Lesbók Morgunblaðsins - 15.05.1960, Blaðsíða 2

262
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ar konur sóknarinnar á fund og
leitaði samskota hjá þeim til þess
að kaupa vandaðan Ijósahjálm úr
krystalli handa kirkjunni, • og
skyldi það vera gjöf til minningar
um Þjóðhátíðina og stjórnar-
skrána. Á þeim árum báru konur
ekki peninga á sér, svo að mér
þykir ólíklegt að nokkurt fé hafi
safnazt á þessum fundi. En kon-
urnar tóku máli prófastsfrúarinn-
ar vel, og sennilega hefir hver
þeirra lofað að gefa lamb. Og eitt
er víst, að Ijósahjálmurinn kom og
var hengdur upp í miðri kirkju,
rétt framan við kórinn. Þótti það
dýrleg sjón þegar kveikt var á hon-
um í fyrsta skifti, að sjá hvernig
Ijósið brotnaði í krystöllunum. Og
kirkjunni þótti heldur en ekki
búningsbót að þessu. En gárung-
arnir gáfu ljósahjálminum þegar
nafn og kölluðu „Kerlingagjöf“
Ekki veit =g hvort það nafn loðir
við hann enn, en hanga mun hann
enn í kirkjunni. Mun tímans tönn
þó hafa nagað hann svo, að nokkr-
ir krystalslokkarnir eru dottnir úr
honum. Þótti börnum fengur er
þeir fellu, því að þar fengu þau hin
skemmtilegustu fjölgunargler.
Presthjónin á Breiðabólstað
— Var ekki rausnarbú hjá Guð-
mundi prófasti, og voru þau hjónin
ekki vinsæl í sókninni?
— Jú, þau höfðu rausnarbú, en
ekki mun séra Guðmundur hafa
verið fjárríkastur í sveitinni, það
var föðurbróðir minn, Jónas á Bíld-
hóli, faðir Lárusar, föður Jónasar
bryta, föður Magnúss Más prófess-
ors. Hann átti margar klaufirnar.
En prestur stóð þó vel að vígi að
koma upp fjárstofni. Kirkjan átti
margar jarðir á ströndinni, og á
hverju vori voru leiguliðarnir að
reka heim til hans loðnar og
lembdar ærnar upp í landskuldina.
Og svo urðu allir bændur að fóðra
hin svonefndu prestslömb. Þá gekk
reksturinn öfugt, frá prestssetrinu
út á meðal bænda.
Séra Guðmundur hafði áður
verið á Kvennabrekku, en fekk
Breiðabólstað 1868. Áður en hann
færi úr Dölunum voru þessar vís-
ur kveðnar um þau hjónin, og
hygg eg að höfundurinn hafi verið
Einar á Harastöðum:
Brekku kvenna bezt fær gáð
bókaspennir glaður,
fýsir menn á dyggð og dáð
drottins kennimaður.
Gáfuklerkur Guðmundur
glatar sterkum trega,
skylduverk sín vandaður
vinnur merkilega.
Dyggða ratar vissan veg,
vansæmd hatar alla
húsfrú Katrín heiðarleg,
hrósi glatar varla.
Eg veit ekki betur en Skógstrend-
ingar hefði getað tekið undir þenn-
an vitnisburð að öllu leyti. Breiða-
bólstaður var þá rausnarheimili og
heimilisbragur til fyrirmyndar.
Prestur var maður dagfarsprúður
og skifti lítt um skap svo menn
yrði varir við. Til sannindamerkis
um það var sögð þessi saga: Hjá
presti var vinnumaður, sem Guð-
mundur hét, kenndur við Leiti.
Hann var hin mesta hermikráka
og náði rödd úr hverjum manni.
Einu sinni var hann að herma eftir
prestinum fyrir vinnufólkið.
Heyrði hann þá allt í einu sagt fyr-
ir aftan sig: „Skolli ertu líkur
mér“. Þar var þá kominn prófast-
ur og hafði hlýtt á um stund, en
ekki sagði hann meira.
Frú Katrín var aftur á móti dá-
lítið glettin 1 orðum og gamansöm.
Eitt sinn gisti Guðbrandur bóndi
á Hólmlátri á Breiðabólstað. Hann
hafði með sparnaði og ráðdeild
hafizt upp úr fátækt og var orðinn
gildur bóndi, en jafnan loddi það
við hann að hann væri nokkuð að-
sjáll. Nú sat hann á tali við frú
Katrínu og voru þau að ræða um
búskap. Og í glettni spurði frú
Katrín hvað hann leggði mikið til
bús á haustin. Hann skýrði henni
samvizkusamlega frá því, en þá
sagði.hún:
„Er nú betta ekki heldur lítið,
Guðbrandur minn?“
„Nei, sjáðu til frú, eg er ekki að
leggja í bú hjá presti, heldur hjá
bónda, sem hefir guðsblessun".
Þá var frú Katrínu skemmt. Og
hún sagði oft frá þessu og hló þá
jafnan dátt að svari Guðbrands.
Man eftir sér á öðru ári
— Hvar bjuggu foreldrar þínir?
— Þau bjuggu á Keisbakka sein-
ast og þar er eg fædd. Bærinn mun
upphaflega hafa heitið Bakki, en
um 1400 bjó þar sá bóndi, er Kol-
beinn hét og var kallaður keis, en
það segja menn að þýði ístrumagi.
Jörðin hefir svo verið kennd við
hann.
Móðir mín veiktist þegar eg var
á fyrsta árinu. Hana langaði þá til
þess að fara vestur og vita hvort
Benedikt Gabriel bróðir sinn gæti
ekki læknað sig, Þá var svo ástatt
heima, að hún gat ekki skilið mig
eftir. Bað hún því hjónin á Emmu-
bergi, Jón Jónsson og Guðrúnu
Jónsdóttur að taka mig á meðan
hún skryppi vestur, og urðu þau
við þeirri bón og fór eg þangað
um haustið. En er mamma kom að
vestan lagðist hún og dó skömmu
síðar. Varð það svo úr að eg ólst
upp á Emmubergi, og ekki fyrsta
barnið sem þau góðu hjón tóku að
sér. Einu sinni komu þangað fátæk
hjón af Akranesi með ungbarn.
Leizt fóstru minni svo á, að barnið
mundi ekki verða langlíft í hönd-
um þeirra, og þess vegna varð það
þar eftir þegar foreldrarnir fóru.
Þetta var piltur og hét Lárus
Kjartan og var nú uppkominn. Svo
höfðu þau tekið til fósturs og alið
upp þrjú börn Guðmundar á Leiti,