-
erer og Burdick gáfu út í Banda-
ríkjunum fyrir nokkrum árum,
vakti mikla athygli, umtal og deilur
víða um heim, en í bókinni var
stefna Bandaríkjanna í Asíu metin
og vegin — og oft léttvæg fundin.
Ein söguhetjan nefnist Edwin Barnum
Hillandale, ofursti í bandaríska flug-
hernum. f sögunni er sagt frá því, hvern
ig hann ávann sér hylli Filippseyinga
með því að koma fram við þá sem al-
gera jafningja. í einum kaflanum er
sagt frá því, þegar Hillandale fór eitt
sinn út í lítið sveitaþorp á eynni Luzon,
settist á vegarbrún og tók að leika á
munnbörpu. Þorpsbúar þyrptust að og
hlustuðu á. Hillandale spurði þá, hvers
vegna þeir syngju ekki með, og innan
skamms voru allir farnir að syngja þjóð-
visur með Hillandale sem .forsöngvara,
en hann kunni mállýzku þorpsbúa.
Um hverja helgi kom ofurstinn í heim-
sókn til þorpsins og söng og drakk með
íbúunum. Hann varð náinn vinur þeirra,
og við næstu forsetakosningar á Filipps-
eyjum hlaut Magsaysay, vinur Hilland-
a'es, 95% atkvæða í þorpinu. Magsay-
say var hlynntur Vesturveldunum, enda
kölluðu kommúnistar hann aldrei ann-
að en „Kanalepp“.
f bók þeirra Lederers og Burdicks er
gert gys að mörgum bandarískum sendi
mönnum í Suðaustur-Asíu, og margir
þeirra eru næstum því nefndir á nafn.
Hillandale er einn hinna fáu, sem höf-
undarnir skrifa vel um, og raunveru-
legt nafn hans er Edward G. Lansdale.
f
-»J ansdale hegðaði sér 1 raunveru-
leikanum eins og Hillandale í bókinni. í
höfuðborg Filippseyja, Manila, könnuð-
ust ailir við hann. Stjórnmálamenn og
menntamenn báru virðingu fyrir hon-
um og kölluðu hann Don Edward. Bíl-
stjórar, götusalar, þjónar og yfirleitt
allur almenningur nefndi hann „Ameri-
cano Illustrado“. — I bandaríska sendi-
ráðinu var hann hins vegar kallaður
„Crazy Lansdale“, að sögn.
Hilíandale var því ekki nein söguhetja
sem höfundarnir höfðu fundið upp. Hann
var raunverulega til, og hann er enn á
lífi og í fullu fjöri, — að þessu sinni í
Suður-Víetnam. Þar leikur hann hlut-
verk „góða Bandarikjamannsins“ innan
um samlanda sína og Víetnambúa, sem
ýmist telja hann kolvitlausan eða stór-
hættalegan.
E. G Lansdale er nú hershöfðingi í
bandaríska varaliðinu. Hann hefur ný-
lega verið sendur til Suður-Víetnams
sem sérstakur ráðgjafi Cabots Lodges,
bandaríska sendiherrans í Saígon. Koma
hans til Víetnams hefur þegar valdið
jafn miklu fjaðrafoki hjá vissum aðilj-
um og dvöl hans á Filippseyjum á sín-
um tíma.
H ann er nú 54ra ára gamall. Þeg-
ar heimsstyrjöldin siðari skall á, var
hann foringi í varaliðinu, sérfræðingur
í íót.gönguliðshernaði, en áður hafði
hann gegnt þjónustu í flughernum. I
sryrjöldinni var hann upplýsingafulltrúi
í Asiu, þar sem hann fékkst við ýmis-
leg víðfangsefni, er voru „sérstaks eðl-
is“, eins og það er kallað.
Þegar styrjöldinni lauk fluttist hann
til Fiiippseyja, þar sem hann starfaði
ýmist við gagnnjósnadeild bandarísku
utanrikisþjónustunnar eða fyrir hina
venjulegu Upplýsingaþjónustu Banda-
ríkjanna. Þar eignaðist hann fjöldamarga
vini meðal landsmanna, og einn þeirra
var ungur þingmaður að nafni Ramon
Magsaysay, sem varð forseti landsins
skömmu eftir stríðslok.
Fyrstu sjálfstæðisár Filippseyinga eft
ir heimsstyrjöldina voru mjög erfið á
marga lund. Eitt örðugasta vandamálið
var uppreisn kommúnista, sem réðu
yfir öflugum sveitum hermdarverka-
manna, Huk-sveitunum svonefndu.
Kommúnistar réðu yfir miklum hluta
landsins, þar á meðal sumum útborgum
og úthverfum sjálfrar höfuðborgarinnar.
Magsaysay gerði áætlun um það, hvern-
ig passari vá yrði bægt frá dyrum þjóð-
arinnar, og hafði um gerð þeirrar á-
ætlunar svo náið samstarf við Lansdale,
að sumir kenna áætlunina við hann frem
ur en forsetann. í áætluninni var lögð
meiri áherzla á nauðsyn þess að sann-
færa skæruliðana, hermdarverkamenn-
ina og fylgismenn þeirra um fánýti upp
reisnarinnar og að þeir berðust fyrir
i'angan málstað, en að sigra þá með
vopnum. Engu að síður var gert ráð fyr-
ir eClbigu hersins og gagnsókn. „Sát-
ftcpðilegur hernaður11 var hafinn, um
leið og herinn sótti eftir uppreisnar-
mönnum út í frumskógana, og innan
skamms var þessi nýja áætlun farin að
bera mikinn árangur.
