Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1954, Blaðsíða 12

624
"" LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
aukaólum (náraólum), svo að
látúnsverkið hefur breitt sig yfir
næstum því alla lend hestsins. Hér
skal einkum bent á þrjá, sem hanga
fremstir á veggnum; eru þeir frá
17. öld og sennilega allir eftir sama
mann; er verkið á þeim óg þó eink-
um kúlurnar, með þeim snilldar-
brag, að þeir bera af öllu þess hátt-
ar verki í safninu. — Innan við
söðlana hangir gamalt og athyglis-
vert reiðbeizli; er það hringabeizii
með fallega gröfnum látúnskúlum
og sviftum með höfðaletri; höfuð-
leðrið er allt meira og minna sett
með látúnsdoppum. Á veggnum
fyrir ofan hanga glitofin og vönduð
söðuláklæði; þau virðast öll vera
frá síðustu öld. — í sýnipúlti við
vegginn milli söðlanna eru sýndir
ýmsir smáhlutir, þ. á. m. mót til
að steypa í hnappa o. fl.
^ „Búrið geymir býsna margt,
bæði ker og annað þarft,
aska, diska, öskjurnar,
ámur, trog og skjólurnar,
•..„ kirnur líka og kæsisdallar kúra þar“,
P
kvað síra Stefán Ólafsson í Valla-
nesi — og á það vel við um „búrið“
eða þau ílát og áhöld, sem hér er
komið fyrir í suð-austurhorninu.
Verður þar fyrst fyrir búrborð
gamalt, og standa á því renndar
tréskálar með lokum og smjörkúp-
ur. Á veggnum fyrir innan hanga
nokkur útskorin brauðmót, og út-
skornum hornspónum er komið
fyrir í „sliðri“ eins og áður tíðk-
aðist, en á hillum fyrir neðan
standa askar, drykkjarkanna,
mjólkurtrog og -byttur, skyrgrind-
ur, sem skyr var síað á, og rennd
tréföt eða diskar, litlir leglar og
brennivínskútar; þar hanga líka
tréausur af ýmsum stærðum og
gerðum, og á pöllum á gólfinu sjást
mjólkurfötur, skyrkollur, stórir
skyrsáir og strokkar með bullunum
í, katlar og kaffikvarnir — tvær
þeirra eru með stemum — og
kertaformar, og á veggnum hanga^
grautarþvara, pottaskafi og þvaga
prjónuð úr taglahári, en þvögur
voru hafðar til að þvo með mjólk-
urílát; hærra uppi og milli glugg-
anna má sjá flautaþyrla og grasa-
járn til að saxa með fjallagrös, sem
blandað var í grauta og jafnvel í
brauð og slátur. — En á miðjum
gafli hangiir gömul mynd, teiknuð,
af Leirá í Leirársveit, með þessari
áletrun: „Der kand Mand see den
Berömmelige Herre Gaard Lej^raae
udi Borgefjords Syssel Hvilken
med dens Byggninger paa nærvær-
ende Tyd forestilles.“ Mynd þessi
er frá því um 1770, er Ólafur stift-
amtmaður Stephensen bjó á Leirá.
Undir myndinni stendur fyiir
miðjum gafli allmyndarleg korn-
byrða frá Járngerðarstöðum í
Grindavík, og standa á henni tvær
kornausur. En á veggnum þar fyrir
vestan er mikill fjöldi ýmsra gam-
alla áhalda; er þar fyrst hærusekk-
ur með hornsylgjum í opinu, frá
Keldum á Rangárvöllum. Hæru-
sekkir voru saumaðir úr grófu
vaðmáli, sem unnið var úr úrgangs-
ull blandaðri hrosshári; þeir eru
sterkir og þykkir og hafa sennilega
verið því nær vatnsheldir, og hefur
það komið sér vel, þegar langt
þurfti að flytja kaupstaðarvöru.
Suðvesturhornið geymir allmík-
inn fjölda verkfæra, og eru sum
þeirra orðin harla torkennileg fyr-
ir nútímamann; má þar nefna verk-
færi til kolagerðar, kurlöxi og
sniðla, sem skógviður og hrís var
kurlað — þ. e. höggvið í smábúta
— með, áður en það var látið í
kolagröfina til brennslu, og hefur
þá verið höfð gát á að „öll kurl
kæmu til grafar“. — Þá eru þang-
sigðir, sem þang var skorið með.
Ofanafristuspaðinn var um síðustu
aldamót eitt helzta jarðabótaverk-
færi bóndans, en er nú víst dæmd-
ur úr leik. Móskerar úr tré með
jámvaxi og haki til að skera sund-
ísleggir
ur hnausana koma nú fornlega fyr-
ir sjónir, og sama má segja um
pálana og varrekurnar og hev-
krókana; þeir síðast nefndu munu
þó víða vera til ennþá. Hrífu, orf
og ljá þekkja allir, því að enn eru
þau amboð brúkuð, en mörgum af
yngri kynslóðinni, jafnvel þó kurn-
ugir séu sveitavinnu mun þó finn-
ast að sumir ljáirnir séu lítið lík-
legir til mikilla afkasta í höndum
sláttumanna og mun það jafnvel
geta átt við um skozku bakkaljáina
frá fyrstu áratugum þessarar aid-
ar, sem þá voru taldir höfuðþing
til sláttar, hvað þá, er maður skoð-
ar hinar ýmsu gerðir af íslenzkum
einjárnungsljáum frá eldri tímum.
Þá munu og torfljáirnir að mestu
vera gengnir úr notkun hjá bænd-
um, sem líka einu gildir, en þeir
voru til skamms tíma hin mestu
nauðsynja verkfæri, er rista varð
torf í þök á öll hús og hey. Þarna
má og sjá töðumeisa, sem kúnum
var skammtað í, klifbera og torf-
króka, en þeir voru hafðir til að
1