L ansdale fór sjálfur ásamt fjölda
Filippseyinga, sem þjálfaðir voru til
starfans, út á landsbyggðina og talaði
við íólkið. Bændur voru sannfærðir um
það, að þeir mundu fá land, vatn, bú-
pening og korn, ef þeir styddu Manila-
scjórmna og hættu öllum stuðningi við
uppreisnarmenn. Þeim var einnig heitið
verná gegn hefndarráðstöfunum hermd-
arverkamanna, og þeim var heitið því
að fá að sitja í friði að búum sínum,
þegar uppreisn kommúnista hefði verið
brotin á bak aftur. Að öðrum kosti
mundi langvinn styrjöld verða háð í
landi þeirra; synir þeirra mundu falla
og jörð þeirra sviðna í átökunum. Þeim
var einnig gert ljóst, hvað við tæki, e£
kommúnistar sigruðu: bændur yrðu
neyddir til þess að taka upp ríkisbúskap,
en bændur á Filippseyjum eru ekki frá-
brugðnir stéttarbræðrum sínum ann-
ars staðar á hnettinum að því leyti, að
slíkt fyrirkomulag vilja þeir ekki kalla
yfir sig.
Ekki voru allir stjórnmálamenn og
herforingjar á Filippseyjum hrifnir af
aðgerðum Lansdales og Magsaysays.
Flestir bandarískir hernaðarráðgjafar og
sendisveitarmenn í Manilu litu einnig
með töluverðri tortryggni á starfsemi
hans. Hann braut allar reglur og venjur
og notaði aðferðir, sem ekki höfðu
þekkzt áður.
En hverju máli skipti það? Honum
tókst það, sem hann ætlaði sér! Lýðræðis
smnuðum Filippseyingum tókst undir
forystu Magsaysays að reka kommún-
ista af höndum sér, og þeir hafa fengið
að húa í friði í landi sínu síðan. Almenn-
ingur snerist á sveif með stjórninni í
Manila, hætti að hlusta á áróður komm-
únista og hætti að óttast hefndarráð-
stafann ef skæruliðum væri ekki séð
fyrir vistum. Að lokum myndaði al-
menningur úti um land vopnaðar sveitir
hernum til aðstoðar. Hættunni af valda-
töku kommúnista var bægt frá.
Á
Jm- rið 1954 fór Lansdale til Víetnam.
Landið var klofið og mergsogið eftir átta
ára síyrjöld við Frakka, og Lansdale,
sem talar fjöldamörg Austurlandamát
og var orðinn sérfræðingur í skæruliða-
hernaði og baráttu við kommúnista, átti
að leggja sitt af mörkunum í vörninni
gegn kommúnismanum. I norðurhluta
iandsins rikti alræðisstjórn kommúnista
í Hanoi. I suðurhlutanum átti að reyna
að koma lýðræði á fót, en allt var í upp-
iausn. Vopnaðir sértrúarflokkar, hrein-
ræktaðir glæpamannaflokkar, striðs-
herrar og herforingjar óðu uppi og réðu
yfir víðlendum hlutum landsins, en í
borgunum börðust kaþólskir menn,
búddatrúarmenn og stjórnmálaflokkar
um völdin.
Lansdale tók til óspilltra málanna á
sama hátt og á Filippseyjum. Þar hafði
hann unnið sigur með aðstoð eins manns,
Magsaysays, og nú veðjaði hann á Ngo
Dinn Diem.
Sagt hefur verið, að Diem hafi ekki
getao verið án Lansdales, sem hafði
mikil og góð áhrif á hann. Diem tókst
með ráðum Lansdales að friða landið.
Það var ótrúlegt afrek, sem fáir höfðu
trúað, að hægt væri að vinna, en stað-
reyndin er sú, að innan tiltölulega
skamms tíma hafði stjórn Diems tekizt
að uppræta hina fjölmennu og velvopn-
uðu sértrúarflokka og glæpamannahópa,
og nú var hafizt handa um margvíslegar
iramfarir í landinu. Árið 1957 var Lans-
dale kallaður heim, vegna þess að andúð
á honum jókst sífellt meðal bandarískra
ráðamanna. Sendiráðið í Saígon gat ekki
fellt sig við hann, upplýsingaþjónustan
gagnrýndi hann, og meðal bandarískra
þingmanna hafði hann aldrei átt vin-
sældum að fagna. Andspyrnan gegn
Lansdale var orðin svo sterk að lokum
að honum var í raun og veru vísað úr
landi í Suður-Víetnam. Ekki leið á
löngu, unz andstæðingar Diems komust
í þá aðstöðu með hjálp bandarískra vina
sinna, að fall Diems var óhjákvæmilegt.
Vaxandi mótspyrnu mætti Diem a£
hörku og óbilgirni undir lokin, og að
lokum var hann veginn, þegar stjórn
hans var orðin ráðlaus. Von Diems hafði
verið sú að byggja upp þróttmikið þjóð-
félag í Suður-Víetnam, en seinustu árum
ævi sinnar neyddist hann til þess að
verja í baráttu gegn ásókn kommúnista
úr norðri og gegn stjórnmálaandstæðing
um sínum í Saígon.
A. rið 1961, þegar ástandið í Víet-
nam var orðið alvarlegt, vildi Kennedy
Bandaríkjaforseti senda Lansdale til
Framhald á bls. 6.
Framkv.s'J.: Sigfas Jónsson.
Rltstjórar: Sigurður Bjarnason frá VtEur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur KonráS Jónsson.
Auglýsingar: Arm Garðar Kristlnsson.
Ritstjórn: Aðalstrætl G. Sími 22480
Utgefandi: H.f. Arvakur, Reykjavlk.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
36. tbl. 1965